VAN EYCK Pionier en illusionist

Na Rubens en Brueghel, krijgt Vlaams meester Jan van Eyck zijn eigen jaar. Blikvanger is de tentoonstelling ‘Van Eyck, een optische revolutie’ in het MSK in Gent.

Over het leven van Jan van Eyck is bijzonder weinig geweten. Hij wordt rond 1390 geboren, wellicht in Maaseik. Welke opleiding hij krijgt of welk karakter hij heeft, is niet bekend. Hoe hij eruitziet evenmin, maar men neemt aan dat ‘Portret van een man’ (1433, National Gallery, Londen) een zelfportret is. Op 9 juli 1441 sterft hij en wordt hij bijgezet in de vandaag verdwenen Sint-Donaaskerk in Brugge. Door het Lam Gods blijft hij voor altijd verbonden met Gent.

GERESTAUREERD LAM GODS

Van zijn werken zijn er wereldwijd slechts een twintigtal bewaard. Dat maakt ze bijzonder waardevol. Het Museum voor Schone Kunsten heeft ruim de helft daarvan naar Gent kunnen halen. Het is de eerste keer dat zoveel authentieke werken samen op één plek te zien zijn. Ze worden getoond met 80 topstukken van tijdgenoten en volgelingen.

De tentoonstelling loopt over 13 zalen en is thematisch opgebouwd. De kern van de expositie bestaat uit de acht gerestaureerde buitenpanelen van het Lam Gods (1432) en de nog te restaureren voorstellingen van Adam en Eva. Voor het eerst in de geschiedenis mogen deze acht panelen samen de Gentse Sint-Baafskathedraal verlaten voor een tentoonstelling. Nadien keren ze permanent terug naar de kathedraal.

Het MSK is ook bijzonder trots dat het het ‘Portret van een man’ uit de National Gallery in Londen naar hier heeft kunnen halen. Het is een van de drie Van Eycks uit de collectie van het Britse instituut en samen met het Lam Gods het vroegst gedateerde werk van de meester. Het schilderij werd speciaal voor de tentoonstelling gerestaureerd.

Naast ‘Portret van een man’ zijn nog meesterwerken voor het eerst terug in hun oorspronkelijke toestand te zien, zoals Jan van Eycks ‘Portret van Baudouin de Lannoy’, een bruikleen uit de Gemäldegalerie in Berlijn.

REVOLUTIONAIR

Wat is nu de optische revolutie die de Vlaamse meester 600 jaar geleden teweeg bracht? Van Eyck perfectioneerde de samenstelling van olieverf door er siccatieven (loodvrije droogstoffen) aan toe te voegen. Deze verkorten de droogtijd en maken de verf makkelijker manipuleerbaar, waardoor hij ongeziene kleureffecten kon bereiken. Zijn olieverftechniek inspireerde schilders in heel Europa.

Doordat Van Eyck veel observeerde, is zijn kunst uitzonderlijk levensecht. Zijn weergave van natuurfenomenen, zoals wolken, de maan of opspattend water in een fontein, waren tot dan toe ongezien. Maar Van Eyck wilde niet enkel nabootsen, hij creëerde ook illusies, trompe-l’oeileffecten. Bijvoorbeeld Maria en de engel Gabriël op de Annunciatiediptiek lijken zich daadwerkelijk in ondiepe nissen te bevinden.

En dan is er nog Van Eycks lichtregie, die zonder meer als geniaal wordt beschouwd. Personen, gebruiksvoorwerpen of interieurs worden driedimensionaal doordat het licht op hen schijnt of door schaduwpartijen. Een techniek die de kunst voor altijd heeft veranderd.