Verkeerd moment, verkeerde plaats

10 januari 1940. In volle schemeroorlog stort een Duits vliegtuig neer in Limburgse velden. Aan boord, de plannen om zeven dagen later België binnen te vallen. Heeft dit voorval het verloop van de oorlog veranderd?

Op 9 januari 1940 hangt er een feestsfeertje in de officiersmess van de luchtmachtbasis van Loddenheide, in de buurt van het Duitse Münster. De majoors Helmut Reinberger en Erich Hoenmanns zijn al jarenlang bevriend en drinken een glas op hun onverwachte weerzien. Tussen twee jeugdherinneringen door vertelt Reinberger dat hij de volgende dag de trein naar Keulen moet nemen. Niets om vrolijk van te worden, want de rit belooft oneindig lang en saai te worden. Zijn vriend en chef van de luchtbasis Hoenmanns stelt prompt voor hem naar Keulen te vliegen, aan boord van een Messerschmitt biplace. Kwestie van de reisduur stevig in te korten. Even aarzelt Reinberger. Hij mag het aan zijn kameraad niet vertellen, maar hij transpor- teert supergeheime en hoogst belangrijke documenten. Daarom kreeg hij de instructie zich enkel via land te verplaatsen. Maar omdat hij Keulen veel sneller kan bereiken, laat hij laat zich toch verleiden. ’s Anderendaags, rond 10 uur ’s ochtends, stijgen de twee vrienden in Münster op en vliegen zuidwaarts.

De ene rivier lijkt op de andere

In die tijd bestond er geen gps om de positie te bepalen of de weg aan te geven. En omdat het om een geïmproviseerde vlucht gaat, hebben ze geen kaart bij zich. Maar als doorwinterde piloot maakt Hoenmanns zich geen zorgen: de hemel is blauw en de zichtbaarheid goed. Door een ruw geschatte koers te volgen en af en toe eens naar beneden te kijken, zou hij zich makkelijk weten te oriënteren. Maar dat blijkt een grote vergissing. Boven de Ruhrvallei vult de hemel zich met dichte mist. Verder zien dan een paar meter is onmogelijk! Hoenmanns verandert van koers en gaat lager vliegen om zo de Rijn te vinden: als ze die rivier volgen komen ze onderweg Keulen tegen. Wat hij niet weet, is dat de Rijn bevroren is, bedekt met sneeuw en vanuit de lucht moeilijk te ontwaren.

Stilaan breekt aan boord een lichte vorm van paniek uit. Reinberger trekt lijkbleek weg en houdt zijn aktentas nog steviger vast. Na tientallen minuten duikt er plots een grote waterloop doorheen de wolken op. “Dat moet de Rijn zijn”, moet de Duitse officier gezucht hebben, zonder te beseffen dat het de Maas was en dat het toestel over de Belgisch-Nederlandse grens vliegt. Waarom op dat moment de motor van de Messerschmitt begint te sputteren, zullen we nooit weten. De propeller valt uit en het vliegtuig zweeft suizend door de lucht. Een crash is onvermijdelijk.

Brandende struiken

Na enkele moeilijke manoeuvres slaagt de piloot erin om het toestel neer te zetten op de sponzige grond bij de Maas. De klap is hevig – de vleugels worden door bomen van het toestel gerukt – maar de inzittenden zijn ongedeerd, amper in shock. Het tweetal weet zich uit het karkas te wringen en spreekt een boer aan, die opgeschrikt is door het kabaal. Die maakt de vrienden duidelijk dat ze zich in Vucht, in Belgisch Limburg, bevinden. Voor Majoor Reinberger komt dit nieuws als een mokerslag: de ultrageheime documenten die hij bijheeft, gaan juist over de invasieplannen van België en Nederland, die zeven dagen later gepland zijn! (lees ook Het gele gevaar, op p. 91). Voor de verbaasde ogen van de landbouwer maakt de officier zich uit de voeten. Hij rent terug naar het vliegtuig, of wat ervan overblijft, en grijpt de vertrouwelijke documenten. Er gaat slechts één ding door zijn hoofd: ze zo snel mogelijk vernietigen! Achter een struik probeert hij de papieren in brand te steken, maar dat is zonder de twee grenswachters gerekend die net aankomen. Zij zien rook vanuit de struiken en slagen erin een groot deel van de documenten te redden.

De Duitsers worden meegenomen naar de commandopost van Mechelen-aan-de-Maas. In de verhoorkamer ziet Reinberger hoe de waardevolle documenten op tafel worden uitgespreid. Hij beseft maar al te goed dat zijn flater grote gevolgen kan hebben voor Duitsland. Wanneer zijn vriend vraagt om naar het toilet te gaan, maakt hij van dit onbewaakte moment gebruik om de documenten in de kachel te gooien, waarbij hij zich zwaar verbrandt.

Arthur Rodrigue, de Belgische kapitein belast met de ondervraging, redt in een reflex wat er nog te redden valt. Slecht een tiental bladzijden blijven leesbaar, maar de inhoud is overduidelijk: er is een aanval op handen. Geschokt door zijn blunder en met verbrande handen probeert Reinberger het pistool van Rodrigue te ontfutselen, maar hij wordt overmeesterd. De majoor van de Luftwaffe barst in tranen uit en zegt dat hij zelfmoord wil plegen. “U kunt het hem niet kwalijk nemen, hij is een eerlijk officier en nu heeft hij afgedaan,” zou zijn kameraad Hoenmanns gezegd hebben.

De aanval die nooit kwam

Bewust van het belang van de documenten, beslist de Belgische inlichtingendienst om Frankrijk, Engeland en Nederland discreet op de hoogte te brengen. Tegelijkertijd proberen ze de Duitsers te doen geloven dat de documenten te zwaar beschadigd zijn om er informatie uit te halen. Het Franse leger maakt zich klaar om richting Belgische grens te marcheren en die vanaf de eerste uren van een invasie, over te steken. Op 13 januari, om 22 uur, beslist de Belgische stafchef Edouard Van den Bergen om 80.000 soldaten uit verlof terug te roepen. De spanning stijgt ten top.

Maar de dagen verstrijken en er gebeurt niets. De Duitsers vallen niet aan. Hebben ze vernomen dat de documenten niet volledig vernietigd zijn, zodat het verrassingseffect niet langer speelt? Heeft de blunder van een te gehaast man de loop van de geschiedenis veranderd? Sommigen hebben lang gedacht van wel, ook al weten we vandaag dat de aanval ook omwille van de slechte weersomstandigheden werd geannuleerd. Wat er ook van zij, de invasie wordt verschoven naar 10 mei 1940. Duitsland wijzigt intussen zijn plan met de gekende gevolgen. De twee onfortuinlijke Duitsers worden gevangengezet en daarna uitgeleverd aan Engeland en later aan Canada. Voor het vervoeren van belangrijke documenten via de lucht worden ze door het naziregime ter dood veroordeeld, maar gelukkig voor hen, bij verstek.

Nicolas Evrard