Zijn we vrijgevig of goed gek?

Er lopen nog steeds acties voor de tsunamiramp. Met de nieuwe beving op het eiland Nias hebben ze zelfs een tweede impuls gekregen, hoewel de hulporganisaties zeggen geld genoeg te hebben. Waarom ‘werkt’ de ene campagne wel en de andere niet? En hoeveel blijft er ‘plakken’?

Tot 4 mei kunt u in de lunchzaak L’Antre Pain in Schaarbeek gaan kijken naar de foto’s van Sarah Xhauflaire en Valérie Thiry, twee Brusselse vrouwen die de zeebeving van 26 december 2004 persoonlijk hebben meegemaakt. Ze verkopen hun foto’s ten voordele van de organisatie Rebuilding Srilanka. “We zijn pas eind maart gestart. Wat we meegemaakt hebben, hield ons drie maanden later nog bezig. We wilden iets persoonlijks doen voor de wederopbouw. Het is de eerste keer in ons leven dat we ons inzetten voor een goed doel.”

Ronny Geynen levert met zijn bedrijf Movieland in Herentals videofilms en dvd’s aan videotheken. Telkens wanneer hij een film verkoopt, gaat een halve euro naar de actie Tsunami 1212. “We gaan ermee door tot eind augustus, want zo hebben we het begin januari aangekondigd”, zegt hij.

Vorige maand is binnen het persagentschap Belga een comité opgericht waarin personeelsleden initiatieven kunnen ontvouwen voor de Belga School Aid, een project dat de heropbouw van scholen in vijf dorpen in het zuiden van Sri Lanka wil helpen financieren.

In Lier gaat de organisatie Moved for All Nations tot eind juni door met de geldinzamelactie Help Andaman. “We hebben eerst gestort op de rekening van Tsunami 1212”, horen we hier. “Maar nu reserveren we het geld voor de contacten die we vroeger al op de Andamaneilanden hadden.”

De rekening blijft open tot eind 2006

De net genoemde acties zijn maar enkele van de vele die nog steeds lopen ten voordele van de slachtoffers van de tsunamiramp. Met de nieuwe beving op het eiland Nias, eind maart, hebben ze zelfs een tweede impuls gekregen.

Vreemd is dat toch. Op 6 januari verklaarde de hulporganisatie Artsen Zonder Grenzen al dat ze geld genoeg had ontvangen. Zelfs het Belgisch Consortium voor Noodhulporganisaties, dat de actie Tsunami 1212 organiseerde, duwt fors op de rem.

“Sinds begin februari hebben we geen actieve oproep meer gedaan”, zegt Philippe Henon , de woordvoerder van het consortium waarin Unicef België, het Rode Kruis, Caritas, Handicap International en Oxfam samenwerken. “We zijn evenmin met een nieuwe campagne gestart na de zeebeving op het eiland Nias. Maar natuurlijk willen we de eerder geplande acties niet ontmoedigen. Onze verwachting is dat het uiteindelijke resultaat 52 miljoen euro zal bedragen. Pas wanneer dit bedrag effectief op de rekening staat, zullen we officieel meedelen dat er genoeg geld binnen is, zowel voor de korte-termijnhulp als voor de heropbouw op de langere termijn. Op dit moment ( begin april, nvdr) is daarvan 45 miljoen euro gestort, de rest zijn betrouwbare beloftes. De rekening 000-0000012-12 zullen we openhouden tot eind 2006. De reden is alleen fiscaal. In 2006 moeten we aan de schenkers fiscale attesten sturen en ter beschikking blijven van de fiscus.”

Waar bleven de bedrijven?

Nog altijd zijn onze hulporganisaties niet bekomen van de enorme vrijgevigheid van de Belgen. Niet alleen het bedrag van 52 miljoen euro is een historisch record. Nog nooit is het geld zo snel binnengekomen (euro 500.000 in de eerste week na de ramp) en nog nooit hebben zoveel individuele burgers gestort. Tot nu toe werden 475 000 stortingen gedaan (de bijdragen van officiële instanties niet meegerekend). Merkwaardig: van dit aantal waren 471 800 stortingen afkomstig van particulieren, 3000 van verenigingen en slechts 200 van bedrijven.

