Uw vragen aan minister Onkelinx

Het proces-Cools, het proces-Dutroux... Het gerecht vult de laatste maanden moeiteloos de krantenpagina’s. Maar een dialoog moet in twee richtingen gaan. Deze keer stelden wij uw vragen aan onze minister van Justitie, Laurette Onkelinx.

Onze oproep om de minister van Justitie met uw vragen te bestoken, zorgde voor heel wat reacties. Uw interesse toont aan dat justitie niet iets is dat zich ver van uw bed afspeelt. We kunnen uw vragen groeperen rond vijf grote thema’s: problemen met te lange procedures, vragen over de rechten van de slachtoffers, opmerkingen over de toepassing van strafsancties, moeilijkheden in verband met echtscheidingsprocedures en grieven over het lot van geesteszieken die zich schuldig gemaakt hebben aan een misdrijf.

Thema 1 De procedures

– Waarom is er zoveel achterstand in de procedures?

Diane Fenger, Vorst

– Waarom duren expertises zo lang?

Marie-Jeanne Cabaret, Chaumont-Gistoux

Laurette Onkelinx: “De juridische achter-stand is een feit, maar de oorzaken daarvan zijn niet altijd dezelfde. Bij een burgerlijk proces bijvoorbeeld, maakt het een groot verschil of er een expert aan te pas komt of niet en of het om een complex dossier gaat of niet. Momenteel kan de rechter in België eigenlijk niets ondernemen als de expertise vertraging oploopt.

We stellen ook vast dat, wanneer de zaak klaar is om voor de rechtbank te komen, het vaak nog jaren duurt vooraleer dat ook werkelijk gebeurt. Dat heeft dan niets meer te maken met moeilijkheden met het onderzoek, maar wel met omkaderingsproblemen. De rechtbanken in Brussel voelen dit nog het meest omwille van de vereiste tweetaligheid.

Maar soms is de vertraging ook te wijten aan de partijen zelf. Soms gebeurt dat in onderling akkoord: ze laten de zaak rusten tot zich eventueel een nieuw probleem voordoet. En soms is het één van de partijen die misbruik maakt en de zaak nodeloos rekt.”

– Kan men het aantal procedures over dezelfde zaak niet beperken?

G.H., Heusden-Zolder

– Kan er opgetreden worden tegen vrijwillige procedurefouten?

L.K., Zandhoven

Onkelinx: “Een systeem veranderen omdat sommigen er misbruik van maken, is altijd gevaarlijk. En mag ik eraan herinneren dat er middelen zijn om misbruik van procedures te straffen? Rechters kunnen trouwens ook weigeren om een zaak telkens opnieuw voor te brengen. De advocaten en de stafhouders kunnen tussenkomen als zij voelen dat het proces nodeloos gerokken wordt. Ik ben er voorstander van om misbruik van procesrecht nog strenger te beteugelen. Anderzijds vind ik ook dat de partijen vaker een beroep zouden moeten kunnen doen op bemiddeling. Het parlement werkt momenteel dit concept uit en ik hoop dat we dat kunnen afronden tegen de zomer. Bij een proces is er altijd een winnaar en een verliezer. Bemiddelen gaat vlugger, kost minder en heeft het voordeel dat beide partijen wat water in de wijn kunnen doen. Momenteel zijn er nog een aantal vragen: wie mag een beroep doen op bemiddeling? Wie mag bemiddelaar zijn? Heeft de bereikte oplossing de waarde van een vonnis? En geldt ze ook in het buitenland? Het parlement zoekt een oplossing voor deze problemen. Een bemiddeling is te verkiezen boven een uitspraak van de rechter, maar is uiteraard niet altijd mogelijk. Daarom hebben we nog altijd justitie nodig, als waarborg van de individuele vrijheden, rechten en plichten van ieder van ons.”

– Zou de verjaring van feiten niet kunnen afgeschaft worden? Hierdoor wordt een eerlijk proces soms onmogelijk.

R.V., Mechelen

Onkelinx: “De verjaringstermijn hangt af van het soort misdrijf. Bovendien kan elke verjaringstermijn nog eens verlengd worden telkens zich een nieuw element voordoet. Toch denk ik niet dat het een goede zaak zou zijn om de verjaring af te schaffen. En wel om twee redenen. Ten eerste voor de sociale rust. Als misdrijven niet kunnen verjaren, zouden we voortdurend in een conflictsfeer leven. Een tweede belangrijke reden is dat de waarde van de bewijzen met de tijd vaak vermindert en er zo een gevaar ontstaat voor juridische vergissingen.”

