5 topstukken in de spotlights
Meestal worden ze overschaduwd door mediagenieke tijdelijke tentoonstellingen, maar onze musea hebben ook topstukken in hun vaste collecties. Tijd om ze uit de luwte te halen. Wij selecteerden er vijf, een moeilijke keuze.
1. De Intrige, James Ensor (KMSK, Antwerpen)
De Intrige(1890) is een van de mooiste maskerades uit het oeuvre van de Oostendse schilder James Ensor. Het hangt in de KMSK Antwerpen, dat de belangrijkste collectie Ensors wereldwijd bezit. Meestal verbergen maskers het ware gelaat van hun dragers. Bij Ensor tonen ze net de ware aard van mensen, hun innerlijke kwaadaardigheid, in bizarre scènes. Wat is er te zien op De Intrige ? Een vrouw stelt met een handgebaar de man voor die ze ‘veroverd’ heeft. In haar andere hand houdt ze een boeketje bloemen. Zijn ze gehuwd? Mogelijk. Lachwekkende, sinistere gezichten omcirkelen het paar. Maskers zijn James Ensors handelsmerk en vaak duiken dezelfde op in zijn schilderijen. Het gaat bijna altijd om carnavalsmaskers die zijn moeder in haar souvenirwinkeltje verkocht. Een van zijn meest spectaculaire werken, De intrede van Christus in Brussel, hangt helaas in het Getty Museum in Los Angeles.
2. The Aeromodeller, Panamarenko (SMAK, Gent)
De dit jaar overleden kunstenaar Panamarenko had ooit het idee om met zijn reusachtige zeppelin The Aeromodellernaar een tentoonstelling in Arnhem te vliegen. Tevergeefs. Maar het lag slechts aan een paar kleine details. The Aeromodeller (1969-1971) is een van Panamarenko’s meest legendarische luchtschepen en een van de sleutelwerken in het SMAK (Stedelijk Museum voor Actuele Kunst). Hij bestaat net zoals zijn latere zeppelinprototypes uit drie delen: een ballonvormig drijflichaam, propellers en motoren voor voortstuwing en besturing, en een gondel, opgevat als ‘woonruimte’. De naam van het luchtschip ontleende Panamarenko aan een Engels tijdschrift voor modelbouwers. Hij maakte het officieel met de toevoeging 00-1PL, 00 voor de wettelijke identificatie van Belgische vliegtuigen, en 1PL voor 1ste Panamarenko Luchtschip.
3. De Val van de Opstandige Engelen, Pieter Bruegel de Oude (KMSK, BRUSSEL)
Het Bruegheljaar ligt al even achter ons, maar authentieke schilderijen van Pieter Bruegel de Oude kan je elke dag bewonderen in het Old Masters Museum van de KMSK in Brussel. De Val van de Opstandige Engelen(1562) is er maar een van. Het werk met draken, monsters en verleidelijke demonen toont het bijbelse verhaal van Lucifer, de hoogmoedige engel die rebelleert tegen het goddelijke gezag. De opstand mislukt. Brueghel wordt meestal geassocieerd met boerentaferelen, maar dit was een van zijn werken die wellicht een politieke boodschap in zich droeg. De grootste collectie Brueghels, met onder meer de Boerenbruiloft en de Toren van Babel, bevindt zich in het Kunsthistorisches Museum in Wenen.
4. Zelfportret, Peter Paul Rubens (Rubenshuis, Antwerpen)
Het woonhuis van Peter Paul Rubens, zijn Italiaanse palazzo aan de Schelde, alleen al is een kunstwerk. Binnen herbergt het een groot aantal schilderijen van de meester en zijn tijdgenoten. Een topstuk is het in 2018 gerestaureerde Zelfportret (1630). Rubens schilderde opmerkelijk weinig zelfportretten. Hij maakt er slechts vier (Rembrandt bijvoorbeeld maakte er veertig). Rubens portretteert zichzelf steevast als een gedistingeerde gentleman, nooit als schilder. De overige drie zelfportretten bevinden zich in Firenze, Wenen en de collectie van de Engelse koningin. Het Zelfportret in het Rubenshuis is het meest informele. Het dateert van omstreeks 1630. Hij was dan drieënvijftig.
5. Het Rijk der Lichten, René Magritte (Magritte Museum, Brussel)
Voor de grootste collectie authentiek werk van de Brusselse surrealist René Magritte, moet je uiteraard in het naar hem genoemde museum in Brussel zijn. Blikvanger en symbool van dit museum is Het Rijk der Lichten. Magritte maakte het in 1954 op bestelling van de Brusselse Koninklijke Musea voor Schone Kunsten. Van het werk gaat een verontrustende sfeer uit door het contrast tussen de dag (de wolkenhemel) en de nacht (de straatlantaarn). Er bestaan meerdere versies van, die zich verspreid over de wereld bevinden, net als andere van zijn meesterwerken. Je vraagt je af waar zijn iconische Ceci n’est pas une pipe hangt? Dat is echt aan de andere kant van de wereldbol. In het County Museum of Art in Los Angeles.