Toparchitectuur aan de Côte d’Azur

Langs de kustlijn van Roquebrune-Cap-Martin vond de Ierse architecte Eileen Gray (1878-1976) in de jaren 1920 een mooie bouwplek op een steile rotshelling. Haar legendarische huis is nu open voor het publiek.

Roquebrune-Cap-Martin is al lang een geliefd vakantieoord. Greta Garbo had er een stek, net als Jacques Brel. Eileen Gray vond haar plek op een rots, tussen de spoorweg en de zee. Haar legendarische huis is nu geopend voor het publiek, net als Le Cabanon van Le Corbusier ernaast. Twee helden van de moderne architectuur op één locatie: Cap Moderne.

Als ik de lange lichte woonkamer van E-1027 binnenstap, het zomerhuis dat Eileen Gray in 1929 creëerde voor haar vriend Jean Badovici, is het alsof ik me in een modernistische ark bevind die hoog boven de zee zweeft. De luchtige, elegante aankleding spreekt van reizen en schepen: de Transat ligstoel, het Bibendum kuipzeteltje, de zeekaart aan de muur met het opschrift Invitation au Voyage, het Daybed met het beroemde bijzettafeltje... geliefde oude bekenden die ik nu voor het eerst in hun thuisplek zie. Sommige van die meubels heeft Eileen Gray speciaal voor dit huis bedacht. Het eerste huis dat ze ooit bouwde is sinds vorig jaar heropend, na jaren van verwaarlozing en een lang restauratieproces, dat trouwens nog niet helemaal is afgerond. Met de zeebries waait de magie weer volop binnen.

Emotie boven intellect

De naam E-1027 is zorgvuldig gekozen. De E staat voor Eileen, de cijfers verwijzen naar de letters van het alfabet: 10 voor de J van Jean, 2 voor de B van Badovici, en 7 voor de G van Gray. Jean Badovici gevat tussen de initialen van de architecte. Dit moet een werk van liefde en toewijding zijn, dat merk je aan alles: hoe intiem en tegelijk open de ruimte aanvoelt, de details waarover is nagedacht en die het huis leven inblazen. Want ze had een hekel aan kil modernisme. Badovici runde een architectuurblad, en Gray vond dat het bij die architecten die pure functionaliteit predikten vaak aan leven ontbrak: “Formules zijn niets, het leven is alles”. Het was alsof ze vergeten waren dat er mensen moesten wonen tussen al dat beton. Bovendien leken ze bezeten door hygiëne.

Gray stelde emotie boven intellect, het organische boven het strakke voorschrift. Geen machine om in te wonen, wel een levend organisme dat aanzet tot dromen. Het resultaat is – een rechthoekig geheel dat op de rotshelling leunt en aan de voorkant op palen zweeft. Een minimum aan meubelen, weldoordacht, beweeglijk en licht, en een woonruimte die van binnen naar buiten doorloopt. Luiken creëren een natuurlijke airco en canvas zeilen aan de balustrade van het terras temperen de middagzon. Alles om de joie de vivre te bevorderen.

Jaloerse Le Corbusier

Entrez Lentement staat er op de muur in de inkom, een poëtische hint die aangeeft dat achter elke hoek een verrassing wacht. “Het gaat er niet om simpelweg een mooi geheel van lijnen te bouwen, maar bovenal een verblijf voor mensen”, schreef Gray. De persoonlijke manier waarop ze de moderne architectuur uitwerkte, was zo vernieuwend dat ze generaties architecten heeft beïnvloed en de jaloezie opwekte van tijdgenoten. Ook van Le Corbusier, een goede vriend van Badovici.

Toen Gray er al lang weg was, bekladde hij enkele muren met wilde fresco’s, die een aanval lijken op haar subtiel getinte gebouw. De fresco’s zijn – jammer genoeg – mee gerestaureerd met de rest van het huis, net omdat Le Corbusier ze schilderde, naakt (daar zijn foto’s van), wat de aanval nog fysieker maakte. Le Corbusier benijdde de plek zo, dat hij later besloot om vlakbij een houten hut, zijn Cabanon, te bouwen. Een prachtig geconstrueerde maar weinig comfortabele houten doos, waar zijn vrouw Yvonne niet al te gelukkig was omdat ze, zoals ze zei, als ze ging slapen met haar hoofd bijna in de wc lag. Voor hem was het echter zijn château van 366 bij 366cm, waar hij elke maand augustus doorbracht, tot hij in de zomer van 1965 tijdens zijn dagelijkse zwembeurt in zee aan een hartstilstand overleed.

Nieuw leven

Gray’s huis werd tot opluchting van de vele bewonderaars gered. Geraldine, die hier gardien is, neemt elke ochtend een foto vanop het terras, “want de lucht ziet er telkens anders uit”. Het licht is ultrazacht op deze late namiddag en lucht en zee vloeien in elkaar over. “Wat heerlijk”, zegt ze, “om hier zo vaak te mogen zijn”. Als ik terug het hoge pad naar het hek opga dat naar buiten leidt, zweeft de geur van jasmijn en citroenboompjes me tegemoet. Het poëtische paradijs van Eileen Gray heeft een nieuw leven gekregen. Ze zou dit vast geweldig hebben gevonden, op haar eigen bescheiden manier.

GREET VAN THIENEN – FOTO’S INGRID HANNES