Slim testament helpt je successie te optimaliseren

Qua vorm kan je voor een testament kiezen uit drie mogelijkheden: het eigenhandige testament, het notariële testament en het internationale testament. Alle drie hebben ze dezelfde rechtskracht, ze zijn m.a.w. evenwaardig. En het meest recente testament geldt. Als de erflater (hij die het testament liet opstellen) bijvoorbeeld vorig jaar een notarieel testament liet opmaken, maar in de week voor zijn overlijden nog een eigenhandig testament opstelde, dan geldt het laatste, eigenhandige testament.Eigenhandig testamentHet populaire onderhandse testament moet om rechtsgeldig te zijn aan drie voorwaarden voldoen: het moet handgeschreven, gedagtekend én ondertekend zijn. Er zijn weinig formaliteiten. Je kan het op om het even welk stuk papier neerpennen, zelfs een bierviltje is geldig. Je moet er echter wel voor zorgen dat het eigenhandig geschreven is. Op de computer is het waardeloos. Je moet ook duidelijk de datum vermelden met dag, maand en jaartal. Dit is van belang omdat een recenter testament steeds voorrang heeft op een ouder testament. Ten slotte moet je het eigenhandig ondertekenen.Het notarieel testament of authentieke testament wordt gedicteerd aan een notaris in aanwezigheid van twee getuigen of een tweede notaris. Dit testament wordt nadien ondertekend door de erflater, de notaris(sen) en de getuigen. Het biedt je niet alleen zekerheid qua vorm en inhoud, de notaris geeft je ook raad en later ben je zeker dat het ook uitgevoerd wordt.Het internationaal testament is een vorm die weinig voorkomt. Het wordt door de erflater aan de notaris aangeboden, die er in bijzijn van twee getuigen een verklaring over opmaakt.Een testament is vooral interessant om je restvermogen - datgene wat overblijft na een successieplanning bij leven - fiscaal te optimaliseren. Zelfs wie een heel goede successieplanning uitwerkt, houdt nog steeds een stuk vermogen over op het moment dat hij overlijdt. Dit zijn een aantal efficiënte technieken uit de praktijk.Generation skipping. Bij de verdeling van (een stuk van) hun nalatenschap kunnen grootouders hun kinderen overslaan en hun vermogen rechtstreeks toebedelen aan hun kleinkinderen. Zij slaan daarbij een generatie over, vandaar de naam generation skipping. Stel, Jan is weduwnaar, heeft net zijn huis verkocht en woont nu in een assistentiewoning. Hij heeft één zoon en twee kleinkinderen. Hij heeft € 500.000 roerend vermogen, vooral beleggingen die hij heeft opgebouwd met zijn groepsverzekering en door zijn woning te verkopen. Als Jan geen testament opmaakt, betaalt zijn zoon € 84.923 erfbelasting in Vlaanderen, € 84.404 in Wallonië en € 83.454 in Brussel. Legateert Jan in zijn testament echter de helft van zijn vermogen aan zijn zoon en de andere helft aan zijn twee kleinkinderen (elk 1/4), dan bedraagt de erfbelasting, afhankelijk van het gewest, respectievelijk € 35.308 (VL), € 41.423 (W) en € 39.761 (BRU). Een besparing van € 49.615 (VL), € 42.981 (W) en € 43.693 (BRU), naargelang het gewest.Daarnaast is er op het vermogen dat rechtstreeks naar de kleinkinderen gaat, bij het overlijden van hun eigen vader geen tweede keer erfbelasting verschuldigd. Dat zou wel het geval zijn als hun vader eerst het volledige vermogen erft, zonder vervolgens zelf aan vermogensplanning te doen.Generation skipping op maat. Als Jan in ons voorbeeld een testament opmaakt waarbij hij het vruchtgebruik van zijn vermogen nalaat aan zijn zoon en de blote eigendom aan zijn kleinkinderen, dan kan zijn zoon zijn hele leven lang de opbrengsten van dat vermogen (interesten, dividenden) genieten, terwijl de kleinkinderen van Jan bij het overlijden van hun vader volle eigenaar worden zonder erfbelasting te betalen.Maar ook bij het overlijden van Jan zelf is er al minder erfbelasting te betalen, omdat de nalatenschap ook hier wordt gespreid over zijn zoon en zijn kleinkinderen, die elk worden belast tegen het voordeligste tarief in rechte lijn. We gaan niet verder op het testament op maat in, omdat alles afhangt van je concrete situatie, maar de techniek wordt in de praktijk vaak toegepast als er huurpanden in de nalatenschap zitten. De zoon heeft dan levenslang een mooi inkomen uit de huur, terwijl de panden al op naam van de kleinkinderen staan.Het keuzelegaat