Rubens, de familieman

Vijftig portretten van de familie Rubens keren deze lente vanuit musea over de hele wereld terug naar de plek waar de beroemde schilder ze 400 jaar geleden maakte en aan de muren hing: het Rubenshuis in Antwerpen.

Als een liefdevolle vader die kiekjes maakt van zijn kroost, zo schilderde Peter Paul Rubens (1577-1640) zijn acht kinderen en twee vrouwen. De prachtige portretten raakten verspreid over de meest gerenommeerde musea en kunstcollecties in de hele wereld. Maar dit voorjaar hangen ze weer samen, in het huis waar Rubens heeft gewoond en gewerkt.

De Antwerpse meester was een van de beste portrettisten van zijn tijd. Als geen ander wist hij beweeglijkheid in zijn portretten te suggereren en de blik van de personages te vatten. De portretten moesten voor Rubens iets vertellen over het innerlijke leven. Zijn mooiste schilderde hij niet in opdracht, maar van zijn gezin. Misschien wel omdat hij ze met liefde maakte en ze eigenlijk nooit bedoeld waren om publiekelijk te tonen. Ze waren ook niet in opdracht, waardoor hij meer vrijheid had. Hij zag de portretten als een manier om in verf te bewaren wat anders door de natuur en de tijd zou worden vernield, zoals wij nu foto’s nemen. Ze laten ons ook echt binnenkijken in het privéleven van de schilder en de kleding en accessoires zeggen iets over de status van de familie. Zo toont Rubens zich in zijn fenomenale zelfportretten steevast als een man van smaak.

Rubens schilderde een aantal keer zijn eerste vrouw Isabella Brant, die 17 jaar lang (tot haar vroegtijdige overlijden) zijn grote liefde was. Uit de portretten blijkt dat ze zich erg op hun gemak voelden bij mekaar. Zo beeldt hij haar steevast af met twinkelende ogen en een warme blos op haar wangen. Ze straalt. Heel ongewoon voor die tijd is ook dat ze wordt afgebeeld met haar haren in de war. En Rubens was zowat de enige schilder van zijn tijd die zijn vrouw naakt schilderde. De Galleria degli Uffizi in Firenze gaf voor deze expo een prachtig portret van Isabella Brant (1625-1626) in bruikleen. De close-up van de toen vijfjarige Clara-Serena (1616), het dochtertje dat ze samen hadden, komt uit het Liechtenstein Museum en is één van de topstukken van de tentoonstelling.

Rubens schilderde ook vaak zijn tweede en meer dan 30 jaar jongere vrouw Helena Fourment en hun kinderen. Het Louvre in Parijs leende een portret van Helena Fourment met de kinderen Clara-Johanna en Frans Rubens (1636) uit. Uit het British Museum komt de beeltenis van Helena Fourment, Peter Paul Rubens en hun zoon Nicolaas (1630). Maar bijzonder is dat er ook enkele werken zijn uit de Britse Royal Collection, met name een zelfportret (1623). Drie van de vier zelfportretten die Rubens maakte, worden trouwens voor het eerst getoond in Antwerpen.

Rubens privé. 28/3-28/6 in het Rubenshuis, Wapper 9-11, Antwerpen. Di-zo, 10-17 u. €10. www.rubenshuis.be

ANN HEYLENS