Reizen: valt er nog iets te ontdekken?

De expedities van kleppers als Dixie Dansercoer en Alain Hubert volgen we allemaal op de voet. Touroperators stellen ons tochten voor naar de meest onherbergzame gebieden en we gaan daar graag en massaal op in. Maar valt er eigenlijk nog iets te ontdekken in deze tijd van het internet en de gsm?

Verre landen, mysterieuze gebieden, onbekende beschavingen... Tot niet eens zo lang geleden behoorden ze tot het exclusieve actieterrein van de ontdekkingsreizigers. Dankzij hun nieuwsgierigheid kwamen we vanalles te weten over onze planeet, zelfs de wonderlijkste geheimen die hij angstvallig verborgen probeerde te houden.

Maar ondertussen is de wereld ons dorp geworden. De onontgonnen gebieden worden steeds schaarser. Met één klik van onze computermuis weten we meer over het doen en laten van de Inuïts in Groenland dan dat van onze eigen buurman. Uiteraard zijn er nog altijd mensen die voortdurend rondtrekken om de wereld beter te leren begrijpen maar kunnen wij ze nog ontdekkingsreizigers noemen?

In het kader van haar cursus Sciences et gestion du tourisme specialiseerde professor Anne-Marie Duquesne van de Franstalige Brusselse Universiteit zich in de materie. “De hele wereld is onze speeltuin geworden. Daarom vragen we ons wel eens af of er nog wel iets te ontdekken valt. Ik ben ervan overtuigd dat elke reis gepaard gaat met een stevige portie zelfontdekking, door de confrontatie met andere situaties, andere culturen, een ander erfgoed. Daarvoor hoef je niet ver te gaan, gewoon op een andere manier om je heen kijken volstaat. Zo kan iedereen een ontdekkingsreiziger worden in zijn eigen stad.

Wie op zoek gaat naar de definitie van de hedendaagse ontdekkingsreiziger komt automatisch terecht bij de rol die het toerisme vandaag in ons leven speelt. Net als vroeger is daarbij de notie van de droom, het avontuur heel sterk aanwezig. Dat zie je aan de manier waarop bepaalde reisformules worden voorgesteld. Men heeft het voortdurend over ongewone, unieke ervaringen, over ongelooflijke ontdekkingen. Dat zijn termen die vroeger vooral aan ontdekkingsreizigers werden toegedicht.

Maar er zijn ook verschillen merkbaar. Studies toerisme leggen steeds meer de nadruk op het respect voor de plaatselijke bevolking, op de bescherming van plaatsen en gemeenschappen. Daarbij hebben de ontdekkingsreizigers van vandaag een belangrijke rol te spelen omdat ze een imago van een bepaalde beschaving of groep kunnen uitdragen. Tegelijk brengen ze ook een imago van hun land van herkomst over naar de gebieden die ze bezoeken. Vandaar dat het zo belangrijk is elke plaats in een geest van openheid en tolerantie te bezoeken.”

Sneller, verder, avontuurlijker!

Christoffel Colombus dobberde maanden in de buurt van Amerika rond vooraleer hij het continent ontdekte. En dan nog was hij ervan overtuigd dat hij in Indië was aanbeland. Minder dan 50 jaar geleden nam de rit van Brussel naar Beersel – nauwelijks meer dan 15 kilometer – een volledige dag in beslag. Vandaag reizen we zonder probleem in één dag naar Parijs en Londen, en terug!

Het vliegtuig, de wagen, de hogesnelheidstrein. Vandaag staan alle mogelijke transportmiddelen ter beschikking van de ontdekkingsreiziger om te gaan en staan waar hij wil, of toch tenminste in de onmiddellijke buurt te komen van die plaats. “Dat leidt tot een totaal andere kijk op ruimte en tijd”, stelt Anne-Marie Duquesne. “Onbekend, dat bestaat niet meer. Hedendaagse ont-dekkingsreizigers moeten dus iets nieuws verzinnen om het publiek te boeien. Iets waaraan bovendien zo weinig mogelijk risico’s verbonden zijn, want dat is ook een groot verschil met vroeger. Mensen zijn bereid ver en veel te reizen, maar in alle veiligheid. Volgens de vereniging van verzekeringsbedrijven zijn de premies van bijstandsverzekeringen de laatste jaren vermenigvuldigd met factor 3,2. Dit toont aan dat we het onverwachte willen voorzien, ook als we het hebben over avontuur! Zelfs de avonturier wenst veiligheidsgaranties.”

Is de ontdekkingsreiziger dan een toerist als een andere geworden? “Het belangrijkste is de bewustwording van onze planeet. Door een ongewone omgeving te ontdekken, stellen we onszelf in vraag. In 2020 zullen er ruim 1 miljard toeristen op de wereld rondlopen. In 1950 waren dat er 50 miljoen. Maar de boodschap die de ontdekkingsreiziger via de bestaande communicatiemedia kan verspreiden, is belangrijk: we moeten onze aarde beschermen.”

