Nieuwe mogelijkheden om een generatie over te slaan

Recent werd echter een nieuw wetsvoorstel goedgekeurd in de senaat, waardoor grootouders een groter deel rechtstreeks naar hun kleinkinderen kunnen laten gaan.

Het idee om een generatie over te slaan bij de erfenis (‘generation skipping’) is niet nieuw. Doordat ouders steeds langer leven, erven hun kinderen hun vermogen op het moment dat ze al gesetteld zijn en het niet meer echt nodig hebben. De kleinkinderen daarentegen staan dan vaak klaar ‘op de startblokken’ en kunnen wel een extraatje gebruiken. Tot hiertoe waren de mogelijkheden al bij al beperkt. Recent werd echter een nieuw wetsvoorstel goedgekeurd in de senaat, waardoor grootouders een groter deel (zoniet alles) rechtstreeks naar hun kleinkinderen kunnen laten gaan. Generation skipping is ook altijd een instrument van successieplanning geweest omdat de successierechten gedrukt kunnen worden. In dit opzicht rijst er nu ook een andere vraag: is deze techniek nog wel 100% fiscaal veilig sinds de antimisbruikbepaling?

Een fiscaal voordelige techniek

De techniek van de zgn. generation skipping komt erop neer dat oma en opa bij de verdeling van hun vermogen hun eigen kinderen (voor een deel) overslaan en hun vermogen rechtstreeks naar hun kleinkinderen laten gaan. Dit kan zowel via een schenking gebeuren als via een testament. Deze techniek heeft een rechtstreeks en onrechtstreeks fiscaal voordeel.

VOORBEELD

Opa is weduwnaar en heeft een zoon die op zijn beurt 3 kinderen heeft. Opa heeft een woning van ? 350.000, een appartement aan zee van ? 250.000 en nog ? 50.000 euro cash.

In overleg met zijn zoon – die niets tekort komt – maakt opa een testament waarbij hij alles legateert aan de 3 kleinkinderen.

– Rechtstreekse besparing. Doordat zijn nalatenschap niet door één, maar door drie personen wordt geërfd, wordt het totale bedrag in 3 verdeeld en betaalt elke erfgenaam op een kleiner deel, telkens vanaf het basistarief. Wat dit geeft aan rechtstreekse besparing ziet u in de tabel. Let wel, voor schenkingen van roerend goederen (bv. geld een effectenportefeuille) bestaat er in de 3 gewesten een vlak tarief van 3% (3,3% in Wallonië), zodat het schenken over meerdere “hoofden” (kleinkinderen) daar geen bijkomend rechtstreeks voordeel oplevert.

– Onrechtstreeks. In de praktijk is de besparing nog veel groter, omdat zonder dit testament eerst alles naar de zoon zou gaan en jaren later als de zoon sterft (en het vastgoed wellicht veel meer waard is) pas naar de 3 kinderen zou gaan met nog eens successierechten.

Generation skipping ‘op maat’

We wezen er al op dat generation skipping niet alleen via testament kan, maar ook via schenkingen. Naargelang de behoeften, wordt dit ook steeds vaker ‘op maat’ uitgewerkt. Denken we maar aan schenken met voorbehoud van vruchtgebruik of met een rentelast, schenken of legateren van het vruchtgebruik aan de kinderen en de blote eigendom aan de kleinkinderen, schenken met voorbehoud van vruchtgebruik (bij de grootouders) waarbij de blote eigendom naar de kleinkinderen gaat maar het vruchtgebruik overgaat op de kinderen als de grootouders sterven, enz. We overlopen de twee meest populaire technieken in het kort.

Generation skipping van de naakte eigendom

Een vaak gebruikte variant is dat de grootouders een testament opmaken (of schenking doen) waarbij ze het ‘vruchtgebruik’ van het vermogen overlaten aan bijv. hun zoon (het eigen kind) én de naakte eigendom aan de kleinkinderen. Het voordeel is dat de vader (het eigen kind) heel zijn leven de opbrengsten geniet (huur, interesten, dividenden). Overlijdt hij, dan worden zijn kinderen volle eigenaar zonder successierechten te moeten betalen. Bij het overlijden van opa werden er ook al minder successierechten betaald, want de nalatenschap werd gespreid over én de vader (het eigen kind) én de kleinkinderen, telkens belast tegen het voordeligste tarief ‘rechte lijn’.

