© getty images

Je rechten bij een medische fout

Om een schadevergoeding te krijgen moet je als slachtoffer van een medische fout zelf bewijzen dat een zorgverlener in de fout ging. Dat is niet makkelijk en een strijd van lange adem, met niet altijd een succesvolle afloop.

Errare humanum est, perseverare diabolicum. Of in hedendaagse mensentaal: vergissen is menselijk, maar volharden (in je vergissing) des duivels. Artsen en andere zorgverleners zijn ook maar mensen, vooral als ze onder grote druk staan, maar een fout maken tijdens een behandeling kan dramatische gevolgen hebben. Vaak zit er als slachtoffer dan niets anders op dan een financiële vergoeding te vragen, al is dit meestal maar een magere troost. We verzamelden verschillende getuigenissen en raadpleegden diverse bronnen om meer zicht te krijgen op wat de grote pijnpunten zijn bij medische fouten en hebben die gebundeld in tien vragen en antwoorden. Want wat is een medische fout, hoe kan je ze bewijzen en hoe krijg je een schadevergoeding, voor zover dat mogelijk is?

Een arts begaat geen fout wanneer hij de gangbare inspanning levert om tot het resultaat te komen.

Medische fouten zijn nog steeds een zeer delicaat onderwerp, maar iets minder taboe sinds de uitspraken in 2019 van dr. Michel Bafort (AZ Alma Eeklo). Die stelde dat medische fouten in België meer doden veroorzaken dan verkeersongevallen. Geschat wordt dat er jaarlijks 20.000 medische fouten worden gemaakt, die tot het overlijden van 2.000 patiënten leiden. Het zou zelfs de derde belangrijkste doodsoorzaak zijn, na hart- en vaatziekten en kanker. Vaak is de lichamelijke schade het gevolg van een chirurgische ingreep die is misgelopen of van een geneesmiddel dat verkeerdelijk werd toegediend. Waarna een moeizame procedureslag volgt.

1 Wat is een medische fout?

In België wordt een medische fout gedefinieerd als een fout van een zorgverlener – arts, verpleegkundige, apotheker, enz. – die bij de patiënt schade veroorzaakt of had kunnen veroorzaken. Het kan gaan om een fout bij de diagnose, bij de behandeling, bij een ingreep, bij het voorschrijven van medicatie, enz. Om een incident echt als een medische fout te beschouwen geldt één belangrijke voorwaarde: er moet bewezen zijn dat de zorgverlener had moeten of kunnen weten dat een vergissing mogelijk was en dat hij of zij geen passende maatregelen heeft genomen om dit te voorkomen.

2 Hoe bewijs je een medische fout?

In het Belgisch recht is het aan het slachtoffer om een medische fout en/of letselschade te bewijzen. Als slachtoffer moet je bewijzen dat er schade is, lichamelijk, psychisch en/of financieel. Enkel de schade die het gevolg is van de fout komt in aanmerking voor een vergoeding.

Het bewijs van lichamelijke schade wordt best gestaafd met een medisch verslag. De Belgische wet van 22 augustus 2002 over de patiëntrechten bepaalt dat je als patiënt recht hebt op een medisch dossier, dat door de arts wordt bijgewerkt en bewaard. Je kan het op verzoek raadplegen en de arts heeft 15 dagen om je een kopie te bezorgen. Vraag en eis dus een kopie van je medisch dossier, om te weten welke zorgverlener welke handeling heeft gesteld en wanneer.

In de wet staat ook dat je als patiënt recht hebt op een zorgvuldig en up-to-date dossier, wat helaas niet altijd het geval is, en nog minder na een ongeval. De enige persoon die het verslag kan opvragen is de patiënt zelf of zijn wettelijke vertegenwoordiger. Is de patiënt overleden, dan kan dit ook een naast familielid zijn – echtgenoot, wettelijk samenwonende partner, partner en familieleden tot de tweede graad.

3 Je medisch dossier in handen krijgen, volstaat dat?

Zelden. Afhankelijk van de omvang van het letsel, zal je in werkelijkheid vaak bijkomend een beroep moeten doen op een minnelijke medische en juridische expertise. Bewaar in elk geval zorgvuldig alle correspondentie: mails, brieven, facturen,... Zorg dat je alle relevante documenten – medisch dossier, onderzoeksresultaten, nota’s van consultaties – in je bezit hebt of krijgt, wat soms een ingewikkeld proces is. En wat als je geen toegang krijgt tot deze informatie? Neem dan contact op met de ombudsman/vrouw van het ziekenhuis, die je kan helpen bij je aanvraag. Weet wel dat die ombudsman/vrouw tegelijk een werknemer van die instelling is, ook al wordt hij of zij geacht onafhankelijk te zijn. Wat je ook kan doen is een bedrijf inschakelen dat gespecialiseerd is in de aanpak van medische fouten. Maar dat kost een flinke duit. Alleen al voor het openen van een dossier betaal je makkelijk 500 euro, exclusief btw. Is de schade aanzienlijk, dan kan het toch de moeite lonen.

