Bastogne, 80 jaar na het Ardennenoffensief
Bastogne of Bastenaken kreeg het tijdens de Tweede Wereldoorlog erg zwaar te verduren. Hitlers laatste offensief, de Slag om de Ardennen, legde de stad grotendeels plat. Niet zo verwonderlijk dat de herinnering aan deze periode hier nog erg leeft. Precies 10 jaar na het Ardennenoffensief opende de stad Bastogne nog een herdenkingsplaats: de Bastogne War Rooms.
16 december 1944. Nadat de geallieerde legers het grootste deel van België hebben bevrijd, ondernemen delen van de Duitse Wehrmacht een tegenoffensief in de richting van de Maas. Vier Duitse legers met in het totaal bijna 250.000 mannen overspoelen het gebied van Monschau tot Echternach. De verrassing is compleet.
Op 28 december besluit Hitler om de meeste van zijn troepen te concentreren rond Bastenaken. De omsingelde stad biedt al sinds 19 december weerstand, met dank aan de 101st Airborne Division, onder leiding van generaal Anthony McAuliffe. Nadat de verdediging van de stad op 26 december vanuit het zuiden wordt doorbroken, moet het 3e Amerikaanse leger van generaal Patton de vijand terugdringen. Het tegenoffensief van de geallieerden verloopt langzaam en moeizaam voor beide kampen. Het weer zit zeker niet mee. De temperatuur zakt soms tot 20 graden onder nul en er ligt meer dan 40 centimeter sneeuw. Een winter zoals we die niet meer kennen. Op 31 januari worden de Duitse legers teruggedrongen voorbij hun posities van anderhalve maand eerder. De Slag om de Ardennen is ten einde. De verliezen zijn groot, zowel bij de Duitsers als bij de geallieerden. En ook bij de burgers die in de vuurlinie bleven, is de balans zwaar.
Het Bastogne War Museum
Wie meer wil te weten komen over deze zwarte tijden voor de streek van Bastenaken, moet zeker een bezoek brengen aan het Bastogne War Museum. Dit herinneringscentrum gewijd aan de Tweede Wereldoorlog vertrekt van de geschiedenis van de Slag om de Ardennen.
Via decors, getuigenissen, multimedia-installaties en films prikkelt het parcours alle zintuigen. Iedereen voelt zich persoonlijk betrokken bij deze geschiedenis. Vier personages, de Amerikaanse soldaat Robert Keane, de Duitse soldaat Hans Wegmüller, Mathilde Devillers en Emile Mostade, een lerares en een jonge muzikant beiden uit Bastogne, geven via de audiogids elk hun kijk op het conflict. De personages zijn gebaseerd op waargebeurde feiten.
Wil je een dag (of langer) uittrekken om naast het museum ook de omgeving te verkennen, kies dan voor de ‘Discover Bastogne War Museum & Outdoors’-formule. Deze 3-in-1 rondleiding omvat:
- het bezoek aan het museum
- 1 lunch met lokale producten (om mee te nemen of om ter plekke van te genieten)
- 5 historische rondleidingen over de Slag om de Ardennen en de Tweede Wereldoorlog, te voet, met de fiets of met de auto
Ontdek dankzij een wegenkaart belangrijke emblematische plekken zoals de “foxholes”, het Bos van de Vrede en de Duitse militaire begraafplaats van Recogne (zie verder)..
Met een Full Experience-ticket (7 dagen geldig) kunnen bezoekers het Bastogne War Museum, het Bois Jacques en de Bastogne War Rooms ontdekken. Ze kunnen ook gratis parkeren in het centrum van Bastenaken op de aankoopdag van de pas (zoals ook het geval is bij een individueel kaartje voor het Bastogne War Museum).
In december wordt de 80ste verjaardag van de Slag om de Ardennen herdacht met een bijzonder Nuts Weekend.
Bastogne War Museum, Colline du Mardasson 5, tel. 061 21 02 20; bastognewarmuseum.be
Memoriaal van Mardasson
Vlakbij het Bastogne War Museum, vind je het Memoriaal van Mardasson, ontworpen door de architect Georges Dedoyard. Het monument heeft de vorm van een vijfpuntige ster, het symbool van het Amerikaanse leger. Iedere uitloper heeft een lengte van 31 meter. Het monument werd ingewijd op 16 juli 1950 en herdenkt de meer dan 75.000 gesneuvelde soldaten aan Amerikaanse zijde. De geschiedenis van deze ‘Bloedige Slag’ staat in gouden letters gegraveerd op de wanden van de open galerij.
Via een wenteltrap kan je naar de wandelgang bovenaan, waar je geniet van een prachtig panorama over bijna alle verdedigingsstellingen tijdens de bezetting van de stad.
In de bekende crypte van Mardasson staan 3 altaren: een katholiek, een protestants en een Joods. De muren zijn versierd met mozaïeken van de Franse kunstenaar Fernand Léger.