Generation skipping met een rentelast

Uiteraard hoeven de grootouders hun vermogen niet zomaar aan hun kleinkinderen te schenken en daarbij hun eigen kinderen volledig te passeren. Er zijn immers tussenoplossingen mogelijk. Zo zouden de grootouders bv. hun vermogen aan hun kleinkinderen kunnen schenken en daarbij als ‘last’ bedingen dat zij een bepaald inkomen moeten uitkeren aan hun ouders. Maar het is ook mogelijk dat de grootouders al schenken aan de kleinkinderen, maar toch voorzien dat ze maandelijks of jaarlijks een bepaald bedrag “kunnen” vragen als ze het nodig zouden hebben. Laat u wel deskundig bijstaan als u een dergelijk last inbouwt bij bv. een handgift of bankgift, want hier zitten een paar fiscale addertjes onder het gras.

Enkel het beschikbaar deel!

Als de grootouders ervoor kiezen om rechtstreeks hun kleinkinderen te bevoordelen, moeten ze toch rekening houden met de ‘reserve’ van de kinderen. Eigen kinderen kan men immers niet onterven. Hebt u bijv. één kind, dan heeft dat kind altijd recht op de helft van de nalatenschap. Zijn er twee kinderen, dan heeft elk kind recht op 1/3de. Bij drie of meer kinderen moet in totaal 3/4 van de na­latenschap naar de kinderen gaan. U kunt enkel vrij beschikken over het zgn. beschikbare gedeelte en u kunt dus enkel dat toebedelen aan uw kleinkinderen. Ging opa als erflater te ver in zijn testament (of heeft hij bv. een te groot deel van zijn goederen vroeger al weggeschonken tijdens zijn leven), dan kunnen de reser­vataire erfgenamen een inkorting (lees: terugbetaling) vragen.

Is dit een probleem in de praktijk?

Bij een goede successieplanning waarbij de grootouders meer dan het beschikbaar deel legateren of schenken aan de kleinkinderen wordt uiteraard alles doorgesproken met de kinderen om na te gaan of iedereen wel akkoord is. In de praktijk is dus ’te veel legateren’ aan de kleinkinderen niet echt een veel voorkomend probleem als dat vooraf besproken is. Maar sinds kort kunt u toch een stukje op veilig spelen...

Een akkoord vooraf is verboden en dus nietig!

Een goede oplossing zou er op het eerste zicht kunnen in bestaan dat u alles doorpraat met de kinderen. Als zij akkoord zijn dat alles of een groot stuk naar de kleinkinderen gaat (via testament en/of via schenking) zet u op papier dat zij daarmee akkoord gaan en afstand doen van hun wettelijke reserve. Maar het probleem is dat een dergelijk akkoord over een nog open te vallen nalatenschap verboden is. Via de techniek van generation skipping verder gaan dan het beschikbaar deel en daarover een akkoord sluiten met de kinderen lijkt dus weinig zin te hebben.

Cassatie maakt er ‘relatief’ nietig van

Een cassatie-arrest van 31 oktober 2008 zwakte het principe af dat een voorafgaand akkoord absoluut nietig zou zijn. Zonder in detail te gaan had de vader met zijn kinderen overeenkomsten gesloten waarbij de kinderen o.a. afspraken later geen inkorting te vorderen als hun wettelijke reserve zou zijn aangetast. Cassatie besliste dat zo’n overeenkomst niet absoluut nietig is, maar enkel nog “relatief” nietig. In mensentaal betekent dit dat enkel de erfgenamen nog de overeenkomst kunnen aanvechten, maar niemand anders (ook niet de fiscus). Toch wordt er via dit arrest een belangrijke stap gezet. In de eerste plaats heeft een dergelijke overeenkomst een belangrijke morele betekenis en staan de afspraken tussen ouders en kinderen duidelijk op papier. Maar er is meer. Enkel de kinderen die het ondertekenden (of hun erfgenaam) kunnen later de nietigheid vorderen voor een rechtbank, niemand anders. Concreet moeten zij dus kiezen tussen ofwel berusten in deze nietige overeenkomst (en dan krijgt deze uitwerking), ofwel naar de rechtbank stappen en de nietigheid inroepen.

