Wegwijs in het land van de medische kiekjes

Een echografie, radiografie, mammografie, CT-scan of MR. Wie vandaag een medische foto laat nemen, weet best waar hij aan toe is. We hebben enkele veel voorkomende onderzoeken en hun risico’s doorgelicht.

Medische beeldvorming wordt voor verschillende doeleinden ingezet: van een diagnose, over de vroegtijdige opsporing van bepaalde aandoeningen, tot het evalueren van een therapie. Je behandelende arts schrijft ze voor, maar in tegenstelling tot vroeger, heeft de radioloog, de specialist op het vlak van medische beelden, een substitutierecht. Als hij oordeelt dat een andere techniek geschikter of veiliger is, mag hij daarvoor kiezen. Voortaan wordt er dus doeltreffender onderzocht op basis van richtlijnen. Wat niet wegneemt dat je zelf ook best weet waar je aan toe bent, vindt ook dokter Geert Villeirs (UZ Gent), voorzitter van de Belgische Vereniging voor Radiologie en het Belgian Medical Imaging Platform.

Röntgenbeelden (x-stralen)

Wat? De oudste en nog steeds meest toegepaste techniek waarbij x-stralen door het lichaam worden gestuurd en zo een beeld opleveren van beenderstructuren en sommige zachte weefsels. Een eenvoudig en makkelijk uit te voeren onderzoek, dat weinig belastend is. Het is vaak het startonderzoek dat een eerste indicatie geeft.

Toepassingen. Voor het opsporen van longtumoren en longontstekingen, bij een vermoeden van botbreuken of afwijkingen aan de beenderstructuur,...

Nadelen. De actieradius is beperkt en dit onderzoek geeft minder gedetailleerde beelden dan een CT-scan of MR. De dosis röntgenstralen waaraan je wordt blootgesteld is vrij laag, maar op lange termijn is blootstelling aan dit soort stralen niet helemaal zonder risico.

Mammografie

X-stralen vormen ook de basis van de mammografie, een onderdeel van de klassieke röntgenbeelden, aangepast voor een onderzoek van het borstweefsel. De borst wordt hierbij samengedrukt tussen twee platen. Wanneer in het borstweefsel tumoren opduiken, uiten die zich op het beeld als een vlek of een verstoring van de normale structuur. Dit is het eerste onderzoek bij de opsporing van borstkanker.

Contrastonderzoek

Om een beeld te krijgen van wat zich afspeelt in bepaalde organen, krijg je eerst een contrastvloeistof te drinken of wordt ze in een bloedvat ingespoten. Door die kleurstof op basis van jodium kan de radioloog via het toestel volgen welke weg de vloeistof in je lichaam volgt. Problemen aan de slokdarm, maag of darmen kunnen via deze techniek in beeld worden gebracht. Een angiografie is een contrastonderzoek van de bloedvaten waarbij o.a. vaatvernauwingen of de oorzaak van een hersenbloeding kunnen worden getraceerd en zelfs behandeld.

Echografie, voor weke delen

Wat? Een zeer veilige techniek gebaseerd op het principe van de terugkaatsing van ultrasone geluidsgolven. Dat levert een tweedimensionaal beeld op van zachte weefsels onder de huid. Botten en lucht kunnen hiermee niet in beeld worden gebracht. De dokter gaat met een sonde waarop een gel is aangebracht over het lichaamsdeel dat wordt gescreend.

Toepassingen. Voor het eerste onderzoek van peesontstekingen, spierletsels, lever, nieren, pancreas, milt, zwangerschap,...

Een speciale toepassing is het bloedvatonderzoek via een doppleronderzoek. Daarmee kunnen vernauwingen, plaques, obstructies... in bloedvaten worden opgespoord. Ook hartbewegingen worden frequent op die manier onderzocht. Een echografie is bij iedereen mogelijk, ook als je een pacemaker draagt.

Nadelen. Is niet geschikt als onderzoek van de longen en bij zwaarlijvige mensen zijn de resultaten moeilijker te beoordelen.

CT-scan, de dwarsdoorsnede

Wat? Een Computer Tomography scan, kortweg CT-scan, maakt gebruik van röntgenstralen, maar de dosis is hoger dan bij een klassieke radiografie. Je ligt in een tunnelvormig toestel met een röntgenbron die om je heen draait. Die stuurt een fijne stralenbundel door je lichaam. Een detector aan de andere kant van de buis vangt op hoeveel straling doorgelaten wordt. De computer reconstrueert vervolgens een beeld op basis van de densiteit van het weefsel. Bot is hard en houdt de röntgenstralen tegen. Op een CT-beeld ziet dat er wit uit. Lucht houdt niets tegen en ziet er zwart uit. Alle weefsels daartussen hebben een bepaalde grijstint.