Je rechten bij een medische fout
© getty images

4 Vanwaar het onderscheid tussen een inspannings- en een resultaats- verbintenis?

Een arts is gehouden tot het leveren van een inspanning, maar heeft geen resultaatsverbintenis. Dit betekent dat een arts die een patiënt behandelt, de genezing niet kan garanderen en geen fout begaat als hij de normale gangbare inspanningen levert om tot het resultaat te komen. Om dat doel te bereiken, verbindt hij zich ertoe gebruik te maken van wat de moderne geneeskunde hem biedt. Deze inspanningsverbintenis maakt hem niet verantwoordelijk of schuldig als de patiënt niet geneest.

Tegelijkertijd heeft een arts ook een resultaatverplichting, bijvoorbeeld om de juiste persoon of het juiste lichaamsdeel te behandelen: het juiste been te opereren, de juiste injectie toe te dienen, de meest geschikte medische beeldvorming in te schakelen, enz.

5 Waarom dit onderscheid tussen de twee verplichtingen?

Het is een kwestie van bewijslast. “Indien je arts een resultaatsverplichting zou hebben (...), zou hij zelf moeten bewijzen dat een vreemde oorzaak hem belet heeft het beoogde resultaat te leveren. Bij een inspanningsverplichting daarentegen is het aan jou als patiënt om te bewijzen dat je arts niet al het mogelijke heeft gedaan om het doel te bereiken. Het is dus makkelijker te bewijzen dat je arts een fout heeft begaan, als hij voor een bepaalde handeling een resultaatsverplichting heeft” (Soizic Van Geersdaele, in Droits Quotidiens).

6 Welke stappen moet je zetten om je rechten te doen gelden?

Er zijn drie mogelijkheden: een minnelijke schikking treffen, aankloppen bij het Fonds voor Medische Ongevallen (FMO) en gerechtelijke stappen ondernemen.

In eerste instantie kan je als patiënt een minnelijke schikking proberen te treffen door de betrokken arts of de bemiddelingsdienst van het ziekenhuis aan te spreken. Dat doe je via een aangetekende brief aan de zorgverlener, waarin je een minnelijke schikking voorstelt. De arts zal dan zijn verzekeraar op de hoogte brengen om een procedure minnelijke expertise op te starten. Waarna de verzekeraar een panel van deskundigen aanstelt om de oorzaak en de gevolgen van de schade te analyseren. Besluit de verzekeraar op basis van dit verslag dat de zorgverlener een fout heeft gemaakt, dan wordt er onderhandeld over een vergoeding, op basis van factoren zoals lichamelijke en emotionele schade, medische en revalidatiekosten, inkomensverlies...

Contacteer altijd eerst de arts om zo tot een minnelijke schikking te komen.

7 Waarvoor dient het Fonds voor medische ongevallen (FMO)?

Als dit niets oplevert of het resultaat niet voldoet, kan je in tweede en derde instantie de zaak voorleggen aan het Fonds voor Medische Ongevallen en/of een rechtsvordering instellen. Als slachtoffer kan je een zaak aanhangig maken bij het FMO, door een formulier in te vullen waarmee je een dossier opent. In theorie heeft het FMO zes maanden de tijd om een uitspraak te doen en drie maanden om een voorstel tot schadevergoeding te formuleren. In de praktijk blijken de termijnen veel langer (zie hiernaast).

8 En een gerechtelijke procedure? Niet meteen de beste weg.

Ben je het als patiënt niet eens met de beslissing van het Fonds voor Medische Ongevallen, dan kan je nog altijd naar de rechter stappen, met alle moeilijkheden van dien wat betreft de bewijslast. Je brengt de zaak voor de burgerlijke rechter door een dagvaarding te sturen. Daarbij heb je het recht om de aanstelling van een deskundige te vragen, die ermee belast wordt je vordering te onderzoeken. Weet wel dat gerechtelijke procedures gepaard gaan met veelvuldige en kostelijke onderzoeken. En wordt er geen tastbaar bewijs gevonden, dan heb je ook geen enkele garantie dat de schade zal worden vergoed. In het Belgisch recht rust de bewijslast voor een medische fout bij het slachtoffer. Als patiënt-slachtoffer moet je dus via een medische expertise alle bewijzen van de fout en het lichamelijk letsel zelf leveren. Lukt dit niet, dan wordt er ook geen vergoeding toegekend. Daarom ondernemen veel slachtoffers van medische fouten geen gerechtelijke stappen, zelfs als ze daarbij hulp krijgen.