Vrijwillige erfenissprong op komst

Er is een nieuwe wet (wijziging burgerlijk wetboek, dus federaal) op komst waarbij de kinderen een ‘vrijwillige erfenissprong’ zouden kunnen maken. Concreet betekent dit dat de kinderen de erfenis kunnen weigeren en dat de kleinkinderen (hun kinderen) dan in de plaats komen. Dit laatste is nieuw, want tothiertoe is het zo dat wanneer één erfgenaam zijn erfenis weigert (of verwerpt), die naar de broers en zussen gaat (in het geval hij die heeft natuurlijk) en niet naar de kinderen van degene die geweigerd/verworpen heeft. In het wetsvoorstel zullen de kinderen de plaats innemen (plaatsvervulling in het jargon) van de erfgenaam die geweigerd heeft.

Vandaar de titel van het wetsvoorstel: “Wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek teneinde plaatsvervulling van de verwerpende erfgenaam toe te laten”

Maar fiscaal levert dat voorlopig geen voordeel op zolang ook het wetboek successierechten (een gewestmaterie) niet wordt aangepast.

LET WEL, het blijft nog steeds verboden (of alleszins relatief nietig) om vooraf een overeenkomst te maken. De grootouders die hun vermogen geheel of gedeeltelijk willen nalaten zullen niet weten of hun eigen kinderen (de tussengeneratie) uiteindelijk afgezien heeft van zijn reserve. De tussengeneratie kan de erfenis pas weigeren na het overlijden van de grootouders.

Getuigenissen en commentaar

“Aangezien de kleinkinderen deel uitmaken van een nieuw samengesteld gezin, met halfbroer en zus, wensen we dat onze erfenis enkel naar onze eigen kleinkinderen gaat. Aangezien de dochter gehuwd is met algehele gemeenschap van goederen, kan dit enkel door de generatiesprong. Onze dochter is zelf ook voorstander van dit initiatief.”

C.D., Lombardsijde

Johan Adriaens: Aangezien uw dochter gehuwd is met algehele gemeenschap van goederen, zal uw nalatenschap bij uw overlijden in haar huwgemeenschap vallen. Dit is uiteraard te vermijden omdat dan een deel van uw vermogen bij uw nieuwe schoonzoon en later bij zijn kinderen terecht zal komen wat niet de bedoeling is. Om dit te vermijden is het inderdaad een goed idee om een testament op te maken waarbij u uw vermogen rechtsreeks legateert aan uw kleinkinderen, zeker als uw eigen dochter daarmee akkoord gaat.

In theorie zou uw dochter achteraf wel haar reservatair deel kunnen opeisen (1/2^de bij 1 kind), maar die kans lijkt ons hier wel héél klein. Uw dochter moet dan trouwens naar de rechtbank stappen en de inkorting vragen tegenover haar eigen kinderen.

“Als de nieuwe regeling erdoor komt zullen de kinderen – de tussengeneratie – aan hun reserve kunnen verzaken. Maar de grootouders zullen dit niet weten. De kinderen kunnen pas verzaken na het overlijden van hun ouders. Dit vind ik toch een minpunt. Als ik mijn kleinkinderen wil bevoordelen, dan wil ik toch graag weten of dit al of niet zal doorgaan. Je kan wel op voorhand één en ander bespreken met je kind, maar je weet toch nooit wat hij of zij effectief zal doen als het zover is. Veel hangt dan ook af van zijn of haar situatie op dat moment (misschien is je eigen kind tegen dan met pensioen en kan het best een aanvulling gebruiken). ”

A.D., Grimbergen

Johan Adriaens: Het is inderdaad zo dat de tussengeneratie moet verzaken aan zijn erfenis vooraleer de kleinkinderen de reserve van hun ouders kunnen ‘inpikken’. Maar juridisch is dit moeilijk te regelen op een 100% sluitende manier, want als er voor het overlijden van de grootouders afspraken zouden gemaakt worden, dan zouden die nietig zijn vermits er in onze wetgeving geen overeenkomsten mogen gemaakt worden over nalatenschappen die nog niet opengevallen zijn. Sinds het cassatie-arrest van 31 oktober 2008 zijn dergelijke afspraken slechts “relatief” nietig. Bovendien is het altijd veel beter afspraken op papier te zetten (ook al zijn die relatief nietig), dan mondeling zaken overeen te komen. Vaak sterven de grootouders pas 10 of 20 jaar na de gemaakte afspraken, wat in de praktijk bijna altijd tot problemen leidt bij mondelinge afspraken.

