Reken af met spierpijn

Wie heeft er nog nooit spierpijn gehad? Met niet minder dan 650 spieren in ons lichaam is er haast geen ontkomen aan. De oorzaken zijn even talrijk als divers: overbelasting, een verkeerde houding, stress... Soms is de oorzaak niet aanwijsbaar zoals bij fibromyalgie. En wie in de jaren 50 werd getroffen door polio, kan nu te maken krijgen met het post-poliosyndroom.

Wie spierpijn zegt, denkt vooral aan de plotse krampen die ons ’s nachts bruusk uit onze slaap halen of aan de stijfheid na een flinke inspanning. Wat gebeurt er op die momenten precies in deze spieren? Wat kunnen we doen om deze pijn te voorkomen en hoe moeten we erop te reageren?

Oorzaak: inspanning Stramme spieren

Met de komst van de lente bekruipen de kuiskriebels heel wat dames. Tijd voor de grote schoonmaak! Kasten worden leeggemaakt en herschikt, er wordt geschrobd, gepoetst, gewassen en gestreken. En misschien is dat allemaal wel een beetje te veel van het goede. De volgende ochtend wordt u wakker met stijve, stramme spieren. Deze stijfheid treedt meestal op ongeveer 24 tot 48 uur na een doorgedreven inspanning waarbij u spieren aan het werk zet die dat niet (of niet meer) gewoon zijn. De pijn wordt veroorzaakt door een ontstekingsproces dat het gevolg is van microtraumata (minuscule letseltjes) in de spieren.

De oplossing Deze stijfheid is goedaardig, neemt vrij snel af en verdwijnt gewoonlijk in twee of drie dagen. Drink veel kaliumrijk water, slik eventueel een aspirientje om de pijn wat te stillen en neem een uitgebreid warm bad om u te ontspannen en uw spieren wat soepeler te maken. U kunt ook de spieren masseren met een ontspannende en verwarmende crème.

Krampen

Het is lekker fietsweer en u trapt er lustig op los, maar plotseling schiet er een pijnlijke kramp door uw kuit. U springt van uw fiets en probeert uw been te plooien... De spierkramp is een spontane, pijnlijke contractie, op een welbepaalde plek, die een poos aanhoudt. Ze doet zich voor tijdens of na de inspanning, zowel bij mensen die goed getraind zijn als bij mensen die dat niet zijn en wordt in de hand gewerkt door zowel koude als warmte, dehydratatie, een tekort aan minerale zouten, slechte schoenen... Nachtelijke krampen zijn van een andere orde. De oorzaak daarvan is nog niet goed gekend.

De oplossing Rek de spier uit, ook al hebt u net de tegenovergestelde reflex. Voor een kramp in de kuit bijvoorbeeld strekt u uw been helemaal uit, terwijl u de hiel naar beneden duwt en uw tenen naar u toe trekt. Deze krampen zijn meestal goedaardig, maar kunnen ook wijzen op een onderliggend probleem. Komen ze regelmatig voor, dan doet u er goed aan om een sportgeneesheer te raadplegen.

Een spierverrekking

De spieren bestaan uit spiervezels. Bij een spierverrekking worden deze vezels verder uitgerekt dan ze eigenlijk aankunnen. Dit komt voor bij een slecht opgewarmde spier, die een te snelle of te bruuske beweging maakt. De pijn is fel, maar verdwijnt bij rust. Er is geen ernstige beschadiging van het spierweefsel en er treedt geen bloeduitstorting op.

De oplossing Leg ’s ochtends en ’s avonds gedurende 15 minuten ijs op de pijnlijke plek. Laat de spier daarna enkele dagen rusten. Te snel opnieuw een belangrijke inspanning vergen van de spier, doet meer kwaad dan goed. Neem een pijnstiller van het type paracetamol.

