Welke vitamines voor welke leeftijd?

Vitamine- en mineralensupplementen vindt u nu overal, van de apotheek tot de meest bescheiden supermarkt. Maar helpen ze echt? Zijn ze wel zo onschadelijk voor onze gezondheid als sommigen beweren? En zijn er supplementen die vanaf een bepaalde leeftijd echt broodnodig zijn? Alle zin en onzin op een rijtje!

Water verrijkt met calcium, fruitsap met extra vitamines, tubes multivitamines en alle mogelijke mineralencombinaties: het aanbod is zo complex geworden dat het moeilijk kiezen is voor wie zijn gezondheid een duwtje in de rug wil geven. Bovendien is niet duidelijk of al die middeltjes doeltreffend zijn en onschadelijk.

Dr. apotheker Geert Vergote verzorgt navorming voor apothekers over mineralen en vitamines en volgt daarom alle onderzoek daarnaar op de voet. Hij is niet zo gerust in die stroom makkelijk beschikbare gezondheid in tubes, potjes, flesjes en vlootjes. “Veel mensen slikken alles: pillen én reclame”, stelt hij. “Maar het combineren van de multivitamine uit de Aldi met de energietablet uit de Delhaize en nog wat extra pilletjes hier en daar is niet ongevaarlijk. Zeker niet als aan die cocktail ook nog eens door de dokter voorgeschreven geneesmiddelen worden toegevoegd.”

Opletten voor tegengesteld effect

Uit Amerikaans en Canadees onderzoek blijkt dat het gros van de voedingssupplementen zonder advies van een arts wordt geslikt, op aanbeveling van familie en vrienden of op basis van – al dan niet commerciële – informatie, vooral via het internet. Erger nog: heel veel gebruikers van voedingssupplementen brachten hun arts er zelfs niet van op de hoogte dat ze extra vitamines en mineralen slikten. Een zorgwekkende vaststelling, vindt Geert Vergote.

“Calcium is bijvoorbeeld een van die populaire voedingssupplementen bij mensen die aan botontkalking lijden. Zij redeneren dat een grote hoeveelheid extra calcium hen goed zal doen. Maar de totale dagelijkse inname van calcium – voeding én voedingssupplementen bijeengeteld – mag nooit hoger zijn dan 2,5 gram. Bovendien mag je calciumsupplementen nooit samen innemen met bisfosfonaten. Dat zijn geneesmiddelen tegen osteoporose. Doe je dat toch, dan werkt het geneesmiddel minder en krijg je zelfs een tegengesteld effect. Het is dus niet onbelangrijk dat een dokter of apotheker adviseert of er extra calcium mag genomen worden, wanneer en hoe. Daar zijn ook geen algemene lijnen in te trekken: elke mens is anders, leeft anders en eet ook anders. Wie gek is op kaas en melk zal door zijn voeding alleen nooit een overdosis calcium binnenkrijgen. Maar als hij daarbovenop nog eens een calciumsupplement naar binnen speelt, zit dat er natuurlijk wél in. En te veel is nooit goed: je verhoogt zo het risico op nierstenen, misselijkheid en verstopping.”

Niet alleen calciumsupplementen kunnen in bepaalde omstandigheden meer kwaad dan goed doen. “Betacaroteen is een bouwstof voor vitamine A en op zich dus nuttig. Maar studies wijzen uit dat die stof de kans op longkanker bij rokers verhoogt. Dat betekent uiteraard niet dat rokers geen worteltjes meer mogen eten, wél dat het voor hen niet zo verstandig is om ook nog eens een voedingssupplement met die stof te slikken”, nuanceert Vergote.

Niet-doordacht gebruik van het gamma potjes en flesjes vitamines en mineralen kan dus ellende veroorzaken. “Vooral overdosissen van bepaalde mineralen en de in vet oplosbare vitamines kunnen heel ernstige gevolgen hebben.” Die stoffen worden door het lichaam opgeslagen, ze verdwijnen dus minder makkelijk uit het lichaam dan de in water oplosbare vitamines, waarvan een overdosis makkelijker weggespoeld wordt. “Maar ook daar kunnen onaangename bijwerkingen optreden”, verzekert Vergote. “Bij vitamine C beperkt zich dat mogelijk tot diarree, maar sommige mensen kunnen gevoelig zijn voor vitamine B6 en bij een kleine dosering al tintelingen in handen en voeten waarnemen. Het signaal om de therapie stop te zetten. Anders kan er zich onomkeerbare zenuwschade voordoen.”

Nodig of overbodig?

Hebben we die voedingssupplementen overigens nodig om gezond te blijven? Een heikel punt. Voor elke fervente voorstander van extra pilletjes is er wel een even fanatieke tegenstander te vinden die beweert dat een normale gezonde voeding moet volstaan.

“In principe is dat ook zo”, legt Geert Vergote uit. “Maar je kunt je wel afvragen wie helemaal volgens het boekje eet. Alleen al de vijf stukken fruit en groente per dag die door de onderzoekers van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds worden aanbevolen: dat zou dus moeten, maar hoeveel mensen doen dat? En er zijn nog andere hinderpalen, zoals de vervuiling van de zee. Drie-maal per week vette vis eten wordt aan de ene kant aangeraden omwille van de heilzame omega-3 vetzuren en antioxidanten, maar dan hoor je weer een professor zeggen dat je je consumptie van vette vis maar beter kunt beperken omdat er langs die weg te veel ongezonde stoffen als zware metalen of dioxines op je bord belanden. Tja, dan kom je dus automatisch uit bij capsules met visolie. Maar ook die capsules verschillen in kwaliteit en je neemt het best de meest zuivere. En misschien een multivitaminetablet want dat is zoals een breedspectrum antibioticum : er zal wel iets bijzitten dat kan helpen.”