“Mooi is dat. De sandwichgeneratie die jaren klaargestaan heeft (ook financieel!) voor zijn eigen kinderen én ouders zou zijn erfenis door zijn neus geboord zien? Dat vind ik totaal niet kunnen. En dat met het loutere argument dat ‘erfenissen te laat komen’. Tja, daar kunnen wij ook niets aan doen. Ik ben heel blij dat mijn ouders (beiden tachtigers) er nog zijn en ik zal er alles aan doen opdat ze goed verzorgd kunnen worden. Maar ik vind niet dat onze generatie zomaar kan overgeslagen worden bij de erfenis. Een stukje doorgeven zou ik wel aanvaardbaar vinden. Kan je gedeeltelijk verzaken? “

R.V., Brussel

Johan Adriaens:Generation skipping blijft uiteraard een bewuste keuze en geen verplichting. Bovendien kan de “tussengeneratie” niet onterfd worden ten voordele van de kleinkinderen als ze niet meewerken. Want bij generation skipping beschikt de ouder (de tussengeneratie) nog steeds over zijn reservatair erfdeel dat hem niet zomaar kan afgenomen worden.

Volgens de nieuwe wet moet u de “nalatenschap verwerpen”, opdat uw kinderen in uw plaats zouden komen (de zgn. plaatsvervulling). U kunt dus niet een stukje verwerpen, zodat uw kinderen een stukje in de plaats komen.

Uiteraard kunnen uw ouders in hun testament zelf wel iets specifieks uitwerken, bijvoorbeeld dat u 1/2^de krijgt en uw kinderen 1/2^de.

“Ik weet nog zo niet of erfenissen ’te laat komen’. Misschien kan je het ook omdraaien en zeggen: als de erfenis van de grootouders naar de kleinkinderen gaat, komen die dan niet ’te vroeg’? Als ik in een testament een deel naar mijn kleinkind laat gaan, kan ik daar dan nog op terugkomen? “

S.R., Namen

Johan Adriaens: Het belangrijkste voordeel van een testament ten opzichte van een schenking is het herroepbare karakter ervan. Een testament is dus een instrument voor successieplanning dat naderhand voortdurend bijgestuurd kan worden in functie van eventueel gewijzigde familiale situaties. Het is immers zo dat een recenter testament steeds een ouder testament vervangt. Het ‘jongste’ testament geldt dus. Het speelt hierbij uiteraard geen rol dat het oude testament een notarieel testament was en het recentere een eigenhandig testament.

“Onze twee kinderen zijn allebei vijftigers. Ze zijn beiden akkoord dat hun kinderen van ons zouden erven. Moeten wij in een testament onze wens vastleggen om onze 5 kleinkinderen te laten erven? Of zullen – eens de wet in voege is – de ouders sowieso moeten aangeven of zij al of niet aan hun erfenis verzaken? “

J.F., Diest

Johan Adriaens: Het een sluit het ander niet uit. Het is best mogelijk dat u een testament maakt waarin u het beschikbaar deel naar uw kleinkinderen laat gaan. Dat is nog altijd perfect mogelijk. Maar daarnaast kunnen uw eigen kinderen ook na uw overlijden beslissen om hun reserve niet ‘op te eisen’, maar ook dit deel naar hun eigen kinderen te laten gaan. Dit moet u niet in het testament hebben vastgelegd. Wat het nieuwe wetsvoorstel zegt, is hetvolgende: als een erfgenaam zijn erfenis weigert, komen zijn kinderen in de plaats. Dat kon vroeger niet.

“Ja, ik wil heel graag alles nalaten aan mijn kleindochter. Zij is de enige die naar mij omziet. Mijn kinderen heb ik al jaren niet meer gezien en zijn enkel uit op mijn erfenis”.

Adres bekend bij de redactie

Johan Adriaens: Het is best mogelijk dat de verstandhouding met uw kinderen van die aard is dat u hen liever niet laat erven. In uw situatie kan dat gerechtvaardigd zijn. Maar er zijn andere situaties denkbaar, waarbij ouders ten onrechte hun kinderen willen onterven? En dan is het feit dat de tussengeneratie moet beslissen of ze al of niet afziet van zijn erfenis een goede bescherming. Uiteraard kunt u wel een testament maken waarin u het grootst mogelijke deel (het zgn. beschikbaar deel) legateert aan uw kleindochter.