CT-beelden zijn driedimensionale dwarsdoorsneden van lichaamsonderdelen. Op de computer kunnen ze langs alle mogelijke kanten worden bekeken. Tijdens het scannen moet je zo stil mogelijk liggen, maar het onderzoek verloopt erg snel (één tot twee minuten), afhankelijk van de te scannen oppervlakte. Het toestel kan ook heel gedetailleerd inzoomen op de kleinste structuren.

Toepassingen. De CT-scan heeft een enorm brede waaier aan toepassingen. Enkele voorbeelden. Een zwaargewonde van een ongeval gaat vaak meteen onder de CT-scanner om snel alle inwendige verwondingen in kaart te bren gen. Ook meer doorgedreven botonderzoek, zoals complexe breuken of het opsporen van bepaalde fracturen die door klassieke x-stralen gemist worden omdat de beenderen nog tegen elkaar staan (bv. een breuk van het handwortelbeentje), horen onder de CT-scanner. Evenals doorgedreven onderzoek van de wervels, longen, hart...

Ook voor het opvolgen van veel aandoeningen in de buik, zoals ontstekingen of tumoren in de darmen, lever, galblaas, nieren..., wordt de CT-scanner ingeschakeld. Om die organen goed te screenen, moet eerst contrastvloeistof worden ingespoten. Veel tumoren kleuren sneller dan het normale weefsel en vallen op de beelden zo meer op. Ontstekingen geven dan weer een chaotischer kleurenpatroon.

Hersenbloedingen worden eveneens via een CT-scan opgespoord. Bloed geeft immers een hoog signaal op de scan. Voor andere hersenaandoeningen is MR meer geschikt.

Nadelen. De stralingsdosis ligt hoger, wat op langere termijn (30 jaar) het risico op tumoren licht verhoogt. Daarom wordt bij mensen onder 40-45 jaar zo weinig mogelijk gebruik gemaakt van een CT-scan.

MR, de supermagneet

Wat?Magnetische Resonantie (MR) werkt met een krachtig magneetveld. Ook hier lig je in een lange, nauwe buis, maar het onderzoek duurt veel langer (gemiddeld 20 minuten) dan bij een CT-scan of RX. Hier komen geen ioniserende stralen aan te pas. MR werkt op basis van een combinatie van onschadelijke magneeten radiogolven die door het lichaam worden gestuurd. De waterstofprotonen in ons lichaam reageren daarop en die reacties zet het MR-toestel om in beelden. Zo stil mogelijk liggen, is wel een must.

Toepassingen. Bijna alles, met uitzondering van beenderen (die geen waterstofprotonen bevatten) en longen (lucht). Een MR-onderzoek is aangewezen voor de hersenen, het ruggenmerg, bekkenorganen zoals de blaas, de prostaat en de baarmoeder, maar ook voor de meniscus, sportletsels aan gewrichten, pezen, spieren, hernia, letsels door multiple sclerose...

Nadelen. Wie last heeft van claustrofobie, kan het in deze lange, smalle buis benauwd krijgen. Dat kan soms worden opgevangen door een slaapmiddel. Wie een pacemaker of een andere implantaat (oog, tandkroon,...) heeft waar metaal aan te pas komt, laat best nakijken of die materialen MR-compatibel zijn. Titaniumimplantaten zijn wel veilig. De magneet is zo superkrachtig dat er speciale veiligheidsmaatregelen gelden in de MR-kamer, tot een alarmsysteem toe. Metaal is uit den boze. Verhalen genoeg van poetsvrouwen die hun materiaal door de lucht zagen vliegen.

Kiezen tussen CT of MR?

Dr. Geert Villeirs: “Er zijn een aantal indicaties waar zowel MR als een CT-scan even goed uitsluitsel geven (zoals rugklachten, hersenen,...) In zo’n gevallen gaat de voorkeur naar MR omdat dit toestel geen ioniserende straling gebruikt. Maar voor de meeste MR-toestellen in ons land zijn er lange wachttijden. Dat heeft te maken met een vergunningsbeleid uit het verleden waardoor ziekenhuizen te veel CT-toestellen hebben. Volgend jaar komen er twaalf extra MR-toestellen bij in ons land. Dat moet zowel de wachttijden aanpakken als het aantal CT-scans doen dalen.”

KARI VAN HOORICK