De toerist als ontdekkingsreiziger

Als logisch gevolg van de fel verbeterde mobiliteit is het aantal rugzaktoeristen dat de wijde wereld is ingetrokken, al lang niet meer te tellen. Sommige tour-operators specialiseren zich zelfs in avontuurlijke reizen – aangeprezen als uniek, grensverleggend, off the beaten track. Op die manier ontstond een echte nichemarkt voor mensen die avontuurlijk willen reizen.

Annick Holvoet is communicatieverantwoordelijke bij Joker Reizen. “Ontdekking en avontuur zijn heel individuele belevenissen. Ieder vult dat op zijn manier in. Door onze manier van reizen – een individuele ontdekkingsreis, maar je kunt wel altijd op de groep terugvallen – krijgt iedereen de kans om zijn eigen grenzen te verleggen. De ontdekking hangt dus niet zozeer af van de bestemming, maar meer van de manier waarop je reist. Wij nemen de mensen niet zomaar bij het handje, zij maken hun reis zelf. Wij scheppen wel een kader, waardoor ze bijvoorbeeld contact kunnen leggen met de lokale bevolking. Zo reizen wij met het openbaar vervoer in continenten als Afrika en Latijns-Amerika, we slapen in guesthouses, we eten van de lokale keuken. Dan moet je als westerling je normale denkpatroon opzij kunnen zetten, klaar om steeds nieuwe ontdekkingen te doen. Als ergens iets interessants te beleven valt, zoals een lokaal trouwfeest, kunnen we perfect besluiten daar wat langer te blijven. Als alles vastligt, is er geen ruimte voor avontuur.”

De ecologische reflex

Vroeger was dit soort reizen vooral voor jongeren weggelegd, maar dat is niet langer het geval. “Wij hebben ook een programma voor 45-plussers opgesteld dat veel succes kent”, zegt Annick Holvoet. “Onze begeleiders vinden dat ook fantastisch, want vol- wassenen stellen vaak meer vragen, ze verdiepen zich meer in het thema, zijn beter voorbereid en lezen meer over het gebied waar ze naartoe trekken.”

Belangrijke thema’s bij de nieuwe ontdekkingsreizigers zijn ecologie en duurzaamheid. “Wij reizen in kleine groepjes, met zoveel mogelijk respect voor de natuur en de lokale bevolking. Op onze voorbereidende vergaderingen briefen wij de mensen ook over de omgang met de natuur en de lokale bevolking. Want we zijn ons bewust dat we met iets heel fragiels bezig zijn. Daarom zal duurzaam toerisme in de toekomst steeds belangrijker worden. We hebben geen keuze: houden we er geen rekening mee, dan zijn er over afzienbare tijd geen mooie plekken meer om naartoe te trekken.”

Grotten, spelonken en de zeebodem

Philippe Lambillon is een Belgische reisreportagemaker wiens avontuurlijke documentaires tot nu toe in 120 landen werden uitgezonden. In elk van zijn reportages staat het survivalelement centraal, maar ook een flinke portie droom en een stevige brok humor ontbreken nooit. Hij vertrekt nog steeds even graag, maar komt ook graag terug, want enkele jaren geleden is hij vader geworden. “Ik heb niet de indruk dat ik grote risico’s loop, maar ik ga wel tot het uiterste. Daarom probeer ik altijd te vertrekken zonder gids, zonder kaart, zonder gps.

Via het internet weet iedereen nu meteen hoe het weer bij de Jivaro-indianen is. Mensen van mijn generatie zijn te laat geboren om echte ontdekkingsreizigers te worden. De woestijnen en de bossen, die zijn nog een beetje Far West. Echt onontgonnen zijn nog sommige grotten en spelonken, en de zeebodem is nog interessant. Plus de flora en de insecten in gebieden als het Amazonewoud en Borneo. Verder blijven er nog een paar onbezochte eilanden over, maar die interesseren me niet.”

Twintig jaar geleden ontdekte Philippe Lambillon China in al zijn complexiteit, oude vrouwtjes met ingesnoerde voeten inbegrepen. Sindsdien heeft het land zich fenomenaal ontwikkeld, net als de rest van de wereld. “Alles gaat veel te snel. Ik heb net een maand in de woestijn van Mauretanië doorgebracht, op een regime van gedroogde dadels en geitenvellen. Maar mijn kameeldrijver liep wel voortdurend met zijn gsm te telefoneren met zijn broer die wat verder op een heuvel stond!”

“Ik vrees dat de volgende generaties nog minder te ontdekken zullen hebben dan wij. Een reden te meer om halsstarrig de realiteit te blijven tonen... én me te amuseren. Heb jij al eens geprobeerd drie weken samen te leven met een kameel die zo’n een hekel aan je heeft dat hij elke dag versgekauwde planten over je hoofd uitspuwt...?” n

Gilda Benjamin – Filip Godelaine