Stenen vertellen de twintigste eeuw

Voor zijn twintigste verjaardag focust de Open Monumentendag in Vlaanderen op de twintigste eeuw. Tijdens de voorbije 100 jaar veranderde zowat alles: de architectuur, de bouwtechnieken, de hele visie op de maatschappij.

Revolutionaire technieken, nieuwe materialen en efficiëntere productiemethodes. Alles kwam in een stroomversnelling terecht tijdens de 20ste eeuw. In een zo breed thema past dan ook een grote variatie: industrieel erfgoed maar ook religieuze gebouwen, scholen, sociale woonwijken, bioscopen,...

Honderden bouwwerken worden voor het publiek opengesteld, van allerlei slag en verspreid over alle Vlaamse provincies. Zo kunt u een aantal sociale woonwijken en tuinwijken ontdekken, een typische uitvinding van de 20ste eeuw. Opvallende voorbeelden zijn de Unitaswijk in Deurne en de tuinwijken in Ranst, bij de mijn van Waterschei, in Zelzate (Klein Rusland genoemd) en in Lier (bekend als de wijk Zuid-Australië). Hier kregen modernistische architecten voluit een kans, wat minder vaak het geval was in de privébouw.

Met dank aan de overheid

Doorheen de hele 20ste eeuw woedde het gevecht tussen modernistische en meer traditionele bouwstijlen, vaak met regionale accenten zoals de Brabantse barok of de Brugse hooggotiek. Tussen de neoklassieke bouwwerken zitten natuurlijk ook geslaagde ontwerpen die tijdens de Monumentendag te bezoeken zijn, zoals het neorococo-huis Windels in Mechelen of het stadhuis van Diksmuide.

Modernistische architecten moesten het meestal hebben van publieke opdrachten, voor schoolgebouwen zoals de provinciale technische scholen in Boom of de voormalige Stedelijke Technische School in Antwerpen waar met opvallende nieuwe technieken werd geëxperimenteerd: het is een in hout opgetrokken prefabgebouw. In Tervuren kunt u een zogenaamd EGKS-huis bezoeken: de architecten probeerden er supergoedkoop te bouwen met geprefabriceerde onderdelen, als antwoord op het nijpende tekort aan huizen.

Van woning tot... vliegveld

Een aantal invloedrijke architecten worden speciaal in de kijker geplaatst. In Limburg gebeurt dat met Isia Isgour, die onder meer verantwoordelijk is voor het zwembad van Genk, de mijnwerkersschool en het casino van Hout-halen-Helchteren en het cultureel centrum van Hasselt. Van Renaat Braem is de organische woning Van den Brande in Ranst te bezoeken.

Ook de bouw van kerken onderging een moderne invloed, voornamelijk na het tweede Vaticaans concilie. De Sint-Ritakerk in Harelbeke is daar een voorbeeld van. En ook de Expo 58 liet zijn sporen na. Zo kunt u in Diest het zwembad bezoeken dat dienst deed als paviljoen van Chocolade Jacques.

Bij de opengestelde monumenten is zelfs een vliegveld. De ronde loodsen van het vliegveld van Grimbergen werden in 1947 gebouwd, daar loopt terzelfder tijd een tentoonstelling over de geschiedenis van het vliegveld. n

Open Monumentendag Vlaanderen, 20ste editie met als thema: Monumenten van de 20ste eeuw, op zondag 14/9 in alle Vlaamse provincies. Info: % 03 212 29 55 en www.openmonumenten.be

Filip Godelaine