Te laat voor een zorgvolmacht?

Met een zorgvolmacht kan je beslissingen nemen in iemands plaats, zonder dat je naar de vrederechter moet. Maar volmacht geven kan iemand enkel als hij/zij nog wilsbekwaam is. Wat als het al te laat is?

Het ging al een tijdje niet zo goed met Nathalies moeder. Ze vergat veel, was soms verward. Toch drong het besef dat er iets ernstigs aan de hand was met hun moeder pas langzaam door bij Nathalie en haar broer. Hun mama was ook nog zo jong, 63 jaar. Uiteindelijk viel de diagnose jongdementie.

“We zijn er sinds die diagnose nooit meer in geslaagd om met mijn moeder over de toekomst te praten”, vertelt Nathalie. “Wellicht hoopte ik altijd dat het een volgende keer, in een helder moment, wel zou lukken om haar te overtuigen een aantal zaken te regelen. Tot je doorhebt: ze weet zelfs niet meer dat het huis waar ze woont haar huis is, en dat ze dat 20 jaar geleden zelf heeft gekocht... Dan besef je dat het te laat is voor een zorgvolmacht. Wij moeten nu naar de vrederechter om een bewindvoerder aan te duiden die in mama’s plaats kan beslissen. Als dochter wil ik wel bewindvoerder zijn, maar ik vraag me af wat daarbij komt kijken. Kan haar vriend haar vertrouwenspersoon zijn en wat is dan precies zijn rol? En is dit allemaal wel nodig, want we doen nu toch al allerlei zaken in haar plaats? Wat kan je niet doen als er geen bewindvoerder is aangeduid? Mogen we bijvoorbeeld haar huis verhuren, haar auto verkopen?”

Geen volmacht zonder wilsbekwaamheid

Ook al waren Nathalie en haar broer nog naar de notaris gestapt, dan nog had die geen zorgvolmacht kunnen opstellen. “De notaris kan enkel een akte verlijden voor iemand van wie hij denkt en ervaart dat die nog wilsbekwaam is”, legt notaris Carol Bohyn, woordvoerder van Notaris.be uit. “Als de notaris twijfelt, kan hij de persoon vragen om hem een doktersattest te bezorgen als bewijs. Maar denkt de notaris dat een persoon niet wilsbekwaam is, dan zal hij geen akte verlijden. Iemand die wilsonbekwaam is, kan in principe geen overeenkomsten sluiten of geen beslissingen nemen die juridische gevolgen hebben. Zo kan je niet zelfstandig kiezen naar welk woon-zorgcentrum je wil of geen schenkingen doen aan je kinderen.”

Ook familie is geblokkeerd

Uiteraard doen veel kinderen (of andere familieleden, vrienden of buren) in de praktijk al een aantal zaken in de plaats van hun ouder. Ze hebben daar vaak zelfs geen gewone volmacht voor. De ouder geeft zijn bankkaart mee waarmee zoon of dochter boodschappen doet, geld afhaalt, facturen betaalt,... Dat gebeurt in vertrouwen. Maar er zijn grenzen. “Zo kan je de auto van je moeder niet verkopen in haar plaats”, vertelt notaris Bohyn. “Daarvoor is haar handtekening nodig. En als zij wilsonbekwaam is, is die niet geldig en kan de verkoopovereenkomst nietig worden verklaard. Een onroerend goed kan je evenmin in de plaats van je ouder verkopen of verhuren. Is er geen zorgvolmacht meer mogelijk, dan kan de familie enkel nog een bewindvoerder laten aanstellen door de vrederechter om het huis of de auto te kunnen verkopen.”

Naar de vrederechter

Concreet gaat dat zo. Als kind, familielid, maar ook elke andere belanghebbende, dien je een verzoekschrift in bij de vrederechter van de verblijfplaats (thuis of woon-zorgcentrum) van de te beschermen persoon. Sinds 2021 kan dat elektronisch. De informatie geeft de rechter aanwijzingen over het sociale netwerk van die persoon en zijn/haar familiale, morele en materiële toestand. Je kan ook suggesties doen: wie zou bewindvoerder kunnen zijn,... Je duidt de precieze handelingen aan waarvan jij vindt dat jouw ouder ze niet langer zelf kan stellen. Je kan de rechter later altijd nog vragen om nog andere handelingen toe te voegen.

Bij dit verzoekschrift voeg je een attest van woonplaats en verblijfplaats plus een omstandig medisch verslag van een arts (die geen familie is, noch de arts verbonden aan het woon-zorgcentrum), dat maximaal 15 dagen oud mag zijn. Na betaling van 22 euro (overschrijving of cash), wordt je verzoek ingeschreven op de rol.

Wat de bewindvoerder mag/moet doen

De vrederechter ontmoet alle betrokkenen en beslist dan om een bewindvoerder aan te stellen, ofwel voor de persoon (om bijvoorbeeld te beslissen over de verblijfplaats), ofwel voor de goederen, ofwel voor beiden. Bij voorkeur is de bewindvoerder een familielid, maar het kan ook een professioneel iemand zijn, zoals een advocaat.

“In de beschikking van de vrederechter zal staan wat de bewindvoerder moet doen en wat de beschermde persoon nog zelf kan doen of niet”, legt notaris Carol Bohyn uit. “Voor belangrijke beslissingen – zoals de verkoop van vastgoed, een schenking, een erfenis aanvaarden of verwerpen, een lening afsluiten – heeft de bewindvoerder een voorafgaande machtiging van de vrederechter nodig (via verzoekschrift). Over andere zaken mag hij zonder machtiging beslissen: facturen betalen, de auto verkopen,...”

De bewindvoerder moet (meestal jaarlijks) een verslag maken over het beheer: o.a. het saldo van de zichtrekening, spaarrekening, eventuele effectenrekening..., maar ook de leefsituatie, enz. Heeft hij/zij een opdracht van vertegenwoordiging gekregen (beslissen in iemand zijn plaats) en niet enkel bijstand (dan beslist de persoon nog zelf, met hulp), dan maakt de bewindvoerder ook een aanvangsverslag.

Rol van vertrouwenspersoon

Er kan ook een vertrouwenspersoon worden aangesteld, die de persoon fysiek, psychisch en sociaal bijstaat. Hij krijgt inzage in het beheer van de vertegenwoordiger en kan daarover dus vragen stellen. Bij een bewind zoals voor de moeder van Nathalie zal de partner/vertrouwenspersoon eerder een steun zijn, iemand die er mee over waakt dat de wensen van Nathalies moeder worden gerespecteerd.