– Waarom zouden we de volksjury bij een assisenproces niet afschaffen?

Marcel Van Landeghem, Sint-Niklaas

Onkelinx: “Hoewel er stemmen opgaan om de jury af te schaffen, blijkt uit enquêtes dat ongeveer drie vierde van de bevolking graag een rol speelt in de justitie, via de volksjury. Het is trouwens niet enkel bij de assisenjury dat ‘de bevolking’ een actieve rol heeft . Ook bij de arbeidsrechtbanken is dat het geval. Daar zetelen naast een magistraat ook een vertegenwoordiger van de werknemers en een vertegenwoordiger van de werkgevers. Hetzelfde geldt voor de handelsrechtbanken. Ik kan dit alleen maar toejuichen want de rechtspraak is de derde grote macht in een democratie, dus waarom zou de bevolking zich die macht niet een stukje eigen maken?”

Thema 2 De slachtoffers

– Waarom heeft Dutroux recht op een pro-Deoadvocaat? Wanneer zullen slachtoffers en beschuldigden dezelfde rechten hebben? Slachtoffers en/of hun familie hebben niet om een proces gevraagd, maar worden wél verplicht kosten te maken.

Jeanne Caspar, Jalhay

Onkelinx: “Een gevangene heeft recht op een pro-Deoadvocaat omdat hij vermoed wordt geen inkomen te hebben. In een democratie heeft iedereen recht op verdediging. Anders zouden we in een totalitair regime leven. Maar het blijft wel een vermoeden. Als blijkt dat hij/zij toch een inkomen heeft, vervalt zijn recht op gratis rechtshulp. Maar het slachtoffer en zijn familieleden hebben uiteraard ook rechten. Zelfs als zij onvoldoende inkomsten hebben, moeten zij toch recht hebben op een advocaat. Ik deel de gevoelens van uw lezers en juist daarom ben ik een absolute voorstander van een veralgemeende verzekering voor rechtsbijstand.

Hierover wordt momenteel druk gedebatteerd. Ik begrijp dat er tegenargumenten zijn, maar ik blijf erbij dat iedereen het risico loopt dat hij vroeg of laat rechtshulp nodig heeft. En dit risico moet op een of andere manier verzekerd kunnen worden. Momenteel kan ongeveer één derde van de bevolking de kosten van een langdurig proces niet dragen. Dat is onduldbaar. “

– Denkt u eraan maatregelen te nemen opdat de verdediging meer informatie krijgt?

Emiel Weltens, Maasmechelen

Onkelinx: “De affaire-Dutroux heeft een enorme mobilisatie van de bevolking veroorzaakt. De roep om verandering was groot. We hebben de kritiek aanvaard en we hebben er passend op gereageerd. De hervorming van de politie en de herziening van de voorwaardelijke invrijheidsstelling en de strafprocedures zijn daar gevolgen van. In 1999 werd de ‘kleine Franchimont’ gestemd (nvdr: slachtoffers kunnen aan de onderzoeksrechter vragen hun dossier te mogen inzien). De ‘grote Franchimont’ ligt momenteel voor in de senaat. Dit houdt een vernieuwing in van de strafprocedure en de gelijkheid tussen de rechten van de slachtoffers en die van de beschuldigden. “

Thema 3 De straffen

– Waarom zou men de Wet Lejeune niet afschaffen? Hierdoor komen daders vrij nadat ze maar 1/3de van hun straf hebben uitgezeten.

H. P., Mechelen

Onkelinx: “Eerst en vooral: niet alle gedetineerden komen zo vroeg vrij. Toch ben ik niet te vinden voor straffen die niet te verminderen zijn want we mogen ook de toekomst niet uit het oog verliezen. De gevangenis is niet de Club Med! Het is een gewelddadig milieu waar enkel de wet van de sterkste geldt. We moeten het onderscheid blijven maken tussen gevangenen die echt hun best doen om hun leven te beteren en anderen die dat niet doen. Binnen de gevangenis moet er al werk gemaakt worden van de reïntegratie in de maatschappij. Als we dat niet zouden doen, laten we ‘levende bommen’ op de maatschappij los. Mag ik er ook op wijzen dat de voorwaardelijke invrijheidsstelling niet meer afhangt van één minister, maar van een commissie. Het uitgangspunt is nu ook veranderd: van u mag vervroegd vrij, behalve... is het nu geworden: u mag niet vervroegd vrij, behalve... Niemand verlaat trouwens nog de gevangenis zonder reclasseringsplan.

