Successierechten betalen op effecten die niets meer waard zijn?

U zult maar de pech hebben dat u een effectenportefeuille hebt geërfd die door de crisis niets meer waard blijkt te zijn. Op welke waarde worden dan de successie- rechten berekend? Dat is afhankelijk van het gewest waarin de overledene (fiscaal) woonde.

Sinds de crash van de Amerikaanse rommelhypotheken raast een nooit geziene financiële tsunami over de aardbol. Wie enkele maanden geleden een effectenportefeuille erfde, ziet daar vandaag niet veel meer van terug. Bovendien moeten de successierechten in principe berekend worden op de waarde van de geërfde goederen ten tijde van het overlijden. We zouden dus successierechten moeten betalen op een waarde die er niet meer is! Gelukkig hebben de gewesten ingegrepen...

Arme huisvader

In april 2008 erft Johan van zijn tante een effectenportefeuille die nagenoeg uitsluitend goedehuisvaderaandelen van Fortis Bank bevat. Johan dient in september 2008 (binnen de 5 maand na het overlijden, zoals de wet het vereist) een aangifte van nalatenschap in waarin hij de waarde van de Fortisaandelen moet opgeven. Activa in een nalatenschap moeten in principe gewaardeerd worden tegen hun verkoopwaarde op datum van het overlijden. Voor beursgenoteerde effecten geldt evenwel een bijzondere regel. Ze worden voor successiedoel-einden verplicht gewaardeerd op basis van de prijscourant. Die wordt rond de 20ste van iedere maand in het Belgisch Staatsblad bekendgemaakt en reflecteert de gemiddelde koers van een genoteerd aandeel voor de voorbije maand. In principe dient in een erfenis de waardering te gebeuren aan de hand van de prijscourantwaarde van de maand die volgt op het overlijden. In ons voorbeeld is dat dus de maand mei van 2008. Het Fortisaandeel was toen euro 16,88 waard.

Het successiewetboek laat echter ook toe dat de aangevers opteren voor de prijscourantwaarde van één van de twee daaropvolgende maanden, op voorwaarde dat ze hun keuze expliciet in de aangifte aanstippen. Bovendien mag er slechts voor één enkele prijscourant geopteerd worden en deze geldt dan voor alle beursgenoteerde effecten in de erfeniskorf. Johan had dus ook de waarde van het Fortisaandeel van de maand juni of juli 2008 kunnen opgeven. Het was toen respectievelijk euro 16,60 en euro 13,31 waard.

In november 2008 krijgt Johan een uitnodiging tot betaling van de successierechten. Die moeten immers betaald worden binnen de 7 maanden na het overlijden. Johan beslist, met het oog op de betaling van de successierechten, de geërfde aandelen Fortis te verzilveren (om de hoge successierechten te kunnen betalen). Hij krijgt op dat moment echter amper euro 0,89 per aandeel (koers op 31.10.2008). Johan is dus de sigaar. Hij moet zijn eigen spaargeld aan-spreken om de erfenisrechten te kunnen betalen!

De gewesten snellen ter hulp

In het verleden werden al een aantal parlementaire vragen over deze materie gesteld (o.a. naar aanleiding van het Lernout & Hauspiedebacle), maar de toenmalige minister antwoordde dat een vrijstelling of vermindering van belasting enkel kan ingevoerd worden door een wet.

De drie gewesten hebben intussen vastgesteld dat er zich door de financiële crisis wel degelijk een probleem stelt voor wie de afgelopen maanden beursgenoteerde aandelen heeft geërfd.

De Vlaamse regeling

Als de laatste fiscale woonplaats van de overledene in Vlaanderen lag, gelden de volgende aanpassingen.

n 4 prijscouranten. U kunt voortaan kiezen tussen vier prijscouranten: deze van de eerste, tweede, derde of vierde maand volgend op de maand van het overlijden.

n Van... tot... ? Deze maatregel trad retroactief in werking op 1 juni 2008, m.a.w. voor overlijdens vanaf die datum. Er is er geen tijdsbeperking: de maatregel geldt dus zolang hij niet wordt afgeschaft.

n Nadien wijzigen kan... Voor overlijdens (vanaf 1/6/2008) waarvan de aangifte al is ingediend, is het mogelijk een wijzigende aangifte in te dienen en eventueel teruggave te vragen van te veel betaalde successierechten.

