‘We staan voor een nieuw sociaal contract’

De vorige regering heeft de band tussen werk en pensioen willen aanscherpen. Maar wat nu de economische groei en de tewerkstelling sputteren door corona? Wij vroegen het Bea Cantillon, hoogleraar sociologie aan de UAntwerpen, voormalig directeur van het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, maar bovenal expert in sociale zekerheid, dus ook pensioenen.

Hoe kunnen we zorgen dat iedereen een waardig pensioen heeft? Het minimum optrekken naar 1.500 euro?

Bea Cantillon: Het optrekken van de minima is een absolute noodzaak. Maar vandaag is de context helemaal anders dan voor de coronacrisis. De strategie om de pensioenen betaalbaar te houden waar vorige regeringen op ingezet hebben – langer werken, schuldafbouw, economische groei, stijging van de productiviteit -, zal op de korte termijn on hold moeten. Na een jaar van grote negatieve groei zal het een tijd duren voor we terug op het welvaartspeil van voor corona staan. Als we kijken naar de uitgaven in de sociale zekerheid, stelt de Vergrijzingscommissie vast dat we op één jaar al de stijging zullen bereiken die we pas tegen 2060 hadden voorzien. Vooral de werkloosheidsuitgaven zullen stijgen, terwijl het BNP zal dalen.

Vandaag is er dus niet enkel de betaalbaarheid van de pensioenen, maar het veel ruimere vraagstuk van de verdeling van de lasten. We zagen eerder al een verschuiving van armoede bij ouderen naar armoede bij de actieve bevolking. Die is er nu meer dan ooit. Tal van actieven zijn werkloos geworden, veel zelfstandigen zagen hun inkomen achteruit gaan, terwijl het pensioen is blijven doorlopen. Sommige mensen hebben inderdaad een veel te laag pensioen. Ik ben het eens dat de minimumpensioenen omhoog moeten. Maar ik heb het er moeilijker mee dat de regering ook de maxima optrekt. Hetzelfde met de correctiecoëfficiënt bij de berekening van de zelfstandigenpensioenen. Dat gedrocht uit het verleden moet worden aangepast, maar je kan je afvragen of dit het goede moment is.

We moeten nu zeer goed nadenken hoe we ons geld gaan inzetten. De crisis verplicht ons om de zaken anders te bekijken. Niet enkel volstaan de oude strategieën om de pensioenen betaalbaar te houden niet langer en zijn ze op korte termijn onmogelijk, we moeten een volledige omslag in ons denken maken. We staan voor een gigantische verdelingskwestie: er is een ruimere financieringsbasis nodig en een verdeling van de lasten over jong en oud. We staan voor een nieuw sociaal contract.

De vorige regering heeft de band tussen werk en pensioen willen aanscherpen. Wat met ontslagen werknemers die geen werk meer vinden?

55-plussers vonden al moeilijker werk als ze ontslagen werden en zullen de komende tijd meer dan ooit getroffen worden. Ik ben altijd een voorstander geweest van het behoud van de gelijkgestelde periodes (n.v.d.r. ziekte en werkloosheid) en het is nu niet het moment om daar (verder) aan te sleutelen. Als je dat doet, leg je de lasten van deze crisis bij mensen die ook slachtoffer zijn.

Moet er niet terug een echte stimulans komen voor wie langer wil werken?

De bonus zit terug in de plannen van de regering. En een combinatie van nog werken en meer vrije tijd, kan mensen langer aan de slag houden.

Er is geen sprake meer van het pen-sioenpuntensysteem.

De belangrijkste gedachte achter het puntensysteem is dat het pensioen mee zou evolueren met de algemene welvaart. Gaat het goed, dan kan het pensioen wat hoger, gaat het slecht, dan ligt het wat lager. Het is een basisgedachte die vandaag meer dan ooit belangrijk is. Samen vooruit, samen achteruit, jong en oud. Al zou het systeem niet alle problemen oplossen waar we vandaag voor staan.