Restless legs

Een branderig gevoel in de benen, irritatie, jeuk... 200 000 Belgen worden elke dag geconfronteerd met het rustelozebenen-syndroom (restless legs). Mits een goede behandeling treedt in 70% van de gevallen verbetering op.

Hoewel het op zich geen pijn veroorzaakt, kan het rustelozebenensyndroom (RBS) de levenskwaliteit aanzienlijk verstoren. Het kan onder meer slapeloosheid veroorzaken, waardoor de aandoening meestal wordt ingedeeld bij de slaapstoornissen.

Françoise, een 53-jarige binnenhuisarchitecte, lijdt al ongeveer tien jaar aan RBS. Tegenwoordig laat ze zich behandelen maar ze herinnert zich nog heel goed hoe het er vroeger aan toeging: “Soms had ik er plots last van om drie uur ’s morgens. Dan ging ik wat fietsen op de hometrainer of nam ik een koude douche.” De symptomen van RBS duiken echter niet alleen ’s nachts op. Ook overdag is het soms moeilijk om lang te blijven zitten. “Het syndroom is te weinig gekend bij het grote publiek maar ook bij de huisartsen”, geeft neuroloog Marc Gobert toe. “Het is wel degelijk een ernstige aandoening die echter niet altijd meteen wordt herkend.”

1 Waarom is het zo moeilijk om de juiste diagnose te stellen?

RBS herkennen ligt niet altijd voor de hand. “Uit de praktijk blijkt dat 80% van de patiënten met herkenbare symptomen naar de huisarts gaat maar bij slechts 6% wordt meteen de juiste diagnose gesteld. Meestal denkt de behandelende arts in eerste instantie aan veneuze insufficiëntie of aan een aandoening van de beenslagaders. Het grote verschil is echter dat deze aandoeningen erger worden door te bewegen en dat ze verbeteren in rust. Bij RBS is het net omgekeerd.”

2 Hoe kunnen we RBS herkennen?

“Er zijn vier diagnostische criteria vastgesteld”, legt dr. Gobert uit. “Ze zijn voor iedereen makkelijk te herkennen en vereisen geen aanvullend onderzoek. Wel moeten ze alle vier tegelijk aanwezig zijn om met redelijke zekerheid te kunnen stellen dat je met RBS te maken hebt.”

Deze criteria zijn:

een onaangenaam gevoel, vooral in – maar soms slechts in één van – de onderste ledematen. In 25 tot 50% van de gevallen zijn ook de armen getroffen

het gevoel komt bijna uitsluitend voor in rust

het verbetert door te bewegen

het treedt meestal ’s avonds op, na het avondeten.

3 Wat is de oorzaak?

“Hoewel het syndroom voornamelijk tot uiting komt in de onderste ledematen, zit de hoofdoorzaak in de hersenen. De boosdoener zou een tekort aan dopamine in de hersenen zijn, een molecule die dient als neurotransmitter.”

4 Welke vormen van RBS bestaan er?

Er zijn twee vormen. De primaire vorm heeft geen duidelijke oorzaak en is in 60 tot 80% van de gevallen erfelijk. Hij treedt vaak al op voor de leeftijd van 40 jaar. Bij de secundaire vorm is het syndroom het gevolg van een andere aandoening. Dan zijn er vijf belangrijke oorzaken:

bepaalde geneesmiddelen (antidepressiva, neuroleptica, lithium, geneesmiddelen tegen astma,...)

chronische nierinsufficiëntie (na een transplantatie verdwijnt het syndroom)

zwangerschap (of overvloedige menstruatie)

polyneuropathie (een zenuwaandoening in armen en benen)

ijzertekort.

5 Hoeveel mensen lijden eraan?

Ongeveer 8,5% van de bevolking. “2% wordt er dagelijks mee geconfronteerd. Dat lijkt niet veel, maar het gaat toch over 200 000 Belgen! De symptomen treden meestal op rond de 40 tot 45 jaar, twee keer zoveel bij vrouwen als bij mannen, en ze nemen toe met de jaren. Het verloop van de ziekte is onvoorspelbaar. Soms voelt de patiënt zich maanden beter en komt ze toch terug.”

6 Wat zijn de gevolgen?

Het belangrijkste gevolg is slaapgebrek. “Wie te maken krijgt met RBS kan moeilijk blijven liggen. Er is een onweerstaanbare drang om te bewegen. De patiënt staat dan op, loopt wat rond en kruipt daarna weer in bed. Daardoor raakt uiteraard de slaap verstoord waardoor hij de volgende dag vermoeid is.”

80% van de mensen heeft last van wat de dokter periodieke nachtelijke myoclonus noemt, het ongewild bewegen van de benen in de slaap. Hoewel deze mensen er zich niet van bewust zijn, zorgt dat er wel voor dat ze de dag nadien nóg vermoeider opstaan.

Soms komt het onaangename gevoel ook overdag voor, wanneer de patiënten stilzitten. Ze gaan dan lange autoritten vermijden en niet langer naar de bioscoop of het theater. Hun levenskwaliteit wordt duidelijk verstoord.”

7 Wat kunnen we zelf doen om de symptomen te verzachten?

Geen zware inspanningen’s avonds.

Geen opwekkende middelen meer na 17 uur: thee, koffie, alcohol, tabak,...

Vermijd antidepressiva, vooral nieuwe soorten zoals SSRI’s, die vaak worden voorgeschreven om het syndroom te behandelen maar die het erger maken.

Yoga en meditatie kunnen de symptomen verzachten maar om een echte behandeling gaat het niet.

8 Hoe wordt RBS behandeld?

Voor lichte vormen volstaan de bij vraag 7 vermelde maatregelen meestal. Ook wordt aangeraden actief te blijven, zowel mentaal als fysiek.

Voor de ernstiger vormen (met dagelijkse klachten) zijn er geneesmiddelen, namelijk dopamineagonisten (ropinirol of pramipexol). Een kleine dosis tijdens het avondeten verbetert de symptomen in 70% van de gevallen. “Soms duiken neveneffecten op (zoals misselijkheid)”, zegt dr. Gobert, “maar die zijn vaak tijdelijk en ze vormen geen reden om de behandeling stop te zetten. Wie ermee te maken krijgt, kan eventueel een antibraakmiddel nemen, zo’n twintig minuutjes ervoor.”

Soms bieden dopamineagonisten geen soelaas. “Bij hardnekkige vormen van RBS schrijven we bijvoorbeeld benzodiazepine, anti-epileptica of morfinederivaten voor. Ze zijn efficiënt in 90% van de gevallen maar er kunnen ernstige neveneffecten optreden.”

Verder kan iets worden voorgeschreven dat tijdelijk helpt, bijvoorbeeld voor een lange autorit.

Gwenaëlle Ansieau