Vijf zelftests onder de loep

Een druppeltje bloed, wat urine of een beetje ontlasting. Meer zou niet nodig zijn om te bepalen of uw cholesterol te hoog is of u aan darmkanker lijdt. De dokter komt er niet meer aan te pas: u koopt gewoon een zelftest bij de apotheker of via het internet! Maar bieden dergelijke tests wel wat ze beloven? Plus Magazine vroeg het aan een arts.

Darmkanker De test

Dikkedarmkanker wordt voorafgegaan door poliepen: kleine (meestal goedaardige) gezwelletjes. Ze kunnen bloeden zonder dat dit zichtbaar is in de ontlasting. Een zelftest waarmee kleine hoeveelheden bloed in de ontlasting kunnen worden aangetoond, lijkt een uitkomst voor wie vreest dat er iets mis is. De test neemt nog geen tien minuten in beslag. Met een staafje wordt drie- tot zesmaal in de ontlasting geprikt. Dan gaat het staafje in een flesje met vloeistof. Eén druppeltje hiervan wordt op een testcassette gegoten en na vijf minuten is af te lezen of er bloed in de ontlasting zit. De bijsluiter meldt evenwel dat alcohol, aspirine, ontstekingsremmers, bloedverdunners, antireumamiddelen, aambeien en bloed in de urine kunnen leiden tot “nodeloos positieve resultaten”.

Zinvol?

Nee, luidt het oordeel van dokter Verstappen. “Huisartsen hebben de tests voor het opsporen van bloed in de ontlasting al lang afgezworen. Je kunt er namelijk geen enkele conclusie aan verbinden. Ook bij bloedend tandvlees is de test positief! Daarmee creëer je onnodig ongerustheid, zeker als er in de familie darmkanker voorkomt. Een kijkonderzoek kan uitwijzen of er inderdaad poliepen zijn en of het eventueel gaat om een voorstadium van kanker. Overigens zijn de meeste poliepen onschuldig.”

Diabetes De test

Met de bloedsuikertest kunt u uw glucosegehalte vaststellen. Normaal gesproken schommelt de bloedsuikerspiegel (de glucosespiegel) tussen de 4 en 6 mmol/liter. Als de gevoeligheid van het lichaam voor insuline afneemt, raakt de glucosespiegel ontregeld. Na het eten stijgt de bloedsuikerspiegel dan te snel en bij te lang niet eten daalt hij gevaarlijk. Te lage of te hoge bloedsuikerspiegels kunnen acute problemen geven zoals bewusteloosheid, en zelfs leiden tot hersenschade. Op de lange termijn kan diabetes mellitus type 2 ontstaan, de soort waarbij het lichaam wel insuline aanmaakt, maar er niet meer gevoelig voor is. Dat kan complicaties geven aan de bloedvaten, waardoor bijvoorbeeld de nieren niet meer goed werken en de ogen slechter worden. Deze test bevat een vingerprikker. Eén druppel bloed moet op een strookje worden aangebracht. Na een minuut is af te lezen hoe hoog het glucosegehalte is. Het aflezen dient na die minuut wel binnen de 30 seconden te geschieden, omdat anders de strook (verder) verkleurt. De test is het betrouwbaarst als hij nuchter wordt gedaan. Omdat het glucosegehalte schommelt, is het verstandig de test te herhalen. Een verpakking bevat dan ook twee testsetjes.

Zinvol?

Ja. Dokter Verstappen staat niet afwijzend tegenover een thuistest voor de bloedsuiker. “Wanneer de test aangeeft dat het in orde is, is er inderdaad geen reden tot bezorgdheid. En als de test een afwijking te zien geeft, is het verstandig naar de huisarts te gaan. Om helemaal zeker te zijn zal de huisarts de test vervolgens overdoen.”

Prostaatklachten De test

De prostaattest meet het zogenaamde prostaat specifiek antigeen (PSA) in het bloed, een eiwit dat wordt geproduceerd door het klierweefsel van de prostaat. Bij een gezonde man is er heel weinig PSA in het bloed, niet meer dan een nanogram (een miljardste gram) in een milliliter. De test is eenvoudig. Eén bloeddruppel gaat in de teststrip. Binnen de 10 minuten is aan de hand van drie lijnen te zien hoe hoog de PSA-waarde is. Een verhoogd niveau betekent niet direct dat er sprake is van kanker. Het kan ook een ontsteking zijn of een goedaardige prostaatvergroting. In de loop van de tijd kan de prostaat wel langzaam doorgroeien. Dit kan (plas)klachten veroorzaken. Het PSA kan ook verhoogd zijn na het fietsen, na een zaadlozing of door reuma, aldus de bijsluiter.

Zinvol?

Twijfelachtig. Afgelopen jaar bleek uit een groot Amerikaans onderzoek dat PSA-meting van weinig waarde is voor het ontdekken van prostaatkanker. “Over de waarde van de PSA-test is veel discussie”, zegt dokter Verstappen. “Het is de vraag of een dergelijke test zinvol is zonder dat er bij lichamelijk onderzoek is gebleken dat er iets met de prostaat aan de hand is. Door een rectaal toucher kun je onderzoeken of de prostaat vergroot is, of onregelmatig of hard aanvoelt. Als dat het geval is, kan een positieve PSA-test een reden zijn om verder onderzoek te verrichten.”

