Zoals het klokje in ons tikt...

Voor alles bestaat een geschikt ogenblik: om te gaan slapen, te eten, te werken, geneesmiddelen in te nemen,... Dat moment wordt in ruime mate bepaald door onze inwendige biologische klok. Wie het ritme van zijn lichaam volgt, zal daar merkbaar voordeel uit halen.

Specialisten in de chronobiologie, de wetenschap die de natuurlijke ritmes van ons lichaam bestudeert, beweren dat zowat alle lichaamsfuncties onder controle staan van een inwendige klok. Die biologische klok wordt in onze hersenen gevormd door een aantal cellen in de hypothalamus (in medische kringen de suprachiasmatische kern genoemd) en bepaalt een circadiaans ritme (circa = ongeveer, dies = dag) van ongeveer 25 uur. Via de secretie van hormonen door de pijnappelklier (hypofyse) legt de biologische klok dit ritme op aan de rest van het lichaam. Omdat het eigen ritme van de biologische klok iets langer is dan een etmaal (24 uur) wordt het bijgesteld door externe synchronisatoren. Op die manier beïnvloedt bijvoorbeeld de afwisseling tussen licht en donker in ruime mate ons slaap-waakritme (daarover leest u meer in het kaderstukje ‘Slapen en waken’). Slapen op een verkeerd moment van de circa- diaanse cyclus, zoals bijvoorbeeld gebeurt bij ploegenarbeid, leidt tot slaapstoornissen en een verstoorde waakzaamheid overdag. Vooral de paradoxale slaap, die toeneemt naar de ochtend toe, raakt hierbij verstoord. Het duurt enkele dagen voor deze slaap zich opnieuw heeft aangepast.

Maar onze inwendige biologische klok bepaalt nog ontzaglijk veel meer: de evolutie van onze lichaamstemperatuur bijvoorbeeld, of het ogenblik waarop we honger krijgen. Anderzijds laat ze zich beïnvloeden door andere externe synchronisatoren dan de afwisseling licht-donker: de afwisseling geluid-stilte, warmte-koude, rust-activiteit,...

Hart en ademhaling

Nog een belangrijke lichaamsparameter die varieert in functie van het ogenblik van de dag is de bloeddruk. Deze ligt s’ morgens merkelijk hoger dan s’ avonds. Dat verklaart waarom mensen met een zwak hart meer risico lopen op een hartaanval tijdens de eerste drie uur nadat ze zijn opgestaan.

Ook astma-aanvallen steken meestal ’s ochtends de kop op. Dat heeft te maken met het feit dat het hormoon dat de luchtwegen openzet op dat moment een dipje kent. Dit heeft ertoe geleid dat specialisten zijn beginnen zoeken naar toedieningsvormen die ervoor zorgen dat geneesmiddelen op het geschikte moment hun maximale doeltreffendheid bereiken. Zo kan een speciaal omhulsel er bijvoorbeeld voor zorgen dat het geneesmiddel voor het hart dat u ’s avonds inneemt, pas tegen de ochtend vrijkomt en daardoor op de meest kritieke uren een maximale bescherming biedt.

Chronotherapie

Eén van de belangrijkste redenen waarom alle belangrijke lichaamsfuncties een circadiaans ritme kennen, is het feit dat de cellen nooit alles tegelijk optimaal kunnen doen omdat hun energievoorraad beperkt is. Ze worden geprogrammeerd in de tijd om hun energie zo doeltreffend mogelijk te kunnen aanwenden en bepaalde functies te kunnen uitoefenen op het ene ogenblik van de dag en weer andere op een ander ogenblik. Een belangrijk gevolg hiervan is dat de toediening van geneesmiddelen, van verdovingsmiddelen of zelfs van voedingsmiddelen een verschillend effect zal hebben naargelang het tijdstip van de toediening. Dit principe vormt de basis van de chronotherapie. Zo hebben chronotherapeuten vastgesteld dat een plaatselijke verdoving twee tot vier keer langer werkt als ze rond 15 uur wordt gegeven in plaats van tussen 7 en 9 uur ’s ochtends. Interessant om te weten voor uw volgende afspraak bij de tandarts! Aspirine zou dan weer veel minder nevenwerkingen hebben als u het om 22 uur inneemt en geneesmiddelen tegen hooikoorts dienen bij voorkeur ’s avonds rond 19 uur ingenomen te worden.

Maar het belangrijkste onderzoek in de chronotherapie betreft ongetwijfeld de behandeling van kanker via chemotherapie. Daarbij is niet alleen gebleken dat de doeltreffendheid van de toegediende kankerbehandelingen varieert in functie van het ogenblik van toediening, maar ook de tolerantie (waaronder het al dan niet optreden van misselijkheid). Dit zou onder meer verklaard worden door het feit dat de cellen zich op bepaalde ogenblikken van het etmaal sneller delen dan op andere ogenblikken. Onderzoek is momenteel volop aan de gang om een duidelijker beeld te krijgen van het ideale toedieningsmoment van verschillende behandelingen bij diverse kankersoorten. n

Leen Baekelandt