Een spierscheur

Deze kan in ernst variëren. Een spierscheur komt vooral voor bij een explosieve beweging, zeker bij onvoldoende opgewarmde spieren. U bent rustig op weg naar de bushalte, plots is de bus daar en u zet een sprintje in om de halte nog tijdig te bereiken. Dat had u misschien beter niet gedaan. Het kan gebeuren dat u daarbij plots zo sterk op de spier trekt, dat er een scheur ontstaat van een aantal spiervezels. De plek is heel pijnlijk en er vormt zich een bloeduitstorting (blauwe plek) tussen de gekwetste spiervezels. Met een echografie kan de arts de ernst van de kwetsuur inschatten. Bij een ernstige of een totale ruptuur wordt beweging zo goed als onmogelijk. De arts zal op de plaats van de spierscheur een holte voelen. En natuurlijk treedt ook hier zwelling en een bloeduitstorting op.

De oplossing Uitgesloten om de spier nog te laten werken! Dit letsel is bijzonder pijnlijk en ook ernstig. Totale rust is de boodschap. Breng koude kompressen aan, die vaatvernauwend werken. Op die manier vermindert u de doorbloeding, waardoor u de zwelling en de blauwe pek enigszins kunt beperken en de pijn verminderen. Ondersteun de spier met een verband, maar span dit niet téveel aan. Leg indien mogelijk het getroffen lidmaat een beetje hoger. Gebruik geen aspirine, want dit maakt het bloed vloeibaarder waardoor de bloeding toeneemt. Rust is aangewezen tot volledige genezing. Daarna moet u het nog enkele weken rustig aan doen en zachtjes weer revalideren. Bij zeer ernstige gevallen kan een heelkundige ingreep noodzakelijk zijn.

Preventie

Spierpijn volledig voorkomen is haast onmogelijk. Toch zijn er enkele voorzorgsmaatregelen die u kunt nemen om het risico te beperken.

n Begin elke fysieke activiteit met opwarming: systematisch, geleidelijk en voldoende lang (minstens 10 minuten). En warm natuurlijk vooral díe spieren op die u nodig zult hebben. Bij sportbeoefening is het ook nuttig om technisch gezien de juiste bewegingen te kennen van de sport die u wilt beoefenen. Indien u zich een nieuwe discipline wil eigen maken (bijv. golf, nordic walking) laat u zich best de juiste bewegingen aanleren door een specialist.

n Een goede preventie betekent ook regelmatig oefenen. Onderhoud uw conditie door een activiteit die gemakkelijk te realiseren is, bijvoorbeeld wandelen. En wees ook niet al te ambitieus. Indien u niet regelmatig sport beoefent, begint u best met mate. Begin met een half uur wandelen aan een stevig ritme en dicht bij huis. Dus niet meteen 20 km, rugzak over de schouders en waterflesje in de hand!

n Drink regelmatig en zeker na de inspanning. Kies een water rijk aan mineralen. En eet ook af en toe een hapje. Neem op je wandeling gedroogde vruchten (abrikozen, bananen,...) mee, die heel wat mineralen (kalium, magnesium, natrium,...) bevatten.

n En tot besluit: vergeet ook niet om de spieren die u gebruikt hebt, achteraf flink te stretchen. Neem enkele minuten om de spieren langzaam en geleidelijk aan uit rekken, zonder te forceren. Hou de beweging een tiental seconden aan en laat dan weer los.

Oorzaak: stress

Uw schouders en nek voelen hard als beton... Geen twijfel, de oorzaak hiervan is stress! “Stress is een normale reactie en kan zelfs positief zijn”, legt Christophe Fauconnier, kinesitherapeut verbonden aan de rugschool van het CHU Brugmann, uit. “Maar teveel of te langdurige stress is niet wenselijk. De zone die bij stress het meest wordt getroffen is het bovenste deel van de rug, de schouders en de nek. Het is een gebied dat zich bevindt op de overgang tussen de nekwervels, die zeer beweeglijk zijn en de rugwervels die dat een stuk minder zijn. Het punt tussen deze twee zones wordt zeer intens belast.

