Schenk aan uw kind, niet aan de fiscus

Haast elk financieel steuntje dat u uw (klein)kinderen wilt geven, heeft een fiscaal prijskaartje. Maar het ene ‘cadeau’ is interessanter dan het andere.

Ma en pa hebben twee kinderen. Om alvast iets voor hen opzij te zetten, kopen ze op een bepaald ogenblik twee bouwgronden ter waarde van 75.000 euro. Wanneer de kinderen volwassen zijn, wordt aan elk van hen één van de gronden geschonken. Tien jaar later, bij het overlijden van de ouders, blijkt echter dat dit helemaal niet zo verstandig was. Want de ene bouwgrond is in waarde verdubbeld, terwijl de andere nog slechts 70.000 euro waard is (wie had kunnen denken dat die ene grond vervuild zou zijn?). Dat heeft vervelende gevolgen. Want wat zegt de wet? Bij een overlijden moeten de schenkingen die ouders tijdens hun leven aan hun kinderen hebben gedaan opnieuw bij de nalatenschap worden geteld om na te gaan of ‘het voorbehouden (reservataire) erfdeel’ van alle kinderen (het deel van een erfenis dat verplicht naar de kinderen moet gaan) gerespecteerd werd.

In ons voorbeeld moeten de geschonken bouwgronden dus bij de nalatenschap worden geteld. Indien we û om het zo eenvoudig mogelijk te houden – veronderstellen dat de ouders bij hun overlijden geen eigen bezittingen meer hadden, bedraagt de totale waarde van de nalatenschap (bestaande uit de twee bouwgronden) 220.000 euro. Volgens het wettelijk erf-opvolgingssysteem hebben beide kinderen dus recht op 110.000 euro. U merkt het met- een: vermits de ene bouwgrond nog slechts 70.000 euro waard is, werd de eigenaar ervan bij de schenking benadeeld. Dus wordt de andere erfgenaam verplicht zijn bouwgrond opnieuw in de nalatenschap in te brengen, en een stuk van zijn deel af te staan.

De waarde van de geschonken goederen

Hoe moet de waarde van de geschonken goederen worden bepaald? Het basisprincipe is heel eenvoudig: gaat het om roerende goederen, zoals aandelen, geld, waardepapieren, kunstvoorwerpen of juwelen, dan wordt er gekeken naar de waarde op het ogenblik van de schenking. Zet dan ook altijd alles duidelijk op papier zodat hierover later geen betwisting kan ontstaan.

Schenkt u onroerende goederen dan telt de waarde van de goederen op het ogenblik van het openvallen van de nalatenschap, maar uiteraard wél overeenkomstig de staat van de goederen op het ogenblik van de schenking. Uit het voorbeeld hierboven blijkt hoe vervelend het is als de waarde van twee geschonken onroerende goederen verschillend evolueert. Vanuit dat standpunt is het dan ook verstandiger enkel roerende goederen te schenken.

Extra steuntje voor één van de kinderen

Houd er altijd rekening mee dat de gelijkheid tussen uw kinderen niet in het gedrang komt. Stel dat u drie zonen hebt. Uw vermogen bestaat uit een woonhuis met een waarde van 100.000 euro, een appartement met een waarde van 50.000 euro en geldbeleggingen ter waarde van 75.000 euro. Uw totale vermogen beloopt dus 225.000 euro. Omdat één van uw zonen als gevolg van echtelijke problemen geen woning heeft, beslist u hem het huis te schenken waarvan u eigenaar bent (waarde: 100.000 euro). Korte tijd later overlijdt u. De waarde van de geschonken woning wordt opnieuw bij uw overige bezittingen geteld, en de notaris stelt vast dat er in totaal 225.000 euro te verdelen valt. Elk kind heeft dus recht op 75.000 euro. Vermits het erfdeel van de gescheiden zoon echter overschreden is door de schenking van de woning, is hij verplicht de woning in te brengen in de nalatenschap, waarna alles in drie gelijke delen wordt verdeeld.

In beperkte mate kunt u wel één kind bevoordelen. Een gedeelte van uw bezittingen mag u immers vrij toewijzen aan wie u maar wilt, dus ook aan een kind dat u wilt bevoordelen. Hoe groot dat ‘vrij be-schikbare deel’ is, hangt af van het aantal kinderen dat u hebt.

Schenken buiten erfdeel

Wilt u één van uw kinderen ‘buiten erfdeel’ extra bevoordelen, bijvoorbeeld de gescheiden zoon uit ons voorbeeld, zorg er dan altijd voor dat dit duidelijk in de schenkingsakte is opgenomen. Laat in de akte opnemen dat de geschonken woning in eerste instantie moet worden aangerekend op het vrij be-schikbare deel en pas daarna op het voorbehouden erfdeel van de zoon. Want doet u dat niet, dan wordt de schenking gewoon beschouwd als een voorschot op het erfdeel.

