© GETTY IMAGES

Kiezen voor een uitbolbaan

Vandaag denken we veel meer na over onze loopbaan dan pakweg twee generaties geleden. Minder werken, anders werken, is wat veel mensen aan het einde van hun carrière bezighoudt. We vroegen een paar experts wat de gevolgen zijn.

Twee scharniermomenten in je leven

Loopbaancoach Gerda Bourdeaud’hui merkt dat er bij vijftigplussers twee scharniermomenten zijn in hun leven waar ze een beroep doen op loopbaanbegeleiding: “Als het huis afbetaald is en als de kinderen het nest hebben verlaten. Dan komt er ruimte vrij. Letterlijk, financieel, maar ook in je hoofd, waardoor je stilstaat bij jezelf en dus ook bij je werk. Voor veel mensen maakt werk een groot deel uit van wie ze zijn. Ik merk vaak een wens tot verandering, maar zie ook een aantal blokkades. Vaak gaan mensen er al bij voorbaat vanuit dat 4/5 of minder werken niet kan in hun functie. Maar wie zegt dat? En er is ook de fameuze gouden kooi: mensen hebben een bepaald salarisniveau bereikt en hun lange anciënniteit biedt hen een behoorlijke financiële buffer bij ontslag. Die willen ze niet zomaar opgeven.”

Gerda Bourdeaud'hui, Itzu-loopbaanbegeleider
Gerda Bourdeaud’hui, Itzu-loopbaanbegeleider© G.F.

Als Itzu-loopbaanbegeleider zoekt Gerda Bourdeaud’hui samen met jou naar het antwoord op een aantal vragen: “Wie ben je en waar ben je van nature goed in? Wat kost je weinig moeite? Waar krijg je energie van en wat kost je energie? Wat wil je? Wat loopt er wel goed? Wat zijn je waarden? Stel dat je maatschappelijke betrokkenheid mist in je job, dan wil dat niet meteen zeggen dat je van werk moet veranderen. Je kan ook bijvoorbeeld je huidige job terugbrengen tot een 4/5 baan en daarnaast vrijwilligerswerk doen.”

Jze loopbaan afbouwen vanaf 55 via een landingsbaan

Wil je wat minder gaan werken, dan kan je een landingsbaan nemen op 50 of 55 jaar. Waar moet je op letten, vroegen we aan Geert Vermeir, manager juridisch kenniscentrum SD Worx? “Er is een verschil tussen het recht om minder uren te presteren en het recht op een RVA-uitkering. Een uitkering krijg je pas vanaf 60 jaar, tenzij je een zwaar beroep of een lange loopbaan hebt, of werkt in een onderneming in moeilijkheden of herstructurering. Dan kan je onder bepaalde voorwaarden al een uitkering krijgen vanaf 55 jaar als je 4/5de gaat werken, of vanaf 57 jaar als je halftijds aan de slag blijft.”

“Maar je prestaties mag je al vroeger afbouwen. Zo kan je op 55 jaar overstappen naar een halftijdse of 4/5de landingsbaan (in uitzonderingsgevallen zelfs vanaf 50 jaar). Al telt niet enkel je leeftijd: er zijn nog andere voorwaarden om in een landingsbaan te kunnen stappen. Zo moet je onder meer 25 jaar als loontrekkende hebben gewerkt (28 jaar voor een landingsbaan vanaf 50 jaar wegens lange loopbaan). De jaren dat je werkte als zelfstandige of ambtenaar tellen niet mee. Verder moet je ook al 24 maanden bij je huidige werkgever werken, al kan je wel een kortere termijn overeenkomen.”

