Wat je zelf tegen vervuiling kan doen

Luchtwegproblemen, hart- en vaatziekten, kanker: vervuiling hakt in op onze gezondheid. Wie in de stad woont, is kwetsbaar. Zelf de schade beperken kan.

We ademen elke dag ruim tien kubieke meter lucht in, buiten zowel als binnen. Die lucht stroomt rechtstreeks onze longen binnen en komt vervolgens in ons bloed terecht. Als die lucht vervuild is, kan dat een grote impact hebben op onze gezondheid. Logisch dus dat luchtverontreiniging in Europa vandaag de belangrijkste milieugebonden risicofactor voor vroegtijdig overlijden is – dat je met andere woorden de gemiddelde levensverwachting niet haalt. Alleen al in België sterven naar verluidt elk jaar circa 11.000 mensen vroegtijdig door vervuilde lucht. Zowel een kortstondige als een langdurige blootstelling aan vieze lucht heeft merkbare gevolgen voor de gezondheid. Zo hebben astmapatiënten meer last van astmaaanvallen op dagen dat de ozonconcentratie aan de grond hoger is. En wie jarenlang wordt blootgesteld aan hoge concentraties fijnstof in de lucht, loopt een hoger risico op hart- en vaatziekten, luchtwegaandoeningen en kanker. Die risico’s gelden voor ieder van ons, maar chronisch zieken, kinderen en bejaarden zijn uitermate kwetsbaar. Uit tal van studies blijkt bovendien dat gezinnen met een laag inkomen meer blootstaan aan de gevolgen van luchtverontreiniging: ze wonen niet alleen in sterker vervuilde gebieden, ze vinden ook moeilijker de weg naar de gezondheidszorg.

Mijd druk verkeer

Meestal is de omgevingslucht vervuild door een cocktail van vervuilende stoffen van diverse oorsprong: industrie, verkeer, huisvesting, landbouw... De drie grote boosdoeners zijn fijnstof, stikstofdioxide en ozon. Fijnstof is een mix van vaste en vloeibare deeltjes die worden uitgestoten door het wegverkeer en in de lucht aanwezig zijn. Die deeltjes kunnen neerslaan in de longblaasjes en bepaalde harten vaatziekten en longaandoeningen uitlokken of verergeren. Ook stikstofdioxide kan het ademhalingssysteem aantasten, maar eveneens de lever, de milt en het bloed. Terwijl ozon, dat gelinkt is aan de straling van de zon, tot een verminderde longfunctie kan leiden en er ook voor kan zorgen dat astmaklachten verergeren. De belangrijkste oorzaken van fijnstofemissie zijn de verwarming van gebouwen, gevolgd door het wegverkeer en de industrie. De grootste emissiebron van stikstofdioxide is dan weer het wegverkeer. Alles bij elkaar staat naar schatting 87 tot 93% van de stedelingen aan waarden bloot die hoger liggen dan de vervuilingsdrempels vastgelegd door de Wereldgezondheidsorganisatie.

Maar wat kan je zelf ondernemen om blootstelling in de stad te beperken? “Probeer zo veel mogelijk verkeersluwe straten te nemen en geef de voorkeur aan zachte mobiliteit. We weten inmiddels dat fietsers, ook al rijden ze in de stad, minder verontreinigde lucht binnenkrijgen dan autobestuurders, omdat de lucht in auto’s wordt ververst ter hoogte van de uitlaat van de voertuigen voor hen, waardoor je wagen binnenin na verloop van tijd sterk vervuild raakt”, zegt Valérie Xhonneux van IEW, de Waalse koepel van milieuorganisaties. Fietsers en voetgangers doen er dus goed aan om zijstraten te nemen en drukke verkeersassen te mijden. En ook al is het raadzaam om je woning twee keer per dag tien minuten te verluchten om de binnenlucht te verversen, toch doe je dat beter niet tijdens de spits en al zeker niet als je aan een drukke weg woont. “Wil je luchtvervuiling in je woning tegengaan, denk dan ook na over de manier waarop je verwarmt. Vandaag hebben nogal wat mensen een houtkachel. Wil je niet blootstaan aan al te verontreinigende stoffen, zorg dan voor een performante kachel en... voor brandstof van prima kwaliteit! Gebruik droge en gecontroleerde houtsoorten, zoals pellets”, geeft Valérie Xhonneux nog mee.

Stop het sproeien

Pesticiden, die worden gebruikt in de landbouw en in de tuin om gewassen en planten te beschermen, zijn de andere belangrijke bron van luchtvervuiling. Ze bevatten tal van stoffen die onze hormoonhuishouding kunnen verstoren. “De bewijslast tegen hormoonverstoorders is minder groot dan bij luchtvervuiling door het wegverkeer, maar er zijn niettemin sterke vermoedens”, legt Valérie Xhonneux uit. De hormoonverstoorders in pesticiden worden ervan verdacht aandoeningen van het voortplantingsstelsel te veroorzaken, zoals endometriose, onvruchtbaarheid, teelbalkanker, borstkanker... Ze zouden ook hyperactiviteit, diabetes en zwaarlijvigheid in de hand werken.

Wat zegt Europa?

In Vlaanderen mogen openbare besturen al enkele jaren geen pesticiden meer gebruiken voor het onderhoud van parken, begraafplaatsen, speeltuinen en ander openbaar groen. Voor particulieren geldt een verbod op deze stoffen om stoepen onkruidvrij te houden. En dat verbod geldt ook voor het gebruik van gly-fosaat, al mogen professionele gebruikers er (voorlopig) wel nog mee aan de slag. Ook buiten hout en afval (inclusief biomassa zoals GFT) verbranden is verboden. Deze maatregelen mogen dan wel de risico’s ietwat doen afnemen, ze volstaan niet om ons te beschermen: de wind voert al deze stoffen gewoon mee. “Als je goed met je buur-landbouwer opschiet, vraag hem dan wanneer hij gaat sproeien. En hang op dat moment je was niet te drogen in je tuin”, adviseert Valérie Xhonneux. Voor het overige moeten de maatregelen echt van hogerhand komen. Want als individu heb je nauwelijks vat op de lucht die je inademt.

Wie hogerop zegt, kijkt ook naar Europa. Dat legde de normen voor luchtkwaliteit bijna 20 jaar geleden vast. Ze zijn een pak minder streng dan de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Tal van observatoren vinden ze dan ook te laks. De EU verplicht elke lidstaat om de luchtkwaliteit te meten in een aantal controlegebieden. Wanneer een lidstaat zich niet aan deze voorschriften houdt, kan de Commissie dat land in theorie vervolgen. Maar in de praktijk houdt de overgrote meerderheid van de lidstaten zich niet aan de maximumwaarden. In 2016 haalden slechts zes van de 28 lidstaten de norm voor fijnstof, stikstofdioxide en zwaveldioxide: Estland, Ierland, Cyprus, Letland, Litouwen en Malta. België ging in de fout voor wat stikstofdioxide betreft. Een ander probleem is dat de EU-richtlijn geen exacte aanwijzingen bevat over de zones waar de metingen moeten gebeuren. Gevolg: de concentraties vervuilende stoffen in de buurt van grote industriezones en drukke verkeersassen blijven onbekend... terwijl ze net daar het hoogst zijn.