Het Memorial van Mardasson is vrij toegankelijk.
De Bastogne War Rooms
Op 22 december 1944 sprak brigadegeneraal McAuliffe van het 101ste Airborne Division in de kelders van de kazerne van Bastenaken zijn beroemde “NUTS” uit als antwoord op de vraag om overgave van de Duitse troepen die de stad Bastenaken omsingelden. De Bastogne War Rooms herbergt deze plek, een emblematische locatie van de Tweede Wereldoorlog. ‘Nuts’ werd een deel van onze geschiedenis en die geschiedenis wordt in de Bastogne War Rooms verteld met een meeslepende scenografie en exclusieve voorwerpen uit diverse collecties.
De nieuwe herdenkingsplek kreeg onderdak in de McAuliffe-kelder en biedt een historische reconstructie van de sleutelmomenten uit die bewuste decembermaand in 1944. Bezoekers komen voorbij de symbolische foto van generaal Patton die generaal McAuliffe het Legioen van Verdienste opspeldt voor zijn voorbeeldige verdediging van de stad Bastenaken. Vervolgens maken ze kennis met de geschiedenis van de Heintz-kazerne in Bastenaken (1933-1944), voor die tijdens de Slag om de Ardennen door het Amerikaanse leger werd ingenomen.
Via grote interactieve en dynamische tafels (die eruitzien als stafkaarten) op de begane grond krijgen bezoekers de belangrijkste gebeurtenissen in de Slag om de Ardennen gepresenteerd, van het Duitse offensief in december 1944 tot de minder bekende gevechten in januari 1945, inclusief het luchtbeleg van Bastenaken. De eerste grote tafel gaat over het Duitse offensief van december 1944, met opmerkelijke voorbeelden van het Amerikaanse verzet in de Ardennen (Sankt Vith, Krinkelt-Rocherath, Marnach enz.). Op verschillende punten op de kaart kunnen bezoekers de gevechten live volgen, met bewapende divisies die zich voor hun ogen verplaatsen. Freeze frames en audio-uitleg maken de ervaring compleet.
De tweede grote tafel betreft de Slag om Bastenaken ‘vanuit de lucht’. Via luchtfoto’s uit die tijd (in het voorjaar van 1945 door twee plaatselijke jongens gevonden in de wrakstukken van een neergestort vliegtuig) kan je de wijde omtrek van Bastenaken op eerste kerstdag 1944 bekijken. Met ingebouwde luchtcamera’s ga je van het ene dorp naar het andere en maak je zo kennis met unieke verhalen in het heetst van de strijd. De laatste grote tafel illustreert de relatief onbekende, maar niet minder dodelijke gevechten in januari 1945. Vier historische voorwerpen vertellen elk een verhaal. Uit de helm van een oude, gevangengenomen Duitse soldaat en de schop van een gesneuvelde G.I. vernemen we het trieste lot van hun eigenaar…
Alvorens af te dalen naar de historische kelders ontdek je als bezoeker tientallen historische voorwerpen die werden gevonden in de dorpen waar de Slag om de Ardennen werd uitgevochten. Op de begane grond illustreren een aantal originele voorwerpen het trieste dagelijks leven van de soldaten in de winter van ’44-’45. Sommige voorwerpen hebben een bijzondere geschiedenis, zoals een jurk gemaakt met de stof van een parachute die op Bastenaken werd gedropt en na de oorlog door een G.I. aan een Bastenaakse werd geschonken.
De kelder is ongetwijfeld het meeslependste deel van het bezoek. Hier staan vier video-installaties opgesteld (elk een vijftal minuten) over vier cruciale momenten van 22 december 1944, de dag waarop generaal McAuliffe ‘Nuts!’ antwoordde toen de Duitsers eisten dat hij zich overgaf. Voor de bezoekers is er een audiogids in het Nederlands, Frans, Engels en Duits.
Terug op de begane grond kom je in het vertrek waarin McAuliffe en zijn officieren deels hun kerstmaal nuttigden voor ze in de kelders moesten gaan schuilen voor de Duitse granaten die op Bastenaken vielen. Daar bevindt zich ook de originele ‘Stars & Stripes’-vlag van de 101st Airborne Division, die de generaal na de inval in Normandië helemaal van Nederland naar Bastenaken meedroeg.
Ook de jonge bezoekers komen in de Bastogne War Rooms aan hun trekken, want op verschillende punten langs het circuit staan interactieve terminals opgesteld. Zo kunnen ze in de huid kruipen van een soldaat in een opslagfabriek, of de bevoorradingsparachutes van dappere G.I.’s sorteren volgens functie (medische verzorging, voeding of bewapening). Via speciaal voor hen ontworpen functies kunnen kinderen ook vragen beantwoorden van oorlogsverslaggever Fred McKensie.