Je rechten bij een medische fout
© getty images

9 Wanneer krijg je een schadevergoeding?

Als het gaat om een fout van een zorgverlener of een ongeval zonder fout. Concludeert het FMO dat er sprake is van een medische fout/vergissing, dan stuurt ze het dossier naar de verzekeraar van de arts of het ziekenhuis. Die heeft vier maanden om een voorstel te formuleren en een akkoord te bereiken over het bedrag. Het slachtoffer heeft twee maanden de tijd om te antwoorden. Erkent het fonds het bestaan van schade, zonder een verantwoordelijke aan te duiden, dan geldt het principe van het medisch voorval. Daarbij moet de schade abnormaal en voldoende ernstig zijn en aan aantal criteria beantwoorden:

  • minstens 25% blijvende invaliditeit
  • minstens zes al dan niet opeenvolgende maanden van tijdelijke arbeidsongeschiktheid over een periode van 12 maanden
  • het overlijden van de patiënt hebben veroorzaakt
  • de levensomstandigheden van de patiënt verstoren (inclusief op economisch vlak).

10 Heeft klacht indienen bij de Orde der artsen zin?

Dit hangt af van het doel dat je voor ogen hebt, want je wordt niet ingelicht over het gevolg dat aan je klacht wordt gegeven. De Raad informeert je enkel over de voortgang van je klacht. De betrokken arts moet zich wel verantwoorden tegenover de collega’s van de Orde, die daarover verslag moeten uitbrengen bij de toezichthoudende autoriteit. Een klacht kan voor de arts dus wel tot een disciplinaire sanctie leiden, maar geeft jou als slachtoffer geen recht op een schadevergoeding. De Orde der artsen is wel voorstander van een nationaal meldpunt voor medische fouten om zo te voorkomen dat “medische fouten in de doofpot worden gestopt, zoals dat 30 of 40 jaar geleden gebeurde, toen men vreesde dat het melden van een fout door de verzekeraar zou worden opgevat als een schuldbekentenis”, aldus de ondervoorzitter van de Orde. De Orde der artsen wijst er verder ook op dat “de overbelasting van zorgverleners en hun slechte werkomstandigheden tot fouten kunnen leiden”.

Het Belgisch recht met betrekking tot medische fouten legt de bewijslast bij het slachtoffer.

5 meest voorkomende medische fouten

  • Diagnostische fout. Een arts stelt geen of een foute diagnose van een ziekte of medische toestand.
  • Behandelingsfout. Een arts schrijft een verkeerde behandeling of een verkeerde dosis medicatie voor.
  • Chirurgische fout. Tijdens een ingreep wordt een fout gemaakt, zoals het verkeerde lichaamsdeel opereren of een chirurgisch instrument in het lichaam achterlaten
  • Fout bij de zorgverlening. Het kan gaan om een vergissing bij de dosering van de medicatie, een fout inzake hygiëne, een communicatiefout tussen zorgverleners, enz.
  • Fout bij de opvolging. Gebrek aan een passende follow-up na een medische ingreep, wat tot ernstige complicaties kan leiden.

87% in de ziekenhuizen

Volgens het meest recente rapport van het Riziv wordt het grootste aantal medische fouten opgetekend in ziekenhuizen (87% van de gevallen). Die dossiers handelen vooral over fouten met betrekking tot:

  • botten en gewrichten, vooral dan de wervelkolon, de heup en de knie (35,9%)
  • de spijsvertering, van de tanden tot bariatrische chirurgie bij obesitas (13,2%)
  • urogenitale problemen (11,2%)
  • cardiovasculaire problemen (8%)

85% van de aanvragen afgewezen

Sarah werkte als zelfstandige in de horeca, maar “na een eenvoudige ingreep aan de voet, volgde bij het verwijderen van het gips een onaangename verrassing: het litteken bevond zich niet waar het probleem zich situeerde. Er volgde een nieuwe operatie waardoor ik maanden out was en mijn baan moest opgeven. Na al die maanden ben ik nog steeds niet vergoed en weet ik zelfs niet of het er ooit van komt!”

In 2020 maakte het Belgische Rekenhof brandhout van de werking van het FMO. In tien jaar kreeg amper 5% een schadevergoeding, 85% van de vorderingen werd ongegrond verklaard en verworpen! Vandaag (cijfers van 2021) wordt 9% vergoed en krijgen afgewezen slachtoffers een typebrief. Volgens het Riziv ging 74% van de schadevergoeding naar de slachtoffers, de rest ging naar experten en advocaten. In 2020 nam de behandeling van een dossier gemiddeld vijf jaar in beslag, een schril contrast met zes maanden voorzien in de wet. Er lagen in datzelfde jaar nog 2.500 dossiers te wachten op behandeling.

Bij zijn aantreden heeft minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke het FMO de wacht aangezegd. Dat belooft in 2023 de lopende dossiers af te handelen, in ruil voor 33 miljoen extra middelen en meer aanwervingen. Slachtoffers van medische fouten verdienen respect en mogen niet worden geconfronteerd met een onredelijke achterstand die hun lijden nog verergert, luidt het.

Partner Content