Zo blijft uw stem eeuwig jong

Gebruiken doen we onze stem meer dan voldoende: we praten voortdurend, we zingen zelfs onder de douche... En toch veroudert ze en wordt ze met de jaren minder krachtig. Waarom? Kunnen we iets doen (of moeten we iets laten) om onze stem in optimale conditie te houden?

Soms onthult onze stem meer dan we zouden willen. Onze leeftijd, bijvoorbeeld. Want zelfs op de radio of aan de telefoon kun je makkelijk een jonge stem van een wat rijpere onderscheiden. Onze stem evolueert met ons mee. Maar hoe functioneert dit zo fragiele orgaan? Hoe is het mogelijk dat één orgaan niet alleen onze gedachten kan uiten, maar ook onze meest intieme emoties verraden?

De stem, een perfect trio

In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken, is onze stem niet enkel een zaak van stembanden. De actoren die onze stem bepalen, zijn met zijn drieën: de longen, het strottenhoofd en de klankholte. Deze drie spelers samen stellen ons in staat om geluid voort te brengen. Eerst en vooral zijn er de longen. Ze werken als een blaasbalg: ze sturen de lucht naar het strottenhoofd waar de stembanden een hindernis vormen voor de luchtstroom. Wanneer de druk erg groot is, ontstaat een opening tussen de stembanden en gaan ze trillen. Wij maken geluid!

“De coördinatie van deze twee fenomenen is essentieel”, onderstreept dokter Gauthier Desuter, stemspecialist in een Brussels ziekenhuis. “Indien de coördinatie niet perfect verloopt, is er stemverlies.”

De laatste actie in het productieproces van een geluid, vindt plaats in de klankholte. Deze bevat alles wat zich bevindt tussen stembanden en lippen: de keel, de tong, de tanden, de sinussen, enz... Deze klankholte stelt ons in staat om het geluid te moduleren, te vormen. Het is door te spelen met de vele mogelijkheden van die klankholte dat imitators erin slagen hun stem compleet te vervormen.

Een jong probleem

Wat weten we tegenwoordig over de veroudering van de stem? “Veel studies over dat onderwerp zijn er nog niet”, zegt dr. Desuter. “De reden is eenvoudig: het is een relatief recent onderwerp omdat de levensverwachting een aantal jaren geleden nog aanzienlijk lager lag. Vandaag worden we ouder, dus worden we meer met het fenomeen geconfronteerd. De veroudering van de stem, presbyfonie genoemd, raakt iedereen boven de zestig maar de ene persoon heeft er meer last van dan de andere. Zo kan het strottenhoofd lijden aan een musculaire atrofie, met een lek aan de stemspleet tot gevolg. Daardoor kunnen de stembanden niet voldoende weerstand bieden aan de uitgeademde lucht. Ze slagen er dus niet meer in om zich hermetisch te sluiten en ze laten altijd wat lucht door. Dit heeft twee gevolgen: een verlaging van de intensiteit van de stem en stemvermoeidheid. Je moet immers een grotere inspanning leveren om hetzelfde stemvolume te bekomen. Vergeet niet dat ook de kracht van de longen met de leeftijd vermindert en de klankholte aan soepelheid verliest.”

Wat kunnen we doen?

Als u uw stem jong wilt houden, werkt u het best op de drie actoren. Zo benut u alle kansen om een krachtige stem te houden.

De longen kunt u trainen door regelmatig te sporten (wandelen, zwemmen...), en/of vaak te zingen. Dat heeft twee voordelen: het vergroot de longcapaciteit en traint de coördinatie tussen de luchtuitademing en de sluiting van de stembanden. “In een koor zingen is dubbel interessant”, raadt dr. Desuter aan, “op voorwaarde dat u dat leuk vindt, uiteraard. Zich amuseren is immers belangrijk, het mag zeker geen bron van stress of vermoeidheid zijn. De koorleider zal erop toezien dat u uw stem correct gebruikt. Verder is roken volstrekt uit den boze, want dat veroorzaakt een vermindering van de ademcapaciteit.”

Het strottenhoofd. De stembanden zijn een spier en zoals alle spieren varen ze er wel bij als ze geregeld getraind worden. Zang en voordracht werken als kinesitherapie voor de spieren van het strottenhoofd. Hoe groter de spier, hoe moeilijker de amyotrofie (vermindering van spiervolume) het heeft om zich door te zetten. Om te vermijden dat u uw stem forceert, kan deskundige hulp van een zang- of dictieleraar nuttig zijn. Hij kan u leren hoe u uw stem correct gebruikt en ze dus niet beschadigt.”

De klankholte. Hier is vooral een goede tandhygiëne belangrijk: de tanden spelen namelijk een vooraanstaande rol in de articulatie en op die manier zijn ze belangrijk voor de spraak. Voorkom problemen aan het tandvlees of verzorg ze snel als ze toch zouden opduiken. Wanneer u uw tanden verliest, kiest u beter niet voor een kunstgebit, want dit geeft niet dezelfde herkenningspunten aan de tong. Opteer liever voor een implantaat of een brug. De ruimte die de tanden innemen speelt ook een rol in de articulatie.

Chirurgie om een lek te dichten

Chirurgie wordt enkel aangeraden in extreme gevallen. Er zijn twee chirurgische technieken mogelijk:

n de injectie van een substantie (vet of collageen) in de stemspier, om de stembanden te doen opzwellen, en zo het lek geheel of gedeeltelijk te dichten. De injectie vindt plaats onder kortstondige algemene verdoving.

n het aanbrengen van een prothese tegen één van de stembanden. De prothese duwt deze stemband naar de andere toe en maakt zo de ruimte tussen de twee kleiner. Deze prothese is een stukje kraakbeen van de larynx, of een synthetisch implantaat. De techniek, die thyroplastie genoemd wordt, is gereserveerd voor de ergste gevallen, met werkelijk grote openingen tussen de stembanden. Dit gebeurt onder algemene verdoving.

Kneepjes van de vaklui

Advocaten, leraars, zangers, acteurs... Ze zijn zeer alert voor alles wat met hun stem te maken heeft. Zonder stem is werken voor hen immers onmogelijk... Waarom zouden we ons niet laten leiden door hun ervaring en de kneepjes gebruiken waarvan zij weten dat ze helpen?

n Langer dan anderhalf uur aan één stuk praten, is niet aangewezen. Vier uur per dag is ruim voldoende.

n Leraars proberen een interactieve communicatie te stimuleren, met vraag en antwoord, zodat ze zichzelf kleine pauzes kunnen veroorloven. Doe hetzelfde tijdens de gezinsmaaltijden of werkvergaderingen... Wees dus blij als men u af en toe onderbreekt!

n Wie geregeld voor een publiek spreekt, weet dat het belangrijk is om te bewegen tijdens het spreken. Loop geregeld tussen het publiek, zo hoeft u niet altijd even luid te praten.

n Aarzel niet om een microfoon te gebruiken wanneer u in een groot auditorium moet spreken.

n Drink voldoende. Neem om het kwartier een slokje water.

n Forceer uw stem niet als ze vermoeid is want u zult de situatie enkel verergeren... Een dag of vier, vijf rust kan wonderen doen.

n En vanzelfsprekend consulteert u een dokter bij aanhoudende heesheid. n

Gwenaëlle Ansieau