De opening van dit nieuwe inspiratiecentrum op 10 februari was meteen ook de start van het feestjaar voor de 80ste verjaardag van de Slag om de Ardennen.
Bastogne War Rooms, Route de La Roche 40, 6600 Bastogne, https://www.bastognewarmuseum.be/nl/bastogne-war-rooms-nl/ – Alle foto’s in dit kaderstuk © Bastogne War Rooms © Tempora
Bastogne Barracks
Nog een museum over de Slag om de Ardennen en tevens restauratiecentrum van militaire voertuigen is gevestigd in het voormalige Duitse en later Amerikaanse hoofdkwartier. Op deze plek sprak generaal McAuliffe het gedenkwaardige woord “NUTS” uit in antwoord op de Duitse eis tot capitulatie.
Sinds 1 oktober 2010 is de kazerne een Interpretatiecentrum voor de Tweede Wereldoorlog. Een bezoek aan de Bastogne Barracks verloopt verplicht onder begeleiding. Het museum is geopend van dinsdag t/m zondag en de rondleidingen starten om 09.00, 10.00, 13.00 en 14.00 uur.
Bastogne Barracks, Quartier Slt Heintz, Rue de La Roche 40.
Tijd voor bezinning
Bois Jacques, dat sinds 2017 tot het Uitzonderlijk Erfgoed van Wallonië behoort, in Foy bij Bastogne was het toneel van hevige gevechten tussen Duitse en Amerikaanse soldaten in december 1944. De 101e Amerikaanse luchtlandingsdivisie viel aan in januari 1945 en verdreef de Duitsers uit Foy. De menselijke verliezen aan beide zijden waren aanzienlijk.
De sporen van deze strijd zijn nog steeds zichtbaar, zowel op enkele huizen in Foy als in het Bois Jacques waar vreemde gaten de tijd hebben overleefd. Deze “Fox Holes” werden gegraven door Amerikaanse soldaten om te schuilen voor de Duitsers die het bos hadden omsingeld en om zich te beschermen tegen de kou.
Niet ver van het Bois Jacques is het Bos van de Vrede. Ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Slag om de Ardennen zijn er 4.000 verschillende bomen zo geplant dat je, gezien vanuit de lucht, het UNICEF-teken herkent: het beeld van een moeder en een kind.
Aan de voet van de bomen werden gedenkplaten aangebracht met de namen en eenheden van de Amerikaanse veteranen die naar het slagveld zijn teruggekeerd om deze bomen in te wijden.
In Recogne, niet ver van Bastogne, vind je de Duitse militaire begraafplaats met de graven van 7.000 Duitse soldaten die gesneuveld zijn tijdens de Slag om de Ardennen. De begraafplaats in Recogne werd aangelegd door de Amerikanen na de overwinning van de geallieerden, om de lichamen van Amerikaanse en Duitse soldaten te begraven die gedood waren tijdens de gevechten in België.
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werden de graven van de Amerikaanse soldaten overgebracht naar de Amerikaanse begraafplaats van Henri-Chapelle. Door een Frans-Duits akkoord van 1954, werd rond de begraafplaats een muur opgetrokken en een kenmerkende kapel met roze basaltsteen uit de Eifel en binnenmuren in leistenen. De begraafplaats behoort tot het Openbare Burgererfgoed van Wallonië.
Wandelen om te herinneren
Voor wie al wandelend de herinnering aan de Slag om de Ardennen wil beleven, werd de 17 kilometer lange Herdenkingswandeling uitgewerkt. Vertrekkende aan het Mardasson Memorial wandel je naar het rustige platteland. Je kan je in deze landelijke omgeving moeilijk voorstellen, welke verschrikkelijke gevechten in de vreedzame dorpjes hebben plaatsgevonden...
Deze wandeling voert je onder meer langs het Bos van de Vrede. Hoewel de wandeling een behoorlijke afstand heeft, is ze best te doen omdat je weinig moet klimmen en dalen en grotendeels over geasfalteerde wegen wandelt.
Meer info over deze wandeling vind je hier.
Fietsen in de voetsporen van WOII
Naast de wandelroute kan je de regio ook verkennen via de 13 km lange fietsroute in het spoor van de Slag om de Ardennen en de Tweede Wereldoorlog. De fietstocht begint en eindigt aan het Toeristisch infokantoor van Bastogne (Place McAuliffe 60, in Bastogne). Ze voert langs talrijke monumenten die werden opgetrokken om de heroïsche daden van de soldaten tijdens de Slag om de Ardennen te gedenken.
Op de website VISITWallonia.be kan je de routebeschrijving en het gpx-bestand van de fietstocht downloaden. Geen zin om je eigen fiets mee te nemen? Dan kan je er één huren bij Jimmy Cycles in Bastogne.