Tips voor handige... en andere Harry’s

De lente is in aantocht en dan duiken weer overal de handige Harry’s op... ook in de spoedafdelingen van de Belgische ziekenhuizen! Hoe kunt u uw handen beschermen? Hoe verzorgt u ze als er iets foutloopt? Moet u naar het ziekenhuis of kunt u ook dat klusje zelf aan?

Problemen voorkomen is beter dan ze nadien te moeten genezen. Heel even uw gezond verstand gebruiken bij de voorbereiding van een klusje bijvoorbeeld, kan al veel ellende voorkomen.

Tetanusvaccinatie. De tetanusbacterie komt voor in de grond en in stof, zodat een banale verwonding bij een niet-gevaccineerde persoon al een bron van besmetting kan zijn. De tetanusvaccinatie moet om de tien jaar herhaald worden en dat durven we wel eens vergeten. Is het langer dan tien jaar geleden of weet u niet meer wanneer u voor het laatst ingeënt werd, dan zal de arts een volledige vaccinatie uitvoeren die bestaat uit twee prikken met een maand tussenpauze, gevolgd door een derde een jaar later. Bestaat er een reëel gevaar op besmetting, dan zal de arts een niet-gevaccineerde persoon specifieke antilichamen toedienen. Dit kunt u beter voorkomen want ze zijn duur en sommige personen reageren er nogal fel op.

De ringen uit! Wanneer u handenarbeid verricht kunnen uw handen opzwellen en uw ringen dermate knellen dat ze de bloedcirculatie verstoren. Bent u vergeten uw ringen uit te trekken en loopt u een verwonding aan uw handen op, doe ze dan meteen uit want de kans dat uw handen opzwellen is erg groot. Gebruik eventueel wat zeep of vaseline.

Aangepaste handschoenen. Het klinkt een beetje lullig, en toch: keukenhandschoenen zijn niet geschikt voor een klus in de tuin. Daar moet u stevige handschoenen dragen, die voldoende bescherming bieden. Het dragen van geschikte handschoenen is ook belangrijk om overbelastingsletsels te voorkomen (zie verder).

Aangepast materiaal. U behelpen met ongeschikt materiaal is smeken om problemen. Met een manuele heggeschaar een meterslange haag te lijf gaan, zal allicht voor overbelasting zorgen. En dan hebben we het nog niet over een cuttermesje gebruiken zonder het beschermende houdertje... U ziet het al gebeuren!

Eerst kijken, dan pas doen. Ook deze preventiemaatregel klinkt banaal maar bij de Spoedgevallen weet men wel beter! Graai nooit blindelings in een koffer met werkmateriaal. Er kunnen scherpe en snijdende voorwerpen inzitten.

Wanneer moet u naar een arts?

Niet elke wonde vergt de tussenkomst van een arts. Daarom is het belangrijk snel en efficiënt de ernst van de verwonding vast te stellen. U moet zeker meteen een arts raadplegen als...

...uw tetanusvaccinatie niet in orde is.

...de wonde blijft bloeden.

...de wonde meer dan 2 tot 3 mm diep is. De diepte is belangrijker dan de lengte.

...u er niet in slaagt al het vuil uit de wonde te verwijderen.

...er nog andere structuren geraakt zijn dan de huid. Zeker bij peesletsels is het belangrijk zo snel mogelijk in te grijpen. Wacht u te lang, dan kan ze niet meer gehecht worden.

...er een voorwerp in de wonde zit. Wanneer bijvoorbeeld een schroevendraaier of een mes dwars door de hand heen zit, probeert u die beter niet zelf te verwijderen. U kunt de verwonding erger maken, soms kan het voorwerp meer bloedverlies voorkomen, en de arts kan het voorwerp onder verdoving verwijderen, wat u heel wat pijn kan besparen.

...het om een uitgebreide snijwonde gaat, die openstaat en gehecht moet worden.

...het om een bijtwonde gaat, omdat daarbij het gevaar op infectie te groot is.

...er sprake is van een uitgebreide tweedegraads of derdegraads brandwonde.

...er een duidelijke zwelling of misvorming van een vinger of een deel van de hand optreedt. Vermoedt u een breuk of een ontwrichting, dan immobiliseert u dat deel van de hand zo goed mogelijk. Leg de hand in een draagdoek, dat is minder pijnlijk dan wanneer ze naar beneden hangt.