Overigens kan zo’n schenking buiten erfdeel in bepaalde situaties best verantwoord zijn. Bijvoorbeeld wanneer u een gehandicapte of ernstig zieke zoon of dochter hebt die meer behoeftig is dan de andere kinderen.

Schenken zonder formaliteiten

Een onroerend goed weg-schenken kan niet anders dan met een notariële akte. Wilt u daarentegen een roerend goed wegschenken, dan hoeft u niet langs te gaan bij de notaris. Geld, aandelen, juwelen,... kunt u perfect van hand tot hand schenken (d.m.v. een handgift). Of u stort een som op de rekening van uw kinderen (een indirecte schenking). Deze vorm van schenken is perfect wettelijk en biedt het voordeel dat er geen notariële akte nodig is en er geen schenkingsrechten moeten worden betaald (zie hieronder: de fiscale kant van de schenking). Het is wel aan te raden zowel de waarde als de datum van de gift duidelijk op papier te zetten, zodat hierover later geen discussie kan ontstaan met de andere erfgenamen.

Maar let op: als u roerende goederen via handgift schenkt en u overlijdt binnen de 3 jaar, dan moeten uw erfgenamen wél successierechten betalen.

De fiscale kant van de schenking

Een schenking met notariële akte is niet goedkoop. Wilt u uw kinderen een handje helpen bij de aankoop van een woning of bouwgrond, dan schenkt u hen beter het geld hiervoor dan het onroerend goed zelf. Dat is overigens ook vanuit fiscaal oogpunt te verkiezen. Schenkt u onroerende goederen, dan bent u schenkingsrechten verschuldigd. Deze schenkingsrechten liggen ongeveer even hoog als de successierechten (zie de tabel p. 85) Schenkt u een onroerend goed, dan moet er tweemaal betaald worden: een eerste maal de registratierechten bij de aankoop en daarna ook nog eens de schenkingsrechten. Schenkt u het geld, dan zijn enkel de registratierechten bij aankoop verschuldigd wanneer het kind de woning aankoopt met het gekregen geld.

Wilt u uw kinderen toch onroerende goederen schenken, omdat u ze bijvoorbeeld al bezit, dan kunt u de schenkingsrechten niet ontlopen.

De schenkingsrechten zijn, net als de successierechten, progressief. Dit wil zeggen: hoe hoger het bedrag dat u schenkt, hoe meer schenkingsrechten er moeten betaald worden. Sinds 1 januari 2003 zijn ze geregionaliseerd (verschillend per gewest). In het Waals en Brussels gewest bedragen de schenkingsrechten evenveel als de successierechten. Alleen in Vlaanderen is er een verschil (zie de tabel p. 85).

BELANGRIJK Als u getrouwd bent met een stelsel van gemeenschap van goederen, is het interessant samen een gemeenschappelijk goed (bv. het huis dat u samen kocht) te schenken aan uw kind. De fiscus gaat er dan vanuit dat u elk de helft van de waarde van het goed schenkt zodat u elk een lager bedrag schenkt en er dus in totaal minder schenkingsrechten moeten betaald worden.

De 3-jaarregel

De handgift en de indirecte schenking (een storting op de bankrekening) hebben het voordeel dat ze (voorlopig) fiscaal buiten schot blijven. Voorlopig, want alles hangt af van het moment waarop u de schenking doet. Bij een overlijden stelt de fiscus zich namelijk niet tevreden met de situatie zoals ze zich op dat moment voordoet, maar hij gaat altijd drie jaar terug in de tijd. De fiscus bekijkt zowel de bankrekening van de overledene zelf als die van zijn erfgenamen.

Wat gebeurt er b ij een overlijden, minder dan drie jaar na de schenking?

De fiscus berekent de successierechten op alle schenkingen (notariële, indirecte en handgiften) die de overledene gedaan heeft gedurende de laatste drie jaar. In dit geval verdwijnt het voordeel van de schenking omdat de fiscus het geschonken bedrag zal opsporen en in de erfenis opnemen.

VOORBEELD 1 Peter heeft een dochter, Nathalie, die net haar diploma schoonheidsverzorging op zak heeft. Ze wil haar eigen salon openen. Peter verkoopt een deel van zijn obligaties om zijn dochter een financieel steuntje te geven. Als Peter binnen de 3 jaar overlijdt, is Nathalie verplicht de handgift aan te geven en zullen er successierechten op geheven worden.

VOORBEELD 2 Karen heeft haar villa van euro 420.000 verkocht en heeft zich een kleiner appartement van euro 160.000 aangeschaft. Het saldo (euro 260.000) verdeelt ze onder haar 2 zonen, Tom en Pieter. Jammer genoeg overlijdt ze twee jaar later. Als Tom en Pieter niet kunnen bewijzen dat hun moeder de euro 260.000 be-steed heeft aan bepaalde uitgaven (met facturen, aankoopbewijzen,...), gaat de fiscus er automatisch vanuit dat het geld nog in de nalatenschap aanwezig is worden ze erop belast.

