“Zwijgen is goud maar ik ben tevreden met zilver”

Hij heeft net de laatste hand gelegd aan zijn nieuwe langspeelfilm ‘Het Vonnis’. Deze keer zat hij niet alleen in de regisseursstoel maar schreef hij ook het scenario over een thema dat hem nauw aan het hart ligt. Een gesprek met Jan Verheyen (50).

Wij zoeken de regisseur op in Ruddervoorde. Zeven jaar geleden verkaste hij met vrouw Lien Willaert en dochter Anna van het drukke Antwerpen naar deze plek diep in West-Vlaanderen.

Plus Magazine: U bent destijds eigenlijk een beetje gevlucht uit Antwerpen.

Jan Verheyen: Wij zijn allebei kinderen van ‘den buiten’. Ik was uitgekeken op de stad. Wij woonden in een mooi appartement. Maar er slingerde altijd zwerfvuil rond. Op de duur werd ik daar zo depri van. Ik zat soms een uur uit het raam te kijken om iemand te betrappen. En stilaan merk je dat die ergernis dodelijk is voor de relatie met je stad. Toen Lien zwanger was, besloten we te verhuizen. Al die Antwerpenaren die mij destijds meewarig aankeken... zij hebben ongelijk.

Over enkele weken komt uw nieu-we film uit. Hebt u plankenkoorts?

Ik ben natuurlijk benieuwd naar hoe de film onthaald zal worden. Want ik wil er iets mee zeggen. Om het even wat je creëert, krijgt pas bestaansrecht in zijn confrontatie met het publiek. Dat is dus iedere keer weer spannend. Filmkritieken lees ik al lang niet meer. Die zijn het laatste van mijn zorgen. Ik maak films voor een publiek.

De film handelt over een man die het recht in eigen handen neemt nadat de moordenaar van zijn vrouw vrijuit gaat door een procedurefout. Hebt u de film gemaakt uit verontwaardiging?

Ja, toch wel. De eerste prikkel kwam er begin 2009, toen na een procedurefout een aantal mensenhandelaars werden vrijgelaten uit de gevangenis van Gent. Ze kwamen breed glimlachend buiten. Dat veroorzaakte een schokgolf. Toen dacht ik: dit is relevant. Een tijd later viel Dossier K in mijn schoot. In die film zegt Jappe Claes (acteur): ‘Recht is niet hetzelfde als rechtvaardigheid’. Dat vind ik een straffe zin. De combinatie van beide heeft mij ertoe aangezet dit thema uit te werken. En het feit dat ik graag een court room drama wou maken. De rechtbank is zo’n fantastische arena en het genre is bij ons onontgonnen. Ik heb dan alles verzameld wat met procedurefouten te maken had. Daarna is de eerste versie van het scenario er in één geut uitgekomen. Omdat ik mij niet wil laten pakken op onjuistheden heb ik assisenprocessen bijgewoond, met advocaten gepraat, met procureurs en gerechtsjournalisten.

Geeft u een genuanceerde kijk op het gerecht?

Door die gesprekken – en zeker die met procedureadvocaten – is de film geëvolueerd van een pamflet- naar een themafilm. Ik kon natuurlijk wel ‘den indignado’ gaan uithangen en het ‘allemaal eens goed gaan zeggen’. Maar ik dacht: misschien is het interessanter iedereen zijn positie te laten verdedigen en het publiek zelf de discussie te laten voeren.

Als je los van de emotie de moeite doet naar alle argumenten te luisteren, dan moet je toegeven dat het niet zo simpel is. Ik heb vooral geleerd dat het een debat techniciteit-moraliteit is. Want volgens de letter van de wet hebben procedureadvocaten gelijk. Maar moreel heb ik een probleem met het feit dat een vormfout zwaarder weegt dan de schuldvraag, dat schuld nietig kan worden verklaard wegens één procedurefout.

U wilt met deze film liever de opiniepagina’s dan de filmpagina’s halen.

Ik denk toch dat een film mensen kan confronteren met een maatschappijk thema. Het is niet zo dat de politiek zich niet bewust is van de problematiek. Maar ondanks de ongetwijfeld goede bedoelingen van de opeenvolgende ministers van Justitie, gebeurt er weinig en zelfs dat gaat onnoemelijk traag. Nu ja, minister van Justitie zijn lijkt mij geen cadeau. Hij of zij krijgt te maken met machtige, verankerde, conservatieve bolwerken binnen de magistratuur.