Het bureau Dimarso heeft het profiel van die 471 800 Belgen blootgelegd. De helft van hen had nog nooit eerder geld gestort voor één van de organisaties van het consortium. Vrouwen waren guller dan mannen en lagere inkomensklassen gaven bijna evenveel als hogere. In het normale profiel van de vrijgevige Belg is de leeftijd 45-65 jaar traditioneel het gulst (zie het kaderstuk Wie is de meest vrijgevige Belg?, p. 32) maar deze keer hebben ook opvallend veel meer jonge mensen een steentje bijgedragen.

Vuistregels voor een perfecte ‘feel-goodramp’

Waarom doet een zeebeving ons wél massaal geven en de ellende in Kongo niet? “Als dezelfde voorwaarden vervuld zijn, is die vrijgevigheid voor toekomstige acties zeker herhaalbaar”, meent Patrick Develtere, hoofddocent aan het Hoger Instituut voor de Arbeid van de KU Leuven. Met een dosis cynisme zouden we aan de organisatoren van humanitaire acties zelfs de volgende vuistregels kunnen meegeven.

1. Zorg voor spectaculaire televisiebeelden en een verrassingseffect. Op dit vlak was 26 december een ‘perfecte’ ramp.

2. Als er Europeanen tot de slachtoffers behoren, breng ze dan ‘in de picture’. En liefst land- en taalgenoten, zo voelen we ons direct betrokken. Dat was ook het geval met de nieuwe zeebeving. Op één eilandje zaten vier landgenoten vast.

3. Kies liever voor een natuurramp dan voor een oorlog. Maak daarbij duidelijk dat de getroffenen op de eerste plaats slachtoffers zijn van een hogere macht. “Bij natuurrampen hebben we het gevoel dat onze hulp direct helpt voor de wederopbouw”, zegt Philippe Henon. “Bij oorlog lijkt de situatie vaak uitzichtloos en elke hulp zinloos.”

4. Overtuig de mensen dat ieders bijdrage nodig is en op de juiste plaats terechtkomt.

5. Zorg er tijdens de campagne voor dat de gevers zich goed voelen en vooruitgang zien. Patrick Develtere: “Het beste middel zijn beelden van Belgische journalisten of Belgische hulpverleners. In ieder geval moet duidelijk zijn dat de middelen efficiënt gebruikt worden. Dat wekt ons vertrouwen. De landgenoten die ter plaatse in gang schoten, hadden onze buren kunnen zijn. En die willen we graag steunen.”

6. Maak het de mensen makkelijk om zelf kleine acties op te starten. Dat versterkt het feel-goodeffect en de ene actie steekt de andere aan. Voor Tsunami 1212 kon iedereen zich via telefoon en sms snel aanmelden bij de Vlaamse Infolijn en dat zorgde voor een kettingreactie.

7. Kies liever Azië dan Afrika. Philippe Henon: “Hoe cynisch dit ook klinkt, de waarheid is dat we Afrika niet meer verkocht krijgen, ook al liggen de meest schrijnende noden dààr. Zelfs schokkende beelden van honger en aids werken niet meer. Bij veel mensen overheerst de foute perceptie dat de Aziaten werklustiger zijn en dat onze hulp aan hen echt rendeert, terwijl in Afrika nooit iets verbetert.”

8. Laat BV’s onderstrepen dat de gevers goed bezig zijn. Laat ze zeggen dat we allemaal betrokken partij zijn en laat ze zelf hun generositeit ten toon spreiden.