Bij een overlijden, meer dan 3 jaar na de schenking.

Als de schenking plaatsvond meer dan 3 jaar voor het overlijden, dan worden geen successierechten meer berekend op dit bedrag. Gegeven is gegeven! In het tweede voorbeeld zullen Tom en Pieter geen successierechten meer betalen op het bedrag dat ze van hun moeder kregen. Als de fiscus toch zou beweren dat ze dat bedrag minder dan 3 jaar voor het overlijden van hun moeder kregen, dan moet hij dat bewijzen. Maar hij zal zeker niet verder zoeken als Tom en Pieter de datum van de schenking kunnen aantonen, bijvoorbeeld aan de hand van een overschrijvingsformulier van hun moeder.

En een lening?

Wilt u niet meteen uw bezittingen wegschenken, dan kunt u ook geld aan uw kinderen lenen, al dan niet met interest. Dat heeft zo zijn voordelen. Eerst en vooral is een lening minder definitief: het geld wordt immers terugbetaald. U moet zich er dan ook niet ongemakkelijk bij voelen wanneer u aan de een meer leent dan aan de ander. Zorg er echter steeds voor dat alles op papier staat (al dan niet mits tussenkomst van een notaris): de aangerekende interest, de manier en de termijn van terugbetalen, het ontleende bedrag, enz. Zelfs als alles netjes wordt genoteerd, doet u er goed aan een kind niet meer te schenken dan zijn eigen erfdeel. Doet u dat toch en overlijdt u onverwachts, dan kan dit bij de verdeling immers tot lastige situaties leiden.

Liefst geen verkoop

Hoed u er in elk geval voor om een ongelijke verdeling te verpakken als een ‘verkoop’ aan het kind dat u wilt bevoordelen. Zo zou u bijvoorbeeld kunnen overwegen om aan de gescheiden zoon uit ons voorbeeld van daarstraks (zie ‘Een extra steuntje voor één van de kinderen’) het huis met een waarde van 100.000 euro te verkopen tegen een belachelijke prijs (zeg maar: 25.000 euro) en hem dat geld op voorhand over te maken via een handgift. Op het eerste gezicht is het resultaat daarvan dat de erfenis kleiner wordt, zodat er bij uw overlijden minder te verdelen valt én dat de gescheiden zoon meteen het huis heeft. Maar zo’n constructie heeft nauwelijk kans om te slagen. Als ouders aan een kind een onroerend goed verkopen, moeten de broers en zussen de echtheid van de transactie namelijk erkennen. Gebeurt dat niet, dan wordt de verkoop altijd beschouwd als een vermomde schenking ten voordele van het kind dat koopt (zelfs wanneer het wél een echte verkoop was!). De bovenmatige schenking wordt dan gereduceerd tot het wettelijk vastgelegde deel.

De beste keuze?

Leningen zijn vooral aangewezen wanneer u uw kinderen wilt helpen bij de aanschaf van dingen zoals een eigen woning, een auto, enz.

Wilt u daarentegen uw kind helpen in een noodgeval, dan is een voorschot op de erfenis vaak meer aangewezen. Zelfs buiten het erfdeel.

Let er in elk geval op dat u niet te veel jaloezie creëert. Want (al dan niet terechte) jaloersheid heeft nog nooit tot iets goeds geleid.

Schenking, lening, handgift... er bestaan talloze legale middelen om uw (klein)kinderen financieel te helpen zonder hun erfdeel in het gedrang te brengen

Zorg er altijd voor dat elk kind evenveel krijgt. Tegen jaloersheid is zelfs de hechtste familieband niet bestand!

Praktische tips

U overweegt een schenking van een onroerend goed? Dan moet u sowieso langs de notaris. Maak een afspraak voor een eerste advies. Dit is gratis! Uw notaris kan u adviseren hoe u de schenking in uw specifieke geval het best doet.

Hoe dan ook, als u een onroerend goed schenkt, betaalt u altijd de kosten van de notariële akte (honoraria, diverse kosten) en de schenkingsrechten (dat zijn in feite de kosten van de registratie van de schenking).

Een roerend goed kunt u ‘van hand tot hand ‘schenken. U moet dan niet naar de notaris en u betaalt geen schenkingsrechten. Als u een schilderij of een juweel weggeeft, laat u weinig sporen na. Anders is het als u een geldsom stort op de rekening van één van uw kinderen. Wilt u geen bewijs achterlaten, zet dan nooit ‘Schenking van XX euro aan mijn dochter, A...’ op de mededeling van de overschrijving. Wilt u wél een bewijs achterlaten (bijvoorbeeld omdat u uw dochter een voorschot hebt willen geven op haar erfenis, maar u er zeker van wilt zijn dat uw andere kinderen na uw overlijden evenveel krijgen), dan kunt u uw dochter een zogenaamde intentieverklaring sturen: een brief waarin u uw voornemen om haar een som te geven, kenbaar maakt.

A Frida Deceunycnk, Annemie Goddefroy en Jocelyne Minet