125 jaar Zuidpoolexpeditie in kaart

Op 16 augustus 2022 is het 125 jaar geleden dat het beroemde onderzoeksschip Belgica vertrok in Antwerpen. De bestemming? Een gebied dat toen terra incognita was: Antarctica. De Koninklijke Bibliotheek van België (KBR) duikt in haar collecties en brengt voor het eerst het verhaal van deze expeditie in kaart, aan de hand van originele bronnen.

Het is een ietwat vergeten, maar spectaculair verhaal. Op maandag 16 augustus 1897 vertrekt het omgebouwde Noorse robbenschip Belgica onder grote belangstelling uit de haven van Antwerpen. Aan boord een piepjonge, internationale bemanning van wetenschappelijk en varend personeel. Onder hen ook 2 mannen die later wereldberoemd zullen worden: Roald Amundsen en Frederick Cook. Onder leiding van Adrien de Gerlache trotseert het schip zware stormen en een bittere poolwinter. In 1898 loopt de Belgica immers vast in het poolijs en de bemanning moet ongepland overwinteren op Antarctica.

De extreme omstandigheden en een gebrek aan vers voedsel drijven de mannen tot het uiterste. Een dieet met pinguïn- en zeehondenvlees houdt hen ternauwernood op de been. “Er is geen betere biefstuk”, volgens Amundsen, maar hij is duidelijk de enige die dat vindt. In januari 1899 zit het schip nog steeds muurvast en slaat de wanhoop toe. Pas op 28 maart 1899 bereikt de beproefde Belgica uiteindelijk weer vaste grond.

Reconstructie aan de hand van de originele kaart

KBR maakte een story map over deze heroïsche tocht. Dankzij bijzondere historische documenten biedt ze een nieuw perspectief op de belevenissen van Adrien de Gerlache en zijn bemanning, van hun doortocht door Vuurland tot in het pakijs van Antarctica. Alle beeldmateriaal is afkomstig uit de collecties van de Koninklijke Bibliotheek van België.

KBR bewaart immers heel wat bronnen over deze Zuidpoolexpeditie: de originele kaarten die gebruikt werden tijdens de poolexpedities (1897-1909) van de Gerlache, maar net zo goed originele krantenartikelen uit de 19de eeuw waarmee het thuisfront op de hoogte kon blijven. Samen vertellen ze het verhaal van deze weinig gekende ontdekkingsreizen en van de man die ze verwezenlijkte: Adrien de Gerlache.

De zeekaarten die hij aan boord van de Belgica gebruikte, werden in 1941 door zijn dochter aan de Koninklijke Bibliotheek van Belgi? geschonken. Ze bevatten handgeschreven notities, zoals de exacte vaarroute van de Belgica. Aan de hand van deze kaarten werd het verhaal van de expeditie gereconstrueerd.

Relevant tot op vandaag

De Belgische expeditie naar Antarctica zou ons land naam en faam geven in het zuidpoolonderzoek. Ze was dan ook een wetenschappelijk succes. De onderzoekers ontdekten 88 geografische landschappen (kapen, baaien, bergen, eilanden, straten) en vulden een stukje in van de cartografie van een toen nog onbekend deel van de wereld.

Tot op vandaag is de naam Belgica gelinkt aan wetenschappelijk onderzoek: ook het nieuwe onderzoeksschip van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, dat vorige maand ingewijd werd, kreeg dezelfde naam.

De logboeken van de eerste Belgicavaarders dienen trouwens ook vandaag nog de wetenschap: ze werden al gebruikt om na te gaan hoeveel ijs er in een eeuw gesmolten is op de Zuidpool. Het verhaal van de Belgica leeft dus voort.