is een testament dat wat op het keuzebeding in een huwelijkscontract lijkt. Het voordeel van het keuzelegaat is echter dat het op alle goederen uit de nalatenschap kan slaan en niet enkel op die uit het gemeenschappelijke vermogen. De partners moeten ook niet gehuwd zijn en een testament kan, in tegenstelling tot een huwelijkscontract, altijd eenzijdig worden herroepen. In de praktijk wordt een keuzelegaat vaak gebruikt voor de gezinswoning of het familiebedrijf. De langstlevende partner kan dan bv. kiezen voor 1% tot 100 procent in volle eigendom.Bij die keuze moet je natuurlijk ook rekening houden met de fiscale gevolgen. Zo is de gezinswoning voor de langstlevende partner in Vlaanderen en Brussel vrijgesteld van erfbelasting en in Wallonië tot € 160.000. Door de gezinswoning aan je partner te legateren kan je dus erfbelasting besparen op die woning. Daarbij is een keuzelegaat de beste oplossing, omdat je partner op het moment van jouw overlijden zelf kan kiezen in functie van de omstandigheden. Hij/zij kan dan bv. kiezen voor 99 procent van de gezinswoning, zodat hij/zij in een onverdeeldheid komt met de kinderen. Die kunnen dan later het deel van hun langstlevende ouder overkopen tegen het zogenaamde verdelingsrecht (2,5 procent in Vlaanderen, 1 procent in Brussel en Wallonië), in plaats van de evenredige verkooprechten te betalen (10 procent of 12,5 procent).Het duolegaat. Vooral als je iets wilt nalaten aan verre familie of een vriend(in), kan de erfbelasting hoog oplopen. Je kan daarop besparen door met een duolegaat te werken. Je laat dan een deel van je vermogen na aan een goed doel, met als last niet alleen een bedrag vrij van erfbelasting uit te keren aan die verre familie of vriend(in), maar ook diens erfbelasting te betalen. Aangezien dat goede doel zelf lage erfbelasting betaalt, kan je zo aan de begunstigde netto substantieel meer nalaten en ook nog iets geven aan een doel. Hou er wel rekening mee dat de meeste goede doelen het duolegaat pas zullen aanvaarden als ze zelf een minimumopbrengst van bijvoorbeeld € 10.000 of € 20.000 netto overhouden.De reservataire erfgenamen. Als je een testament opstelt, moet je rekening houden met de reservataire erfgenamen. Zo heeft de langstlevende echtgenoot altijd recht op het vruchtgebruik van de gezinswoning, met inbegrip van de huisraad. Dat noemt men de kwalitatieve reserve. Daarnaast heeft de langstlevende partner echter ook een kwantitatieve reserve, waardoor hij/zij steeds recht heeft op de helft van de nalatenschap in vruchtgebruik.De reserve van de kinderen bedraagt de helft voor een enig kind, 2/3 voor twee kinderen en 3/4 als er drie of meer kinderen zijn. Die reserve geldt in blote eigendom als het vruchtgebruik naar de langstlevende partner gaat. Door een nieuwe wet zal de reserve van de kinderen wellicht tot de helft worden beperkt, ongeacht het aantal kinderen.Het huwelijkscontract. Vaak wordt vergeten dat je met een testament je huwelijkscontract niet buitenspel kan zetten. Dat zou immers neerkomen op een eenzijdige wijziging van dat contract. Je huwelijkscontract bepaalt de samenstelling van je nalatenschap en dus uiteindelijk ook de vraag wie wat krijgt volgens de wettelijke regels. Heb je een huwelijkscontract met een verblijvingsbeding (langst leeft, al heeft), dan moet je daarmee rekening houden bij het opstellen van je testament. Samen met je partner kan je dat contract natuurlijk wijzigen (kostprijs: € 600 tot e 1200). Met een keuzebeding (de langstlevende kiest welke goederen uit de gemeenschap hem toekomen) heeft de langstlevende partner wél veel flexibiliteit en kan hij bij zijn keuze, als hij dat wenst (maar hij is daartoe niet verplicht) rekening houden met de bepalingen van het testament.Bij een fiscaal slim testament kan de fiscus niet opwerpen dat er sprake is van fiscaal misbruik. Zelfs niet als je het testament opstelt louter en alleen om fiscale redenen. De circulaire over de antimisbruikbepaling stelt uitdrukkelijk dat testamenten niet onder de toepassing vallen van deze bepaling. Volgens de wet moet het misbruik immers gepleegd worden door de belastingplichtige zelf en dat is bij een testament de erfgenaam en niet diegene die het testament opmaakt. De erfgenaam zelf is echter niet betrokken bij het opstellen van het testament.