De Waalse regeling

Ook hier werden de opties uitgebreid.

n 5 prijscouranten. Voor beursgenoteerde effecten hebt u nu de keuze tussen vijf prijscouranten. U kunt dus ook opteren voor de prijscourant van de vierde of de vijfde maand volgend op het overlijden.

n Van... tot... ? De Waalse maatregel geldt voor overlijdens vanaf 1 mei 2008. De maatregel is tijdelijk, voor overlijdens tot 31 december 2009.

n Nadien wijzigen kan... Erfgenamen die al een aangifte van nalatenschap hebben ingediend vóór de inwerkingtreding van deze maatregel kunnen de initieel aangegeven waarden herzien. Ze moeten daartoe een nieuwe aangifte indienen.

n Nieuwe waardering voor bepaalde effecten. Voor volgende effecten zal men de noteringswaarde of de verkoopwaarde in acht nemen hetzij op datum van het overlijden (de normale waarderingsregel), hetzij op de laatste dag van de tweede, derde of vierde maand volgend op het overlijden. De keuze moet gedaan worden in de aangifte van nalatenschap en u kunt slechts één enkele datum kiezen die dan van toepassing is op alle nagelaten financiële instrumenten en/of vennootschapseffecten:

– aandelen, obligaties, rechten van deelnemingen in instellingen voor collectieve belegging (beveks: vaste, variabele of vastgoedbeveks).

– bepaalde vennootschapseffecten, nl. diegene die geërfd kunnen worden tegen 0% successierechten wegens het bijzondere vrijstellingsregime voor familiale ondernemingen. Het betreft aandelen, winstbewijzen en (onder bepaalde voorwaarden) certificaten van dergelijke effecten.

Deze nieuwe waarderingsregel geldt enkel voor overlijdens die plaatsgevonden hebben of zullen plaatsvinden tussen 1/5/2008 en 31/12/2009. Hij kan verlengd worden. Als de aangifte al gebeurd is, kan een nieuwe ingediend worden om te veel betaalde successierechten terug te krijgen.

De Brusselse regeling

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft als laatste in de rij een regeling ingevoerd die sterk lijkt op deze in Wallonië.

n 5 prijscouranten. Idem als in het Waals gewest.

n Van... tot... ? Idem als in het Waals gewest.

n Nadien wijzigen kan.. . Idem als in het Waals gewest.

n Nieuwe waardering voor bepaalde effecten. Naar Waals voorbeeld heeft ook het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een totaal nieuwe bijzondere waarderingsregel ingevoerd voor welbepaalde effecten:

– Het betreft dezelfde soorten effecten als in Wallonië, met dit verschil dat het voor de vennootschapseffecten gaat om de effecten die geërfd kunnen worden onder het vlak tarief van 3%. Dit zijn aandelen, winstbewijzen en (onder bepaalde voorwaarden) certificaten van dergelijke effecten.

– Voor deze effecten zal men de koerswaarde in acht nemen of, bij gebrek aan koerswaarde, een door de indieners van de aangifte te ramen verkoopwaarde hetzij op datum van het overlijden (dit is de normale waarderingsregel voor activa in de successierechten) hetzij op datum van de laatste dag van de tweede, derde, vierde of vijfde maand volgend op het overlijden.

Merk dus op dat er twee verschilpunten zijn in vergelijking tot de Waalse regeling. U kunt slechts waarderen tegen de verkoopwaarde bij gebrek aan koerswaarde en u kunt ook de waarde nemen op de laatste dag van de 5de maand volgend op de maand van het overlijden (in Wallonië maximaal de 4de maand). n

Eric Spruyt, notaris en docent HUB – Fiscale Hogeschool Brussel