Ik ben zeker een voorstander van alternatieve straffen en meer in het bijzonder van werkstraffen die erop gericht zijn de schade aan de slachtoffers of aan de maatschappij te vergoeden.”

– Kunnen er geen strengere straffen opgelegd worden aan jongeren? Of ouders financieel verantwoordelijk stellen? Het is frustrerend als je hoort dat jongeren opgepakt, en meteen daarna weer vrijgelaten worden.

M.V., Lodelinsart

Onkelinx: “Er moet vlug opgetreden worden bij jeugddelinquentie. Grenzen stellen hoort immers bij opvoeden. Daarom stellen we een wijziging van de Jeugdbeschermingswet van 1965 voor. Rechters moeten vlugger kunnen optreden maar vooral moet de jonge delinquent verantwoordelijk gesteld worden. Hij moet zelf nadenken over de manier waarop hij de schade die hij aanrichtte kan herstellen. Maar ook de ouders mogen hun verantwoordelijkheid niet ontlopen. De meeste ouders doen hun best, maar soms haken ze echt af. Deze ouders zouden een cursus moeten volgen, een soort ‘ouderstage’ die hen toelaat met specialisten over hun problemen te praten. Er kan ook een financiële vergoeding gevraagd worden als ze niet reageren op de oproep om naar de rechtbank te komen. Het voorstel werd naar een hele reeks betrokkenen gestuurd (advocaten, rechters, sociale assistenten, jeugdinstellingen,...).”

Thema 4 Echtscheiding

– Waarom zijn mannen altijd de grootste slachtoffers bij een echtscheiding? Hoe staat het met de ‘schuldloze echtscheiding’? En wat is het verschil met een echtscheiding door onderlinge toestemming?

M.V., Ninove

Onkelinx: “Als we de geschiedenis bekijken, zien we dat de situatie van de vrouw enorm veranderd is. Bij een scheiding was het vroeger normaal dat zij door haar ex-man moest onderhouden worden omdat ze economisch afhankelijk was. Nu is dat veel minder het geval. Vandaar dat onderhoudsgeld meestal enkel voor de kinderen wordt betaald. In het parlement liggen momenteel een aantal voorstellen ter tafel over de ‘schuldloze echtscheiding’. De kern van al deze voorstellen is hetzelfde: het huwelijk moet verbroken kunnen worden als beide partners dat wensen. Anders dan bij een echtscheiding door onderlinge toestemming, moet het huwelijk geen twee jaar geduurd hebben. Over de vraag of deze nieuwe vorm van echtscheiding naast de bestaande vormen moet bestaan of juist alle andere vormen zou vervangen, lopen de voorstellen nog uiteen.”

– Levenslang alimentatie moeten betalen is een zware dobber. Zou het bedrag niet herzien kunnen worden volgens de reële omstandigheden?

Herman Van Wingen, Zelzate

Onkelinx: “De levenslange alimentatie zou weldra moeten verdwijnen. Maar vergeet ook niet dat het altijd mogelijk is om het bedrag te laten aanpassen. De betrokkene moet daarvoor een verzoek indienen bij de rechter.”

Thema 5 Psychiatrische patiënten

– Hoe is het te verantwoorden dat de rechter û in tegenstelling tot wat de psychiater adviseert û een behandeling in een psychiatrische instelling kan laten onderbreken?

A. B., Sart-lez-Spa

– Denkt u aan andere oplossingen dan de gevangenis voor geesteszieken die een misdrijf begingen?

Son Brants, Borgerhout

Onkelinx: “Ik ben blij dat uw lezers deze vragen stellen. Net als zij, vind ik dat we in België geen goed systeem hebben wat psychiatrische patiënten betreft die een misdrijf plegen. Ons land telt ongeveer 1300 geïnterneerden in gevangenissen of psychiatrische ziekenhuizen. Het probleem is dat zij momenteel onder justitie vallen terwijl ze veeleer thuishoren bij de gezondheidszorg. Het zijn voor alles zieken. Het probleem is erger in Vlaanderen dan in Wallonië. Anderzijds moet de maatschappij beschermd worden en moeten deze zieke personen dus goed gevolgd worden.

De rechters houden altijd rekening met het advies van specialisten. Maar het gebeurt ook dat de specialisten het onder elkaar niet eens zijn en dan moet de rechter de knoop doorhakken.”

Jocelyne Minet en Annemie Goddefroy

“We moeten het onderscheid blijven maken tussen gevangenen die echt hun best doen om hun leven te beteren en anderen”