...u uw hand of een deel ervan niet meer behoorlijk kunt bewegen.

Veilig naar het ziekenhuis

Uiteraard gaat u bij de minste twijfel naar een arts of een ziekenhuis, maar hoe doet u dat veilig?

Spoel de wonde met water en reinig ze zachtjes met een zuiver kompres.

Gebruik geen ontsmettingsmiddelen, en zeker geen gekleurde. De kleur bemoeilijkt de evaluatie van de wonde door de arts, maar ook kleurloze ontsmettingsstoffen doden een aantal cellen en kunnen in sommige gevallen de genezing bemoeilijken. Bovendien kan de arts de hand beter grondig ontsmetten wanneer ze verdoofd is.

Op een hevig bloedende wonde van beperkte omvang kunt u een drukverband aanbrengen om het bloedverlies te beperken. Maak van enkele kompressen een propje, druk dat op de wonde en breng daaromheen een zwachtel aan.

Draai een zuivere handdoek of een zuiver kledingstuk in katoen rond de wonde om het bloed op te vangen. Gebruik geen watte of andere stoffen die pluisjes in de wonde achterlaten.

Houd de hand omhoog, boven de hoogte van het hart.

Gaat het om een arteriële bloeding (waar het bloed uitspuit op het ritme van de hartslag) dan legt u het best een knevel aan om de ader af te binden ter hoogte van de elleboog of de pols. Daarvoor kunt u bijvoorbeeld een lint of een zakdoek gebruiken, maar geen fijn touw. Dat kan extra snijwonden veroorzaken. Overigens is de kwaliteit van de knevel in deze omstandigheden minder belangrijk dan de snelheid waarmee u zich naar het ziekenhuis haast.

Bij een afgerukte vinger of deel van de hand, neemt u de afgerukte delen indien mogelijk mee naar het ziekenhuis. Stop het lichaamsdeel in een gesloten plastic zakje dat u in een washandje steekt, of wikkel er een handdoek omheen en steek dit geheel in een tweede plastic zak die gevuld is met ijsblokjes. Het is de bedoeling dat u de temperatuur van het geamputeerde lichaamsdeel doet dalen om de stofwisseling van de cellen (die niet meer van zuurstof voorzien worden) zo beperkt mogelijk te houden. Hebt u geen ijs bij de hand, dan is koud water beter dan niets. Maar het is niet de bedoeling het lichaamsdeel te bevriezen. Bevriezing beschadigt de cellen, die later zullen afsterven en de kans op slagen van een ingreep verkleinen.

Doe-het-zelfwondjes

Beperkte wondjes kunt u zelf de baas als u enkele elementaire regels in acht neemt.

Prikwondjes, bijvoorbeeld van doornen, van een naald of door een insect lijken op het eerste gezicht onschuldig maar kunnen soms verraderlijk zijn omwille van hun grote kans op infectie. Een prikwondje is immers moeilijk of niet tot in de diepte te ontsmetten en het wondje sluit zich erg snel. Maar binnenin de vinger of de hand kunnen de bacteriën zich rustig ontwikkelen. Omdat de stevige huid van de hand gesloten is, zoekt de infectie de weg van de minste weerstand: de infectie zal zich via pezen en inwendige structuren snel verspreiden. Daarom is het belangrijk een arts te raadplegen bij het eerste teken van infectie (kloppende pijn, roodheid, zwelling, warm aanvoelen). Zorg er bij een prikwonde dan ook voor dat er niets in de wonde blijft zitten (een angel, een stukje van een doorn, een splinter,...). Ontsmet meteen zo grondig mogelijk.

Sneetjes moeten eerst en vooral proper gemaakt worden door ze te spoelen met zuiver water en ongeparfumeerde zeep, eerst rond daarna in de wonde. Maar denk eraan, als u een wonde een halfuur onder de kraan houdt, zal ze ook een halfuur blijven bloeden vermits u de stollingsfactoren voortdurend wegspoelt. Eens de wonde proper is, moet u het bloed de kans geven om te stollen. Krijgt u de wonde niet helemaal proper, raadpleeg dan een arts die ze eventueel onder verdoving met een borsteltje kan schoonmaken.

Ontsmet het sneetje met een goed ontsmettingsmiddel. Doe er een verbandje omheen om de wonde zuiver te houden en om het bloedstolsel te beschermen.

