Slim omspringen met slaapmedicatie

Slaapmiddelen sluipen meestal ongemerkt ons leven binnen. Na een verlies, een aanslepende ziekte, een stressperiode helpen ze ons aan nachtrust toe te komen. Maar vaak blijven we ze doorslikken. Stoppen blijkt dan lastiger dan verwacht.

Problemen op het werk lagen aan de basis van mijn slaapstoornis”, getuigt Luc (die verder anoniem wenst te blijven). “Door de stress kon ik ’s avonds de slaap niet meer vatten. Ik bleef woelen en piekeren. Om de lieve vrede in bed te bewaren, ben ik met slaapmedicatie begonnen.”

“Intussen neem ik die middelen al tien jaar. Inslapen lukt me wel, maar ik word steeds te vroeg wakker en echt uitgerust voel ik me evenmin. Ik zou liefst stoppen maar ik weet gewoon niet hoe. Eén poging tot stoppen heb ik achter de rug. Een ramp. Zonder die pillen werd ik radeloos door gebrek aan slaap. En dus blijf ik ze slikken. Tegen mijn zin.”

Luc is lang niet de enige die quasi geruisloos afhankelijk is geworden van slaapmedicatie. Het gebruik van slaapmiddelen in ons land ligt al jaren op zowat het hoogste niveau ter wereld.

Uit de gezondheidsstatistieken blijkt dat ongeveer een op drie volwassen Belgen ooit een slaapmiddel heeft ingenomen. Maar liefst één op tien Belgen grijpt dagelijks naar een geneesmiddel om de slaap te kunnen vatten of door te slapen en dit vaak gedurende jaren. Een veel voorkomend probleem dat zelden aangekaart wordt. Toegeven dat je verslaafd bent aan slaapmedicatie: het blijft een taboe.

Risico’s

Langdurig gebruik van slaapmedicatie houdt nochtans heel wat risico’s in. Zo tasten deze middelen het geheugen en het concentratievermogen overdag aan. De kans op verkeersongevallen verhoogt, net als het risico op nachtelijke valpartijen en botbreuken doordat de pillen je suffer maken en je spieren verslappen. “Mensen hebben die effecten vaak niet door, tot ze met slaapmedicatie stoppen en vaststellen dat ze veel helderder kunnen denken. Ze voelen zich ook levendiger en prettiger. Dat is ook al gebleken in rusthuizen waar de slaapmedicatie werd afgebouwd”, vertelt professor dr. Johan Verbraecken van het Slaapcentrum UZA.

Oppervlakkige slaap

Slaapmedicatie is niet bedoeld voor langdurig gebruik, tenzij in bepaalde gevallen of voor bepaalde aandoeningen. “Je neemt ze best niet langer dan drie opeenvolgende weken en binnen die periode ook best niet elke avond. Vanaf drie weken treedt er gewenning op. Je lichaam heeft dan een steeds hogere dosis nodig voor eenzelfde slaapeffect. En je wordt afhankelijk. Je kan uiteindelijk niet meer zonder hulp slapen”, verduidelijkt Verbraecken.

“Slaapmiddelen zoals benzodiazepines zorgen er wel voor dat je meer slaapt, maar het gaat om erg oppervlakkige nachtrust. De kwaliteitsvolle diepe slaap en de droomslaap, die we net nodig hebben om te recupereren, neemt met slaapmedicatie helemaal niet toe. Wie deze middelen neemt, wordt ook regelmatig wakker ’s nachts, maar doordat ze inwerken op het geheugen, beseffen gebruikers dat vaak niet. Zij ontwaken met het idee dat ze toch vrij goed geslapen hebben. En dus blijven ze de slaapmedicatie verder nemen.”

Langzame afbouw

Die vicieuze cirkel van slaapmedicatie doorbreken, is voor de meeste mensen niet eenvoudig. Bovendien heeft ook de wetenschappelijke wereld nog niet het ideale pad naar herstel gevonden. Professor Verbraecken: “Onderzoek naar het afbouwen van slaapmedicatie (benzodiazepines en z-geneesmiddelen zoals zolpidem, zopiclone, zaleplon) is nog niet ver gevorderd, hoewel dit een vaak voorkomend probleem is.”

Van de ene op de andere dag abrupt stoppen na langdurig gebruik is geen goed idee. Maar hoe moet het dan wel? Verbraecken: “Sommige experts pleiten voor de methode van de korte pijn, waarbij de medicatie snel wordt afgebouwd en nadien stopgezet. Anderen hameren er net op dat deze middelen beter heel langzaam worden afgebouwd om vervelende ontwenningsverschijnselen zo goed mogelijk te counteren. Die laatste piste, waarbij met een afbouwschema wordt gewerkt, lijkt het meeste kans op succes te bieden.”

Tijd nemen

Afbouwen, zeker na langdurig gebruik, gebeurt het best onder medische begeleiding. “Wie met deze medicatie wil stoppen, moet er rekening mee houden dat dit tijd vergt. Afhankelijk van de situatie en de duur van het gebruik, kan een ontwenning maanden of zelfs langer in beslag nemen. Hiervoor bestaat geen kant-en-klaar plan. Je kan best in overleg met je arts een afbouwschema op maat bespreken, waarbij de dosis slaapmedicatie stelselmatig wordt verlaagd. De apotheker zal dan magistraal aangepaste dosissen vervaardigen”, aldus professor Verbraecken.

“Treden er onderweg te sterke ontwenningsverschijnselen op, dan kan er tijdelijk terug wat meer medicatie worden gegeven. Precies die neveneffecten maken het zo lastig om de medicatie snel aan de kant te schuiven. Afbouwen kan in een eerste fase uiteenlopende klachten geven zoals verhoogde slapeloosheid, hoofdpijn, angst, geheugenstoornissen, overgevoeligheid voor bepaalde prikkels, schokken enz. Je moet de patiënt daar vooraf op wijzen. Als hij begrijpt waarom die verschijnselen tijdelijk optreden, kan hij daar beter mee omgaan. Bij een minderheid blijven de ontwenningsverschijnselen gedurende een langere periode aanhouden.”

Cognitieve gedragstherapie

Om te voorkomen dat het slaapprobleem terugkeert, kan cognitieve gedragstherapie helpen om het afbouwen van de medicatie mee te ondersteunen. “Dat is vandaag ook al de eerste optie om mensen met slaapstoornissen te behandelen”, aldus Verbraecken. “Dat cognitieve gedragstherapie werkt, staat wetenschappelijk vast. Nadeel is dat het tijd vraagt. Terwijl een slaappil meteen effect heeft. Bij cognitieve gedragstherapie leert een psycholoog je hoe je beter kan omgaan met slaapproblemen en eventuele angsten. Je leert bijvoorbeeld jezelf te ontspannen, zaken te relativeren en je verwerft inzicht in je eigen slaapproces. Dat is vaak de eerste stap richting een beter slaappatroon.”

SOS Slaap – Johan Verbraecken en Tine Bergen – Houtekiet – € 17,90 – isbn 9789089242884

Vereniging voor alcohol en andere drugproblemen, 02 423 03 33, www.vad.be

In Nederland vind je ook online hulp op www.benzodebaas.nl

KARI VAN HOORICK