En eerlijk: ook advocaten gaan niet vrijuit. Hoe langer ze een proces kunnen laten aanslepen door procedureslagen, hoe interessanter. Dat kan je moeilijk het justitiële apparaat verwijten. Maar advocaten zullen zeggen: dat is onze job. Als die achterpoortjes er zijn, dan verwacht onze cliënt dat wij die gebruiken. Ach, het is altijd hetzelfde. Waarom slepen hervormingen aan? Omdat er mensen belang bij hebben. En de consequenties bij justitie zijn groot. Het gaat over het rechtvaardigheidsgevoel. Als we twijfelen aan justitie, zit de democratie met een groot probleem.

Hoe zou u het oplossen als u minister van Justitie was?

Het grote voorrecht van journalist en filmmaker is dat ze iets mogen aanklagen, maar niet noodzakelijk een oplossing moeten bedenken (grijnst).

Moet u zichzelf ervoor hoeden niet cynisch te worden?

Ik probeer niet te vervallen in cynisme. Ik ga niet zeggen dat het een dagelijkse strijd is, maar het is niet eenvoudig. Als ik moet kiezen tussen naïviteit en cynisme, probeer ik naïef te blijven. Cynisme is kil en geeft blijkt van onmacht. Wat niet wegneemt dat een goede, cynische oneliner in een film wel werkt natuurlijk.

Ik heb even gedacht in de politiek te stappen, maar mijn egoïsme heeft het gehaald op mijn idealisme. Ik heb wel veel respect voor politici.

U bent anders niet bang voor controverse. U sprak zich openlijk uit voor de N-VA.

Ik heb twee jaar geleden in een opiniestuk geschreven waarom ik van pure ellende bij de N-VA was terecht gekomen. Maar het is niet zeker dat ik in 2014 opnieuw voor die partij kies. Ik weet wel dat het als kleine zelfstandige niet slim is om je mening te uiten. Maar ik ben al lang iemand die weet dat zwijgen goud is, maar zich met zilver tevreden stelt.

Uw vrouw is ook regisseur. Volgen jullie alles van mekaar?

Absoluut. Zij zou er trouwens fijntjes aan toevoegen dat zij gediplomeerd regisseur is. Wat ik niet kan zeggen. Zij is mijn meest kritische publiek. Ik vertrouw haar en vice versa. Ik kan zelf niet koken, maar dat neemt niet weg dat ik de teksten van haar kookboeken gelezen heb en de layout-plannen heb bekeken. Dat is niet meer dan normaal als koppel.

Uw dochter is zeven. Kijkt zij naar uw films?

De enige film die ze tot nu toe heeft mogen zien is ‘Buitenspel’. Dat was een van de fijne vader-dochter bonding momenten, zo samen zitten wenen bij Buitenspel. Vermist vindt ze ook leuk. Maar daar mag ze niet alle afleveringen van zien. Binnenkort kan ze de Team Spirits bekijken. Alles ligt klaar en ik ben ongeduldig om een aantal dingen met haar te delen. Telkens ze er de leeftijd voor heeft, probeer ik haar de films te laten zien waar ik zelf erg van hou en waarvan ik vermoed dat ze ze kan plaatsen.

U wou aanvankelijk geen kinderen. Heeft het vaderschap u veranderd?

Alle redenen waarom ik geen kinderen wou zijn intussen bevestigd. Let wel: ik ben heel blij met Anna. Ze is een fantastisch kind. Maar een kind maakt je kwetsbaar. En ik wil niet kwetsbaar zijn. Als je iets hebt wat je zo dierbaar is als een kind, is dat ook je achillespees. Als koppel heb je verantwoordelijkheden ten opzichte van mekaar en jezelf. Maar een kind is volledig afhankelijk van je. En dat is een verantwoordelijkheid waar ik alleszins niet lichtzinnig mee omspring. Als koppel leef je vandaag. Met een kind heb je toch minder het gevoel: après nous le déluge. Eigenlijk zou ik ze willen bevriezen op deze leeftijd. Ze is nog zo puur, die naïeviteit is zo schoon. Maar als ouder weet je jammer genoeg dat daar deukjes en krasjes in gaan komen.

Het Vonnis. Vanaf 9 oktober in de bioscoop.

Ann Heylens – Foto’s Bart Degrande