Dus hoeven we ons niet meer te bekreunen om de voedseldriehoek, regeltjes en goede raad: we slikken gewoon wat extra pilletjes en hoeven daardoor niet op onze voeding te letten? “Fout!”, zegt Vergote. “Zo werkt dat niet. De vitamines en mineralen in onze voeding zijn omringd door allerlei aanvullende stoffen die de opname ervan door ons lichaam en de werking ervan vergemakkelijken. Dat is niet het geval bij kunstmatige preparaten en daarom kunnen die nooit de stoffen vervangen die we door onze voeding opnemen. Je kunt er dus niet omheen dat een zo gezond mogelijke voeding en een gezonde levensstijl de eerste vereiste blijven voor een lang leven. Voor alle zekerheid kun je daarnaast ook geregeld een bloedonderzoek laten uitvoeren, zodat eventuele tekorten kunnen opgelost worden door een tijdelijke kuur met vitamines of mineralen. Dat doe je beter niet op eigen houtje, maar in samenspraak met de dokter of de apotheker. Die kan dan bijvoorbeeld in de wintermaanden wat extra vitamine D of selenium aanraden. Ook pre- en probiotica kunnen nuttig zijn, maar dan wel in een aangepaste vorm. Zonder filmpje errond bereiken sommige de darmen niet eens!”

Vitamines voor plussers?

Zijn er vitamines of mineralen waar vooral 50-plussers baat kunnen bij hebben? “Die zijn er zeker”, zegt Vergote. “Calcium, vitamine B12, vitamine D en jodium bijvoorbeeld. Een tekort daaraan kan vervelende gevolgen hebben. Het is dus belangrijk af en toe te check-en of je daar wel genoeg van binnenkrijgt. En jodium is zo’n stof waarvan haast niemand genoeg opneemt via de voeding. Ze zit onder andere in algen en wieren. Verder is de behoefte aan extra vitamines en mineralen heel individueel. Niet elke 50-plusser eet en leeft hetzelfde. Het best kun je dus nagaan of je via je voeding ongeveer binnenkrijgt wat de Hoge Raad voor de Gezondheid als dagelijkse dosis aanbeveelt (zie daarover het kader p. 52) en dan met de dokter bekijken wat eventueel moet aangevuld worden.”

In een winkel als Kruidvat staan rekken vol supplementen, zelfs in de Aldi-warenhuizen worden ze geregeld aangeboden: hoe kunnen de consumenten zeker zijn van de kwaliteit? “Dat kunnen ze niet”, zegt Geert Vergote laconiek. “De eisen die aan voedingssupplementen worden gesteld, liggen veel lager dan die voor geneesmiddelen. De wetgeving legt enkel een bovengrens op, zodat een overdosis bij normaal gebruik uitgesloten is. Maar de fabrikanten kunnen zelf bepalen hoeveel werkzame stof ze erin stoppen en welke toedieningsvorm ze kiezen. Er is ook geen controlerende instantie die nagaat wat echt in die pillen zit en of dat volstaat om effect te hebben. Dat is ook het probleem met voedingsmiddelen die verrijkt zijn met vanalles en nog wat. Neem nu de minarine die terugbetaald wordt door sommige ziekenfondsen: om echt effect te hebben, zou je zowat het hele vlootje in een keer moeten leegeten!”

Niet hopen op een Lourdeseffect

“Van vitamines en mineralen moet je geen Lourdeseffect verwachten”, beklemtoont Geert Vergote. “Het zijn stoffen die je gezondheid of een behandeling kunnen ondersteunen, maar een echt therapeutisch effect hangt af van de dosis die zo’n preparaat bevat.”

Toch verschijnt wel elke dag ergens een nieuwsbericht over onderzoek dat heilzame effecten aantoont. “Onder deskundigen is ontzettend veel onenigheid over de effecten van zo’n stoffen. Logisch, want het is heel moeilijk om onderzoek te doen naar wat nu precies welk effect heeft, omdat je nooit in een laboratoriumsituatie terechtkomt. Proefpersonen moeten altijd ook eten en er zal altijd een wisselwerking tussen voedingsmiddelen en voedingssupplementen ontstaan. En dan zwijg ik nog over de invloed van de bereidingswijze op het voedsel. Je kunt dus nooit helemaal becijferen wat iemand binnenkrijgt en wat dat precies teweegbrengt in het lichaam. Zo is het moeilijk om aan duidelijke, meetbare resultaten te komen. Wat we tot nu toe weten in de voedingswetenschappen, is meestal afgeleid van het bestuderen en vergelijken van eetpatronen van groepen mensen en gezondheidsstatistieken. Daaruit blijkt dat het mediterrane dieet gezond is. Maar natuurlijk draait gezondheid niet alleen om eten, maar ook om bijvoorbeeld de manier waarop je omgaat met stress. Dat is even belangrijk voor een lang en gezond leven als verstandig eten!”

Ariane De Borger