“Toen ik het huis van mijn ouders leegmaakte...”

Vroeg of laat gaan onze ouders dood. Voor sommige mensen wordt de pijn van dit verlies echter nog versterkt door een andere beproeving: de droevige taak om het ouderlijke huis ‘leeg te maken’. Een opruiming die nochtans haar plaats kan hebben in het rouwproces.

(*) Dit najaar organiseert de vzw Zorg-Saam nog ééndagscursussen ‘Rouw en verlies: een inleiding’ op 23 oktober in Brugge, op 6 november in Mechelen en op 13 november in Hasselt. De tweedaagse vormingscursus ‘Rouw en verdriet bij ouderen’ vindt plaats op 9 en 16 november in Wijgmaal. Voor informatie: Zorg-Saam, Remylaan 4b, 3018 Wijgmaal, tel. 016 24 39 75 en www.zorgsaam.be

De rouw om een partner of een kind staat volop in de belangstelling. Er worden boeken over geschreven, televisieprogramma’s over gemaakt, zelfhulpgroepen rond gevormd. De rouw om de ouders komt veel minder aan bod, omdat iedereen ervan uitgaat dat dit verlies normaal en dus makkelijker te verwerken is. Toch kan de dood van een vader of een moeder even ondraaglijk zijn.

Tegenstrijdige gevoelens

Soms wordt de pijn van het verlies van de laatste ouder versterkt door de noodzaak om het ouderlijke huis leeg te maken. Als niemand van de kinderen het wil kopen of gebruiken, zit er immers niets anders op en moeten we het huis waar onze ouders hebben gewoond en wij zijn opgegroeid verkopen of verhuren. “Dat leegmaken vind ik een ongelukkig woord. Ik zou liever opruimen zeggen, maar dat laatste is slechts een deel van het werk. Je moet sorteren, schatten, klasseren, rangschikken, inpakken, maar ook kiezen, weggeven, weggooien, verkopen, bewaren.”

Psychoanalytica én ervaringsdeskundige Lydia Flem vertelt over het gevoel van onbehagen dat haar overviel toen zij na de dood van haar moeder met lood in de schoenen het ouderlijke huis begon leeg te maken. Ze moest het karwei alleen opknappen – ze heeft geen broers of zussen – en kwam in een verwarrende fase vol tegenstrijdige gevoelens terecht: verdriet bij dingen die bepaalde herinneringen wakkermaakten, ergernis omdat het zo’n immens werk was (in een mensenleven verzamel je heel veel dingen), schuld- gevoelens omdat zij de intimiteit van haar ouders schond, ook al kon ze niet anders.

Hoe kun je zonder een gevoel van schaamte de laden en de kasten van je overleden ouders openen? Gisteren was het verboden, nu mag (of moet) het: in privépapieren en mappen bladeren, brieven en dagboeken lezen, over het lot van kleren, juwelen en andere persoonlijke bezittingen beschikken... Bij al die vragen zonder antwoord komt nog de moeilijkheid om te beslissen over elk object dat onze ouders hebben achtergelaten: weggooien, verkopen, wegschenken, bewaren?

Open wonden

“Elk object herinnerde mij eraan dat zij er niet meer waren. Het gemis en het gevoel van eenzaamheid werd steeds erger,” herinnert Lydia Flem zich. “Het was een verpletterend werk, de sfeer in het huis was te emotioneel geladen, de smart was te rauw. Ik wilde alleen maar vluchten, deserteren.”

Natuurlijk is niet iedereen even gevoelig. Sommige kinderen ruimen alles wat van hun ouders was zonder problemen op. Maar zelfs voor mensen die een minder hechte relatie met hun ouders hadden, is het leegmaken van het huis een zo emotionele ervaring dat zij er niet onverschillig bij blijven.

Voor hen begeleidt de vzw Zorg-Saam (*) uit Wespelaar-Leuven bijeenkomsten van één dag en ook meerdaagse cursussen om hen te leren omgaan met rouw en verlies. Onder het motto We zijn ook wat we verloren hebben onderzoeken de deelnemers in kleinere groepen (maximaal 16 personen) de impact van het verlies op hun leven, hun emoties, hun zelfbeeld, hun kijk op de wereld en op hun omgeving en relaties. Ze confronteren hun eigen verlieservaringen met die van andere deelnemers. Samen ontdekken ze bijvoorbeeld dat het heel normaal is dat je terugdenkt aan alles wat werd gezegd... maar ook aan alles wat werd verzwegen. Sommigen voelen zich schuldig omdat zij zich niet met hun ouders hebben verzoend of zich op het einde van hun leven niet voldoende met hen hebben beziggehouden. Want de dood ontneemt ons elke kans om nog te krijgen wat wij in ons binnenste van onze ouders verwachten: erkenning, goedkeuring, liefde...

Het verleden loslaten

Het andere kenmerk van de rouw om de ouders is dat wij bij hun dood een mooi maar moeilijk geschenk erven: het geheugen van de familie. “Als je ouders allebei overleden zijn, staat er niemand meer boven jou, zijn er geen voorouders meer, geen herinneringen van anderen,” zegt psychologe Annik Absil. “Je bent voortaan zelf het geheugen van de familie, de oudste die kan vertellen wat er is gebeurd.” Daarom voelen we de rouw om de ouders vaak aan als een soort van overgangsrite, een kans om te groeien en gewichtte krijgen.

Gezien de huidige levensverwachting zijn de meeste mensen vijftig of zestig jaar wanneer de laatste ouder sterft. Op die leeftijd hebben we het al niet gemakkelijk: de menopauze, de kinderen die het huis uitgaan, het einde of de laatste fase van het actieve leven... Wanneer onze ouders in die periode sterven, gaan wij onvermijdelijk over onze eigen dood nadenken. “Het is normaal dat mensen dan een soort shock ervaren”, zegt Annik Absil. “Rouwen kost tijd en veel energie. Het leegmaken van het ouderlijke huis is slechts een van de fasen van dat proces. Als de omstandigheden het toelaten, moeten mensen in deze situatie zichzelf de tijd gunnen om het rustig te doen. Het is ook verstandig er niet voortdurend mee bezig te zijn. En ten slotte kan het helpen dat de kinderen samen het huis leegmaken, samen herinneringen ophalen en verhalen uitwisselen. Gedeeld verdriet is half verdriet.”

En wat moet er gebeuren met de dingen die onze ouders hebben gekoesterd? De beste manier om ze een tweede leven te geven, is ze te verkopen of weg te schenken aan mensen om wie wij geven en van wie we weten dat ze er goed voor zullen zorgen. Als dat niet kan, is er nog de opkoper van inboedels. “Want het is belangrijk dat we het verleden leren loslaten”, besluit Lydia Flem. “De vertrouwde zaken waarvan we zo hielden zijn oude rommel geworden, dat moeten we onder ogen durven zien. En we moeten er met de glimlach afscheid van nemen. En de triomf vieren van het leven op de dood.” n

Karima Amrous – Ludo Hugaerts