“1 euro subsidie voor elke Belgische koe per dag”

“Op de speciale UNO-conferentie van 10 januari hebben de donorlanden 6 miljard dollar hulp aan Indonesië toegezegd voor de wederopbouw van Atjeh. Dat is exact de helft van de buitenlandse schuld van Indonesië. We geven dus geld opdat Indonesië zijn schuld aan ons kan terugbetalen”, zegt Johan Cottenie van 11 11 11 niet zonder sarcasme. Toch is hij ervan overtuigd dat onze solidariteit voor de tsunami-slachtoffers niet zal leiden tot minder vrijgevigheid voor zijn organisatie.

“Integendeel, we hebben een geweldig bewijs gekregen dat de Belgen wel degelijk wakker liggen van de Noord-Zuidproblematiek. Aan de politici kunnen we nu zeggen: doe iets! Want het is vooral de politieke onwil van het Noorden die echte veranderingen in het Zuiden tegenhoudt. Hoe willen we dat er in Burundi iets verbetert als het land 115 % van zijn uitvoer moet besteden aan de afbetaling van zijn schulden aan ons? De diepvrieskippen die Belgische bedrijven op de markt van Kinsjasa dumpen, kosten maar de helft van een lokale kip. Alle rijke landen samen besteden 1000 miljard euro aan de subsidiëring van hun landbouw en 60 miljard euro aan ontwikkelingshulp. Iedere Belgische koe wordt per dag met 1 euro gesubsidieerd.”

Wat gebeurt er met mijn geld?

Ik geef niets meer aan een goed doel, want de helft van het geld blijft toch ergens plakken. Al die organisaties moeten trouwens personeel betalen, ze werken in luxueuze kantoren en vliegen in business class...

Opmerkingen als deze heeft Philippe Henon al duizend keer gehoord en hij kan er alleen meewarig om lachen: “De werkings- en personeelskosten van de actie Tsunami 1212 blijven echt beperkt tot 3 à 4 % van de totale opbrengst. Dat komt omdat alle media gratis gewerkt hebben. 96 % van de 52 miljoen euro zal daadwerkelijk aan hulp en heropbouw worden besteed. Op de website www.1212.be kan iedereen in het onderdeel ‘Wat doen we met uw geld?’ volgen hoe elke organisatie het geld besteedt. Eind juni maken we de resultaten van een doorlichting bekend. Exact zes maanden (en een tweede keer één jaar) na de ramp sturen we Belgische journalisten naar de getroffen gebieden om te berichten over het gebruik van het geld.”

Maar wat blijft er aan de vingers van de hulporganisaties en vooral van corrupte lokale machthebbers plakken? Philippe Henon: “Bij Unicef België, de organisatie waarvoor ik werk, schommelen onze werkingskosten van maximaal 5 % bij noodhulp tot maximaal 20 % bij structurele hulp. We krijgen immers steun van partners in het bedrijfsleven. L’Oréal stelt ons kantoren ter beschikking. Onze informatica wordt gesponsord door HP, ons meubilair door Ikea en onze vliegtickets door SN. En we vliegen nooit in business class!”

Een andere klok horen we bij Peter Huyskens uit Nijlen. Zijn schoonbroer is omgekomen in het Sofitel-hotel in Phuket. Als eerbetoon heeft hij samen met vrienden en familieleden de ‘Erwin & Sabrina Foundation’ opgericht. De stichting zamelt geld in en bezorgt dit rechtstreeks aan vissers voor het herstel van hun netten of boten. “Het is schandalig dat deze vissers nog geen enkele euro of dollar van al die acties hebben gekregen. We weten dat van henzelf, want we hebben contact met hen of met hun organisaties via sms en e-mail. Is al dat geld blijven plakken aan de vingers van lokale machthebbers?”

Misschien is dat wel de toekomst: we brengen het geld gewoon zelf naar de mensen die het nodig hebben. Alleen: een vlucht boeken naar Bangkok of Sri Lanka is veel makkelijker dan naar Darfur of Goma.

Ludo Hugaerts

“De pijnlijke waarheid is dat we Afrika niet meer ‘verkocht’ krijgen”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content