Positief blijven in moeilijke tijden

Terugblikken op 2011 is bepaald niet opbeurend. En volgens velen wordt 2012 nauwelijks beter. Het journaal brengt steevast sombere berichten. En dat heeft zijn weerslag op onze stemming. Is struis-vogelpolitiek een optie? Of moeten we de zaken anders leren bekijken?

De ramp met de Costa Concordia. De schietpartij in Luik. Pedofilieschandalen. Stakingen. Betogingen. Fabrieken die sluiten. Dalende koopkracht. Gewelddadige conflicten in het buitenland. Crisis. Met zo’n actualiteit kan je moeilijk stellen dat alles fantastisch is. En toch. De tijd waarin overleven een dagelijkse uitdaging was en onze primaire behoeften (voeding, onderdak,...) niet altijd werden ingelost, ligt – althans in de Westerse wereld – ver achter ons. We kunnen de meest uiteenlopende hobby’s beoefenen, het aanbod aan ontspannende activiteiten is vrijwel eindeloos. En toch zien we rondom ons meer lange gezichten dan tevreden glimlachende mensen. Vrienden en verwanten blijven maar zeuren over hun mislukkingen, in plaats van blij te zijn met hun troeven. “Het valt niet te ontkennen dat rampen, oorlogen, politieke en financiële schandalen, agressie en misdaden bestaan”, klinkt het bij Ilios Kotsou, onderzoeker in de emotie- psychologie aan de UCL (lees ook het interview op p. 28). “Maar enkel aandacht besteden aan alles wat fout zit, helpt de wereld niet vooruit en zet bovendien een rem op de ontplooiing van zowel individuen als groepen.”

De sleutel ligt bij onszelf

Blijkbaar zijn al die droefgeestige gedachten besmettelijk en blijven weinigen ervan gespaard: wie peilt naar ons gemoed stuit vooral op wantrouwen, angst, woede, haat. “Liefst 75% van onze gevoelens is negatief en amper 25% positief”, betreurt dr. Christophe André, psychiater en psychotherapeut. Negatieve gevoelens maken ons mentaal en lichamelijk zwakker, vooral als we van de ene negatieve emotie in de andere belanden en er niet in slagen om die te overstijgen. Terwijl positieve gevoelens ons net in staat stellen om ons te herpakken en zin geven aan ons leven. “Uit grootschalige wetenschappelijke studies blijkt dat ons vermogen om ons goed te voelen voor 50% bepaald wordt door onze genen en ons verleden en voor 10% door onze omgeving, waarop we zelf niet veel vat hebben. Maar 40% hebben we helemaal zelf in handen.”

Genen sturen niet alles

Sommigen zouden genetisch gezien meer aanleg hebben voor geluk. Boris Cyrulnik, een Franse psycholoog, psychoanalyticus en neuropsychiater, en auteur van De chair et d’âme (Odile Jacob, euro 21,90) legt uit dat het door een paar sprongen voorwaarts in de neurowetenschappen en de medische beeldvorming nu mogelijk is om mensen met veel serotonine (het hormoon dat cruciaal is voor onze stemming) en met weinig serotonine te inventariseren. Maar dat enkel onze genen verantwoordelijk zijn voor ons gevoel van welbehagen of neerslachtigheid wijst hij categoriek af: “Elk van ons ondergaat de invloed van zijn omgeving, cultuur, vrienden, familie... Wie een tekort heeft aan serotonine is hypergevoelig, fragieler en kwetsbaarder. Maar de meesten weten dat van zichzelf en bouwen een stabiel bestaan op waaruit ze veel voldoening putten. Ze houden niet van veranderingen en worden trouwe mannen of vrouwen en liefdevolle ouders. En ze zijn vaak minder ongelukkig dan mensen die barsten van de serotonine en de risico’s opstapelen omdat ze voortdurend nood hebben aan een nieuwe kick.”

Niet onbereikbaar

Positiever tegen het leven aankijken is vaak een kwestie van gezond verstand. “De meesten onder ons weten intuïtief wat belangrijk is in hun leven”, verduidelijkt Christophe André. “Gelukkig worden heeft weinig te maken met sensationele ervaringen, wél met beseffen wat er goed gaat en met volop leren genieten van het nu.” Dit vakgebied, dat in de Verenigde Staten en Canada intens wordt bestudeerd, heet positieve psychologie. Wat sommige criticasters ook beweren, het is heus niet de bedoeling dat we altijd en overal gelukzalig glimlachen. De positieve psychologie leert ons om realistisch om te gaan met moeilijke of dramatische situaties, om ons niet te laten ondermijnen door negatieve emoties, om niet voortdurend te jammeren over tegenslagen maar om ons af te vragen wat er naar wens gaat. Subtiele veranderingen, maar wie het geregeld probeert, gooit zowel zijn eigen leven als dat van zijn entourage om.

