Sprakeloos bij het boek van Tom Lanoye

Josée Verbeke , alias moeder Lanoye, krijgt een beroerte en verliest haar spraakvermogen. En laat haar rad-van-tong -zijn nu nét datgene zijn wat Josée zo kenmerkte. In “Sprakeloos” beschrijft Tom Lanoye het gebeuren en de aftakeling die daarop volgt.

In “Sprakeloos” beschrijft Tom Lanoye het gebeuren en de aftakeling die daarop volgt. Hoe het ervoor was en hoe nadien. Toch is het absoluut geen triestig boek. Integendeel zelfs.

Twee keer dit jaar greep Tom Lanoye met “Sprakeloos” nét naast de zege. Bernard Dewulf kaapte de Libris Literatuurprijs weg met “Kleine dagen” en David Van Reybrouck deed hetzelfde met de Ako-Literatuurprijs voor zijn boek “Congo”. Toegegeven, het moet pijn doen want zo’n prijs betekent erkenning én is financieel ook wel iets waard. Maar als we deze twee details buiten beschouwing laten, moeten we zeggen: met of zonder prijs, het is een prachtig geschreven boek, met veel schrijversmétier. En ook: hoe kan je in godsnaam deze boeken met elkaar vergelijken?

De titel van het boek verwijst naar het – letterlijk – sprakeloos worden van Tom Lanoyes moeder na een beroerte, een vrouw voor wie taal altijd een uiterst belangrijke rol gespeeld heeft. Josée Verbeke – het “moederdier” zoals Lanoye haar in het boek wel eens noemt – is dus de hoofdfiguur in dit boek. Maar je kan niet over een moeder schrijven zonder ook de belangrijkste figuren in haar leven erbij te betrekken. De stille maar krachtige aanwezigheid van vader Lanoye, de zonen met elk hun eigen karakter,.... Aan de hand van flash-backs krijgen we een zicht op het wel en wee van de slagersfamilie uit Sint- Niklaas, die fierheid voor de stiel hoog in het vaandel voerde. Fierheid en trots waren trouwens zowat de belangrijkste karaktertrekken van Josée. Kapituleren stond niet in haar woordenboek. Niet tegenover haar oudste die het dacht te halen in een discussie (desnoods veinsde ze wel een hartaanval), niet tegenover de pastoors die dachten haar te overtuigen van Gods goedheid nadat ze een zoon had moeten afstaan, niet tegenover haar jongste die dacht haar schaakmat gezet te hebben tijdens zijn goed voorbereide ‘coming-out’.

“Sprakeloos” is geen klassieke roman. Het is zoals Lanoye op de eerste bladzijden zelf zegt: het is het verhaal van zijn moeder. Te nemen of te laten. “Nemen” zou ik zeggen en ik hoop dat u er even hard geniet als ikzelf. Van de taal, de herkenbare – en soms hilarische – situaties en de liefde die overal tussen de regels door te lezen valt.

Tom Lanoye, Sprakeloos, Prometheus Amsterdam 2009, 366 p., ISBN: 9789044611076, ? 19,95