Maar kan een thuistest dan niet nuttig zijn omdat het iemand met prostaatklachten over de drempel helpt om het niet al te prettig lichamelijk onderzoek te ondergaan? “Op zich wel”, zegt Verstappen. “Maar ook het omgekeerde kan gebeuren. Iemand die wel klachten heeft, maar door een negatieve testuitslag denkt dat er niets aan de hand is. Dit terwijl de huisarts toch verder zou zoeken als de test negatief is, maar andere signalen verontrustend zijn.”

Cholesterol De test

Als de cholesterolwaarde in het bloed bij deze test hoger is dan 5, is er sprake van een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Dit is bij meer dan de helft van de Belgen het geval. Voor deze test doet u enkele druppels bloed in een testapparaatje, de vingerprikker die u hiervoor nodig hebt is bijgeleverd. “U zult een vrijwel pijnloos prikje in de vinger voelen”, meldt de gebruiksaanwijzing. Na een klein kwartiertje zijn de resultaten af te lezen. Vervolgens kunt u aan de hand van een tabel zien of uw cholesterol goed, licht verhoogd, verhoogd of sterk verhoogd is. Behalve een test voor het totale cholesterolgehalte, is er ook een variant waarmee u de verhouding tussen het (goede) HDL-cholesterol en de totale cholesterolwaarde kunt berekenen. Een verhouding die meer zegt over het risico op hart- en vaatziekten dan alleen de totaalwaarde van de cholesterol.

Zinvol?

Nee, zegt huisarts Wim Verstappen. “Zo-maar de cholesterol meten heeft geen zin. Een te hoog cholesterolgehalte is weliswaar een risicofactor voor hart- en vaatziekten, maar wie alleen een verhoogd cholesterol heeft, hoeft niet direct op dieet of aan cholesterolverlagende medicijnen. Als zo iemand bijvoorbeeld ook rookt en bovendien een hoge bloeddruk heeft, dan wordt het een heel ander verhaal.”

Dat geldt ook voor mensen met diabetes en als er hart- en vaatziekten in de familie voorkomen. Afhankelijk van deze factoren kan de huisarts besluiten al dan niet een cholesterolbepaling aan te vragen bij een laboratorium. “Als huisarts bepaal je aan de hand van het verhaal van de patiënt én het lichamelijk onderzoek of een test zinvol is. Aan het zomaar meten van cholesterol bij iedereen kleeft een groot nadeel. Je zult vaker verkeerde uitslagen krijgen waardoor mensen onnodig ongerust of -omgekeerd- onterecht gerustgesteld worden.”

Dergelijke foutieve uitslagen komen ook voor bij de tests die huisartsen gebruiken. “Maar als ik een testuitslag krijg die niet strookt met de klachten van de patiënt, dan gaat er bij mij een lampje branden en laat ik de test overdoen”, zegt dokter Verstappen.

De cholesterol-thuistest heeft nog meer nadelen. Zo is de meting die in een laboratorium wordt gedaan, betrouwbaarder omdat daarvoor hoogwaardige analyseapparaten worden gebruikt. Ook kunnen de zogeheten triglyceriden gemeten worden, vettige stoffen waarvan men er niet te veel in het bloed moet hebben. Bovendien varieert de cholesterolwaarde. Het is raadzaam om de meting na een week te herhalen. Daarvoor zou u dus twee thuistests moeten aankopen.

Menopauze De test

Voor de menopauzetest hebt u een beetje urine nodig. De test spoort hierin het FSH-hormoon op. Dit hormoon stimuleert de rijping van de eicellen. Op het ogenblik van de menopauze valt de activiteit van de eierstokken stil, rijpen er dus geen eitjes meer en dat weerspiegelt zich in het FSH-gehalte in de urine. Maar omdat het FSH-gehalte ook varieert naargelang het ogenblik van de menstruele cyclus, moet deze test minstens tweemaal uitgevoerd worden om zeker te zijn dat u in de menopauze bent.

Zinvol?

Ja. Als u twijfelt of uw warmteopwellingen, slaapklachten en humeurschommelingen wel degelijk aan de menopauze toe te schrijven zijn, kan deze test uitsluitsel geven. Of wanneer u zekerheid wilt over het feit dat uw vruchtbare periode ten einde is. Maar u moet wel rekening houden met de kostprijs van twee testsets. En als u een oplossing zoekt voor uw menopauzeklachten, bent u voor de behandeling toch aangewezen op een arts. n

Lees de bijsluiter

Voor elke test, of u die uitvoert of een specialist maakt op dit vlak geen verschil, staat of valt de betrouwbaarheid met de nauwkeurigheid waarmee hij wordt uitgevoerd. Van een test die u in de apotheek koopt, weet u alvast dat die aan bepaalde criteria moet voldoen inzake betrouwbaarheid. Bovendien kan de apotheker u uitleggen hoe u het best te werk kunt gaan en waarop u moet letten.

Voor elke test geldt echter: lees de bijsluiter aandachtig en volledig vooraleer u aan de uitvoering begint. Volg de aanwijzingen stap voor stap.

En raadpleeg bij de minste twijfel over het resultaat of wanneer uw klachten ondanks een gunstig testresultaat toch aanhouden, steeds een arts!

A