Niet enkel de spieren

Overbelastingsletsels treffen niet alleen de spieren, maar ook de gewrichten, de pezen, de bloedvaten en de zenuwen. Volgens sommige studies zou er een zeer nauw verband bestaan tussen stress, werkomstandigheden en overbelastingsletsels. “Zeker wanneer het werk bestaat uit steeds weerkerende handelingen en het werkritme hoog ligt. Maar ook wanneer men bijvoorbeeld zittend werk heeft en het hoofd steeds in dezelfde stand houdt, naar voren gebogen, of opzij gedraaid.” Hoe raken de spieren overbelast? “Een hypothese is dat er teveel spanning is tussen de pees en het gewricht. Maar men heeft ook opgemerkt dat zelfs wanneer de werksituatie weinig fysieke inspanning vergt, maar wel langdurig dezelfde houding, sommige spiervezels de neiging hebben om continue geprikkeld te worden en dus opgespannen te zijn, terwijl andere vezels in dezelfde spier voortdurend in rust zijn. De vezels die voortdurend gesolliciteerd worden, kunnen niet herstellen en dat zorgt voor zware vermoeidheid.”

En dat is nog niet alles. Stress heeft ook een invloed op de bloedsomloop. “Stress activeert het autonoom zenuwstelsel dat een hormonale reactie op gang brengt die vaatvernauwend werkt, waardoor de bloeddruk stijgt. De spier wordt bijgevolg minder goed doorbloed, vooral ter hoogte van de pezen.”

De oplossing Om de pijn veroorzaakt door stress of door het te lang aanhouden van een zelfde houding te verminderen of te vermijden, volgende tips:

n Beweeg regelmatig, zowel thuis als op het werk, verander van houding zelfs wanneer u blijft zitten. Neem ook af en toe een korte pauze en gebruik die om even de benen te strekken.

n Een goede oefening: maak u groter, rek u zo ver mogelijk uit, of u nu zit, staat, of ligt.

n Verminder de kromming van uw nekwervels door uw kin omhoog te brengen, waardoor de gewrichten weer in rechte positie komen.

n Organiseer uw werkblad: zet de computer recht voor u, op ooghoogte. Zorg voor een mooi rechte rug. Ga na of uw bureau en uw stoel aangepast zijn aan uw gestalte en niet te hoog of te laag staan.

n Koud of warm? Bij spierpijn als gevolg van stress of overbelasting is het beter om warmte aan te brengen. Dit zal de pijn verminderen en de doorbloeding verbeteren. Gebruik bijvoorbeeld een lokaal verwarmende crème. Tijgerbalsem bijvoorbeeld, goedkoop en werkzaam door zijn thermisch effect op de huid die deze warmte doorgeeft aan de spieren, waardoor de spanning verdwijnt en de pijn vermindert. Koude is niet meteen aangewezen bij gespannen en overbelaste spieren omdat koude de bloedvaten doet vernauwen. Koude kan wel aangewezen zijn bij een tendinitis (spierontsteking).

n Ook een massage kan heilzaam zijn om de spieren te ontspannen en de doorbloeding te bevorderen. Een gelijkaardig effect kunt u bereiken met een warme douche of een sauna.

Preventie

Leer omgaan met stress! “Hierbij kan een psychologische begeleiding zeker nuttig zijn, zeker wanneer de klassieke, fysieke therapieën falen en de pijn steeds weer opduikt. Er bestaan oneindig veel mogelijkheden om stress te bestrijden”, legt Christophe Fauconnier uit. “Waarom niet eens relaxatie, sofrologie of een eerder actieve technieken zoals tai chi uitproberen? Ook sport (bijvoorbeeld fietsen, wandelen, aquagym) laat u toe om een teveel aan spanning kwijt te raken.” (lees ook het dossier Omgaan met stress, Plus Magazine nr. 224)

Oorzaak: fibromyalgie

Overal pijn, dat is het gevoel waarmee patiënten met fibromyalgie kampen. Diffuse, wisselende pijn, die varieert van moment tot moment, van dag tot dag, al naargelang de omstandigheden en die op verschillende plaatsen kan optreden. Wanneer deze pijn bovendien gepaard gaat met spierstijfheid en een verstoorde slaap, kan het sociale, familiale of professionele leven van de betrokkene aardig verstoord raken.