Als u twijfelt of een wonde al dan niet gehecht moet worden, raadpleeg dan een arts. Een wonde zal zich altijd wel sluiten maar als ze gehecht is geneest ze sneller, loopt u minder risico op besmetting en verwikkelingen. Een wonde moet steeds gehecht worden binnen de zes uur. Na die tijd is het risico op besmetting te groot en bestaat er ook een te grote kans dat de wondranden zullen afsterven.

Blaren hoeven niet noodzakelijk doorgeprikt te worden. Een kleine blaar laat u beter intact. Grote blaren zijn meestal hinderlijk en riskeren spontaan open te gaan. In dat geval kunt u ze beter ontsmetten en openmaken met een steriele naald (houd de punt even in het vuur en laat ze afkoelen). Druk de blaar voorzichtig leeg door er een wattenstokje overheen te rollen. Dek ze af met een pleister. Er bestaan voor blaren specifieke hydrocolloïdpleisters (type Compeed).

Brandwonden moeten eerst gekoeld worden, onder koel stromend water. Houd dit minimaal 15 minuten vol.

Eerstegraads (rood zoals bij zonnebrand) en beperkte tweedegraads brandwonden (met blaarvorming) dekt u na het afkoelen gewoon steriel af. Smeer er zeker geen vette producten op. Uitgebreidere tweedegraads en derdegraads brandwonden (die minder pijn doen omdat de zenuwuiteinden mee vernietigd zijn, u herkent ze omdat de huid in het centrale deel wit of zwart ziet) moeten steeds door een arts behandeld worden omdat de littekenvorming de goede beweeglijkheid van de hand makkelijk in het gedrang kan brengen.

Trop is te veel

Bij het klussen, al dan niet in de tuin, herhalen we vaak dezelfde, ongewone beweging. Denk maar aan de armbeweging wanneer u aan het schilderen slaat, of aan de draaibeweging wanneer u met een schroevendraaier meubeltjes in elkaar knutselt. Overbelastingsletsels zijn peesontstekingen die erg pijnlijk kunnen zijn en meerdere weken kunnen aanslepen. De behandeling bestaat uit rust en ontstekingsremmers. Maar voorkomen is natuurlijk ook in dit geval veel beter. Daarom een eerste gouden raad: overschat uzelf niet, doe niet te lang aan een stuk dezelfde klus, maar wissel uw bezigheden af.

De handpalmen zijn veel kwetsbaarder dan u denkt. Ze zijn erg gevoelig voor overbelasting, onder meer bij het werken met trillend materiaal, spitten, de haag knippen met een heggenschaar,... Veel leed kan voorkomen worden door aangepaste handschoenen te dragen, die eventueel extra verstevigd kunnen zijn ter hoogte van de handpalmen.

Beschadigde nagels

U mist de spijker van een haar, maar... uw vinger raakt u wél vol met uw hamer van drie kilo. Of u blijft ergens met uw vinger achterhangen... Ook uw nagels kunnen zwaar te lijden krijgen van uw klusserdeklusserdeklusgevoel.

Een bloeduitstorting onder de nagel kan bijzonder pijnlijk zijn omdat het bloed op het bijzonder gevoelige nagelbed drukt. Aan kleine bloeduitstortingen die niet te pijnlijk zijn hoeft u niets te doen. Na enkele weken zal (een deel van) de nagel loskomen, afvallen en vervangen worden door een nieuwe. Met een uitgebreidere of pijnlijke bloeduitstorting gaat u best naar een arts. Die boort een gaatje door de nagel zodat het bloed kan ontsnappen en de druk wegvalt.

De nagel kan scheuren. Een ingescheurde nagel moet u zo goed mogelijk bijknippen zodat u nergens meer achter blijft haken, maar zeker niet af- of uittrekken. Ontsmet vervolgens de vingertop. Bestaat de kans dat de nagel verder inscheurt, dek hem dan af met een pleister of draag wegwerphandschoenen.

Is de nagel volledig los of uit, dan moet u een arts raadplegen. Neem de nagel mee. Hij kan als een voorlopig implantaat dienen om het nagelbed open te houden. En zeker wanneer er ter hoogte de vingertop ook een snijwonde bestaat, kan dit vingerkootje best wat extra steun gebruiken. n

Leen Baekelandt