Uw vragen over het testament

Discussies over het testament van nonkel Frans of tante Emma zijn schering in inslag, zo blijkt uit de vragen die lezers ons geregeld stellen. Op deze pagina’s beantwoorden wij er twee: ‘Hoe zorg ik ervoor dat mijn testament gevonden wordt?’ en ‘Gezond van geest zijn, wat betekent dat?’

“Hoe zorg ik ervoor dat mijn testament gevonden wordt?”

Indien u een testament wilt opmaken kunt u op verschillende manieren te werk gaan. U kunt het eigenhandig opmaken, als er een internationaal aspect meespeelt (bijvoorbeeld als de erflater of de erfgenamen in het buitenland wonen) kunt u werken met een internationaal testament (dit wordt in aanwezig-heid van twee getuigen ter hand gesteld van een notaris). Een derde mogelijkheid is dat u een zogenaamd notarieel (of authentiek) testament laat opmaken bij de notaris.

Goed bewaard...

Kiest u voor een eigenhandig testament en bewaart u dat thuis of in uw kluis, dan bestaat het risico dat het nooit boven water komt. Ofwel wordt het niet gevonden (omdat u het te goed hebt weggestopt) ofwel laat een minder eerlijke vinder het verdwijnen voordat de begunstigden op de hoogte zijn. Mogelijke oplossingen hiervoor zijn dat u het testament aan een vertrouwenspersoon geeft of dat u meerdere originele exemplaren maakt en die aan verschillende personen geeft en/of op verschillende plaatsen bewaart.

Een internationaal of een authentiek testament komt sowieso bij een notaris terecht. Die is verplicht het te laten registreren in het Centraal Register der Testamenten (het CRT), een grote databank die wordt beheerd door de Koninklijke Federatie van het Notariaat.

TIP Ook een eigenhandig testament kunt u aan een notaris bezorgen om het in het Register te laten opnemen.

... snel gevonden

Dat een testament opgenomen is in het CRT, is dat een garantie dat het jaren later ook gevonden zal worden? Absolute garanties bestaan helaas niet maar de kans dat er iets foutloopt, wordt dan wel heel klein.

Als iemand overlijdt hebben de erfgenamen de keuze: ze kunnen een beroep doen op een notaris voor de afwikkeling van de nalatenschap maar ze kunnen er evengoed voor kiezen zelf de nalatenschap te verdelen (en ze ook zelf aan te geven aan de fiscus). Schakelen ze een notaris in, dan zal die altijd het CRT raadplegen om te controleren of er eventueel een testament is. Doen ze dat niet, dan kunnen ze zelf aan het CRT vragen of de overledene een testament nagelaten heeft. Dit kan door een brief te schrijven en die samen met een kopie van de overlijdensakte te sturen naar de Koninklijke federatie der notarissen, Bergstraat 32, 1000 Brussel. Na betaling van 17 euro vernemen ze dan of er een testament bestaat en zo ja, bij welke notaris het zich bevindt.

Ook als de erfgenamen een Attest van erfopvolging opvragen op het registratiekantoor, bijvoorbeeld in het kader van een vraag tot vrijgave van rekeningen bij een bank, vernemen zij of er een testament bestaat, of niet. Dit attest vermeldt immers wie de erfgerechtigden van een overledene zijn. Het registratiekantoor zal dus moeten nakijken of er een testament is.

Ten slotte is het ook mogelijk dat de erfgenamen er niet aan denken naar een testament te gaan zoeken en enkel aangifte van successie doen. Toch zal ook dan het testament in principe niet tussen de mazen van het net glippen. Het registratiekantoor waar deze aangifte gebeurt zal namelijk controleren of er een testament is, via het repertorium (dit is een tabel van personen die een notarieel testament hebben laten opmaken). U merkt het: een geregistreerd testament zal nagenoeg altijd boven water komen.

“Gezond van geest zijn, wat betekent dat?”

Het gebeurt wel eens dat een testament wordt aangevochten omdat iemand beweert dat de testator niet gezond van geest was toen hij het opmaakte. En dat is nu net een belangrijke voorwaarde om een schenking te kunnen doen of een testament te kunnen maken.

Gezond van geest zijn houdt in dat je in staat bent om de draagwijdte en de betekenis van de getroffen beschikkingen te begrijpen en er vrijwillig mee in te stemmen. De erflater moet dus begrepen hebben wat hij in zijn testament opnam en hij moet dat ook bewust gewild hebben.

WEETJE Niet-gezond van geest zijn, is echter niet noodzakelijk een synoniem van geestesziek zijn of een psychische aandoening hebben. Ook een aantal fysieke verschijnselen (oververmoeidheid, een uitputtende fysieke kwaal,...) kunnen volgens de meeste rechters daartoe leiden. Anderzijds kunnen mensen die aan een psychische ziekte lijden, (op een bepaald ogenblik) wél voldoende gezond van geest zijn om een testament te maken.

Wie moet wat bewijzen?

Als algemene regel geldt dat er in principe een vermoeden bestaat dat diegene die een testament opmaakt gezond van geest is. Wie het tegendeel beweert moet dat bewijzen en daarbij mag geen enkele twijfel mogelijk zijn. Meer bepaald moet worden aangetoond dat de testator op het moment dat het testament werd opgemaakt, niet de nodige helderheid van geest had. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Meestal volstaat het in de praktijk aan te tonen dat hij voor én na het opmaken van het testament ongezond van geest was. In dat geval bestaat er een (weliswaar weerlegbaar) vermoeden dat hij dat ook was op het moment dat het testament werd opgemaakt.

Het bewijs kan worden geleverd met “alle middelen van recht”, zegt de wet, dus ook met getuigen en vermoedens. Zo zou iemand de getuigenis kunnen vragen van kennissen of van een bediende van het bankkantoor van de overledene. Andere denkbare getuigen zijn de behandelende geneesheer en de notaris die betrokken werd bij het testament, al zijn die deontologisch gebonden aan hun beroepsgeheim. In principe mogen ze dus niet zomaar spontaan getuigenissen afleggen.

TIP Maakt u zelf een testament en wilt u discussies vermijden, dan kunt u uw geneesheer om een medisch attest vragen dat u gezond van geest bent. U voegt dit bij uw eigenhandig testament of legt het voor aan de notaris die uw testament opmaakt.

Wat zijn de gevolgen?

Kan iemand bewijzen dat een testament werd opgesteld door iemand die ongezond van geest was, dan wordt het geacht niet te bestaan. Als er eerdere testamenten bestonden, dan worden zij opnieuw van toepassing. Zijn die er niet, dan spelen de gewone wettelijke regels van het erfrecht wat betekent dat er plots heel andere mensen zouden kunnen erven (of in andere verhoudingen) dan indien het testament wél overeind zou gebleven zijn... n

Jan Roodhooft, advocaat