Voor de landingsbaan vind je alle voorwaarden en uitzonderingen op www.rva.be

Minder werken, toch een volledig pensioen

“De landingsbaan is niet enkel interessant omdat je minder werkt en daar vanaf een bepaalde leeftijd ook een uitkering voor krijgt”, verduidelijkt Geert Vermeir. “De dagen dat je niet werkt én een uitkering ontvangt tellen ook mee voor je pensioen. Al is de manier waarop die dagen meetellen niet altijd even gunstig. Stap je in een landingsbaan in het kader van een onderneming in moeilijkheden of herstructurering, of omwille van een zwaar beroep, dan zal je je pensioen niet zien verminderen. Die jaren in een landingsbaan worden meegerekend op basis van je vroegere loon. Maar ga je halftijds werken vanaf 60 jaar, dan worden enkel de eerste twee jaren meegerekend op basis van je vroegere loon. De volgende jaren worden aan een lager bedrag meegerekend, wat resulteert in een lager pensioen. Stap je in een 4/5de landingsbaan vanaf 60 jaar, dan tellen vijf jaren mee op basis van je vroegere loon. Wie dus in een 4/5de landingsbaan stapt op 60 jaar en op 65 jaar met pensioen gaat, ziet zijn pensioen niet verminderd.”

Maar als je geen uitkering en dus ook geen pensioengelijkstelling krijgt, wat is dan nog het voordeel van een landingsbaan op 55 jaar of eventueel op 50 jaar? Komt dit dan niet neer op gewoon deeltijds werken? “Toch niet”, nuanceert Geert Vermeir. “Juridisch is er een verschil. Bij een landingsbaan heb je als werknemer het recht om halftijds of 4/5de te gaan werken. Bij gewoon deeltijds werk moet je werkgever daarmee akkoord zijn en kan je je deeltijdse baan niet opeisen. Verder ben je bij een landingsbaan beschermd tegen ontslag (tenzij voor een dringende reden of een reden die niets met de landingsbaan te maken heeft). Ontslaat je werkgever je toch, dan moet hij bovenop je gewone ontslagvergoeding nog een extra vergoeding betalen. Maar toegegeven, het zijn louter juridische verschillen.”

Geert Vermeir, SD Worx
Geert Vermeir, SD Worx© FRANK BAHNMÜLLER

Flexibeler gaan werken

Als de lockdown ons iets geleerd heeft, dan wel dat werken van thuis voor veel jobs toch kan. Heeft dit gevolgen voor onze kijk op de eindeloopbaan, vragen we aan Lou Van Beirendonck, hoogleraar HRM en oprichter van Quintessence (consultingbureau voor people management en organisatieontwikkeling)? “De lockdown heeft veel tendensen versneld – thuiswerk, digitaal leren,... – die te maken hebben met flexibeler werken. Dat vraagt een andere manier van denken van werknemers én van bedrijven. Het betekent dat je niet van je 22ste tot je 65ste (of langer) evenveel uren moet werken, of in dezelfde vorm.”

“Naar het einde van de loopbaan toe is een goed gesprek met je baas over hoe je wil werken heilzaam. Ga samen op zoek naar duurzame oplossingen. Stel jezelf de vraag: wat is er nodig om met plezier tot 70 aan de slag te blijven? Dit is geen pleidooi om de pensioenleeftijd te verhogen. Maar het is wel de kern van de discussie. Wat is voor jou de grootste struikelblok? Stress? De afstand? Het aantal uren, of het feit dat die uren over vijf dagen gespreid zitten? Te veel taken? De inhoud? Klaar dat eerst uit voor jezelf en stap dan naar je leidinggevende. Vaak is er wat schroom, maar als je niets vraagt, zal er ook niets veranderen. En het uitgangspunt van de werkgever zou moeten zijn: hoe kan ik de talenten in mijn bedrijf optimaal inzetten?”

Lou Van Beirendonck, Hoogleraar HRM
Lou Van Beirendonck, Hoogleraar HRM© G.F.

Trapje lager of liever zinvol werk?