Een geheel van klachten

“Men spreekt bij fibromyalgie van een syndroom, niet van een ziekte, omdat het om een geheel van klachten gaat, zonder specifieke oorzaak”, preciseert Dr. Etienne Masquelier, arts gespecialiseerd in fysische geneeskunde en revalidatie (Universitaire Ziekenhuizen Saint-Luc en Mont-Godinne). Twee elementen zijn van belang bij de diagnose. Ten eerste heeft de patiënt reeds langer dan 6 maanden aanhoudende, diffuse spier- en gewrichtspijn ter hoogte van de wervelkolom, de nek, de lage rug, de onderste en bovenste ledematen. Ten tweede moet een klinisch onderzoek ’tender-points’ aan het licht brengen, dit zijn specifieke punten waarop een druk van 4 kg een pijngevoel geeft. Het American College of Rhumatology heeft 18 van deze punten omschreven. Ervaart een patiënt op 11 van deze punten pijn, dan spreekt men van fibromyalgie.”

Deze criteria zijn niet altijd gemakkelijk te hanteren. De Wereldgezondheidsorganisatie erkent fibromyalgie slechts sinds 1992. Zo’n 2 à 3 % van de populatie zou eraan lijden, meer vrouwen dan mannen. Helaas gebeurt het nog steeds dat patiënten van het kastje naar de muur gestuurd worden, tal van onderzoeken ondergaan, een verkeerde diagnose te horen krijgen, vooraleer de vinger op de wonde kan worden gelegd.

Wat de oorzaak is van fibromyalgie? “Er zijn vele factoren die vermoedelijk een rol spelen. Wellicht is jarenlang te intensief werken één van de oorzaken, gecombineerd met een fysiek of emotioneel trauma en misschien ook met een zekere voorbeschiktheid voor dit soort aandoeningen.”

Anders functioneren

Elk verhaal is anders. De een vindt de pijn draaglijk, de ander vindt ze niet te harden. Soms hangt de pijn af van hetgeen men doet, soms is ze voortdurend aanwezig. “De zieke moet zijn leven aanpassen, hij moet anders gaan functioneren. Sommige bewegingen zoals strijken of de was ophangen zijn zwaarder en vragen meer inspanning. Die moeten beperkt of vermeden worden. Indien men alles blijft doen als voorheen, wordt de pijn alleen maar erger. Maar anderzijds moeten de spieren ook in beweging blijven. Twee uur aan een stuk stilzitten lokt ook heel wat pijn uit. En wat het nog erger maakt, is dat ook de cognitieve capaciteiten zijn aangetast.”

Eenmaal het syndroom is vastgesteld en de behandeling ingezet, neemt de levenskwaliteit van de meeste patiënten opnieuw toe. Belangrijk is dat ze de activiteiten spreiden en een beetje met een keer doen. “Voor sommigen betekent dit dat hun wereld op zijn kop wordt gezet en dat is niet gemakkelijk te aanvaarden. De revalidatie is belangrijk: de patiënt moet zijn uithoudingsvermogen vergroten door gedoseerde inspanning (wandelen, fietsen, zwemmen...). De medicamenteuze behandeling moet geïntegreerd worden in een globale aanpak, om te verhinderen dat de patiënt steeds meer medicatie gaat slikken. Er bestaat immers voor elk symptoom wel een geneesmiddel en het gevaar van overconsumptie is bijgevolg reëel. Het is belangrijk dat de patiënt weet dat naast pijnstillers ook stressbeheersing, relaxatie en warme baden kunnen helpen. Hij moet zelf zijn revalidatie en herstel in handen nemen. Maar ook de maatschappij moet zich aanpassen: veel patiënten zouden willen werken, maar in een trager tempo of deeltijds en dat is niet altijd mogelijk.” n

Gwenaëlle Ansieau