Een manier om anders te werken is demotie. Je daalt dan zogenaamd een trapje naar een job met minder verantwoordelijkheid. Je werkt niet noodzakelijk minder uren, maar met minder stress en beslommeringen. Dat kan heel bevrijdend zijn, maar het vergt wel een goede aanpak en voorbereiding. Vooral in je hoofd. Voor veel mensen ligt demotie psychologisch moeilijk. Dat heeft veel te maken met maatschappelijke status en de angst over wat anderen van je denken. Loonverlies is één ding, gezichtsverlies nog een ander! Het voelt natuurlijk anders aan als de vraag van jezelf komt en die demotie je niet wordt opgedrongen door je werkgever.

“Demotie wordt vaak als een moderne term naar voren geschoven, maar voor mij is het een oud woord”, reageert Lou Van Beirendonck. “Je kan klimmen (promotie) en terug afdalen (demotie). Dat past in het beeld van een hiërarchisch opgebouwde organisatie (driehoek met smalle top en brede basis) en klopt niet met de organisatie van de toekomst, waarin mensen in een holistisch en dynamisch samenwerkingsverband werken (cirkel met duidelijk verdeelde rollen). Ik geef een voorbeeld. Bij Quintessence zijn op dit ogenblik drie 60-plussers aan de slag. Psychologen die in een vorig leven werkten als personeelsdirecteur, een job met veel verantwoordelijkheid. Alle drie wilden ze terug naar de kern van hun passie en vorming. Ze doen nu op zelfstandige basis assessments voor ons. Kan dat ook via een deeltijds contract? Natuurlijk. Het contract waarin je deze afspraken giet is maar een vorm. En alle drie zijn ze tevreden. In het algemeen merk ik dat oudere werknemers het heel belangrijk vinden dat ze zinvol en betekenisvol werk kunnen doen. Sommige bedrijven hebben akkoorden met ngo’s of ondernemingen in de sociale sector. Als hun oudere werknemers dat willen, kunnen ze met behoud van hun contract bij het bedrijf zelf, overstappen. Ook dat kan een oplossing zijn voor werknemers om hun loopbaan zacht te eindigen.”

Een zachte landingsbaan is niet hetzelfde als een landingsbaan

Vorig jaar was er sprake van een zachte landingsbaan. Bestaat die nog en wat houdt ze in? “Die term is een beetje misleidend, want het gaat niet om een tijdskrediet”, verduidelijkt Geert Vermeir. “Bij een zachte landingsbaan krijg je geen vergoeding van de RVA, wel van je werkgever of een sectorfonds. En het is ook niet per se de bedoeling dat je minder uren gaat werken, maar vooral dat jouw werklast wordt verlicht. De zachte landingsbaan bestaat nog, maar heeft weinig succes.”

Wat zijn de mogelijkheden? Geert Vermeir: “Vanaf 58 jaar kan jouw werkgever je een RSZ-vrije vergoeding betalen als jij een lichtere job gaat doen en daardoor loonverlies lijdt. Overstappen naar een 4/5de regeling wordt niet als lichter werk gezien en zal je geen RSZ-vrije vergoeding door je werkgever opleveren. Vanaf 60 jaar kan dat wel. Dan kan je voor je overstap naar een 4/5de regeling wel zo’n vergoeding met je werkgever overeenkomen.”

En wat met je pensioen? “Vermits de vergoeding die je van je werkgever krijgt om je loonverlies te compenseren RSZ-vrij is, brengt ze geen sociale rechten met zich mee. Dus: geen recht op pensioen, werkloosheid of ziekte-uitkering.” Voor Geert Vermeir is het duidelijk: “al bij al is zo’n zachte landingsbaan dus een pak minder interessant, zowel voor jou als werknemer, als voor je werkgever, want die betaalt weliswaar geen RSZ op de vergoeding die hij je uitbetaalt, hij moet die vergoeding wel zelf ophoesten, en niet de RVA, zoals bij een tijdskrediet.”

“Het enige geval waarin een zachte landingsbaan toch een uitbolpiste kan vormen, is wanneer je niet voldoet aan de voorwaarden voor de landingsbaan/tijdskrediet, bijvoorbeeld omdat je niet aan 25 jaar als loontrekkende komt.”

Partner Content