6 keer bouwen aan geluk

In volgende zes oefeningen kruipt nagenoeg geen tijd. U hebt er geen ingewikkelde accessoires of specifieke opleiding voor nodig. U kunt ze om het even waar of wanneer doen. Het sleutelwoord is regelmaat. Oefen dagelijks en u zult merken dat u daar ongelooflijk veel voor terugkrijgt.

1. Glimlach. Er blij uitzien wanneer de zorgen zich opstapelen is erg moeilijk. Maar ook als alles goed gaat zijn we geneigd om rond te lopen met een gespannen of emotieloze gelaatsuitdrukking. Nochtans werkt zelfs een flauwe glimlach aanstekelijk. Op straat, in de bus, op kantoor: glimlach. Wedden dat de mensen die u tegenkomt hetzelfde doen?

2. Noteer de mooie momenten. Blik ’s avonds terug op uw dag en schrijf de prettige gebeurtenissen op in een schriftje. Onbeduidende of juist cruciale dingen. Misschien hebben ze gevolgen voor de toekomst, misschien ook niet. Misschien beleefde u ze alleen of samen met anderen. In het begin zult u er moeilijk de hand op kunnen leggen. We zijn nu eenmaal geneigd om prettige momenten af te doen als banaal (en ze dus te vergeten). Nochtans maken kleine voorvalletjes vaak een groot verschil. Een collega die u een complimentje toewuift, een onbekende die u voorlaat in de file, een kind dat een overwinning met u deelt, een mooie zonsopgang... Onbenulligheden die uw bestaan kleur geven. “Wanneer we omringd zijn door comfort wordt ons welzijn iets banaal. We moeten bewust op zoek gaan naar mooie momenten”, aldus dr. Christophe André. Lijkt deze oefening ondoenbaar, redeneer dan omgekeerd: “Vraag u af wat het met u zou doen als men u bepaalde zaken zou afnemen. Een warme douche, schone kleren, een lekker bed, de mensen waar u van houdt: vanzelfsprekende dingen worden dan opnieuw een bron van geluk.”

3. Leef in het nu. In onze gejaagde maatschappij vinden we dat focussen op één ding tijdverlies is. Terwijl u babbelt met de buurman, bent u in gedachten bezig met het avondeten, de was of de look van uw gesprekspartner. Terwijl u gsm’end over straat loopt, merkt u maar een fractie van wat er rond u gebeurt. U switcht voortdurend en snel van taak. Die levensstijl zorgt niet alleen voor stress maar vergalt ook de fijne momenten (een babbel, een wandeling in de wind).

4. Wees optimistisch. Een wijze uitspraak van Winston Churchill: ” The pessimist sees the difficulty in every opportunity. The optimist sees the opportunity in every difficulty.” Iemand met een optimistische ingesteldheid bekijkt zijn mislukkingen vanop afstand en vindt er vaak een verklaring voor. Terwijl een pessimist zichzelf onderuithaalt: “Ik heb er weer niks van gebakken. Ik ben een mislukkeling.” Zelfs wanneer een pessimist succes boekt, geniet hij er niet van: “dat gerecht is gelukt omdat het makkelijk was” of “puur geluk dat ik die job kreeg.” Nochtans is veranderen niet moeilijk: u moet uzelf graag zien. Ga na op welke successen u trots bent, ongeacht in welk domein: de liefde, het werk, relaties met familie, tijdens een cursus, bij een vereniging... Zo kweekt u zelfvertrouwen. En dat helpt om beproevingen – waar helaas maar weinigen van gespaard blijven – te boven te komen en om er zelfs na een vreselijke klap opnieuw tegenaan te gaan.

5. Leer dankbaar zijn. Door terug te denken aan mooie momenten voelt u zich beter. Als u bovendien beseft dat u die aangename momenten te danken hebt aan anderen, is het effect nóg positiever. “De vriend die me aan het lachen brengt, de bakker die mijn brood bakt, de mensen die de straat hebben aangelegd waarop ik loop, het fruit hebben gekweekt waar ik van smul, ik ben ze allemaal dankbaar”, legt Christophe André uit. “En als ik naar Bach luister dank ik hem voor het mooie moment dat ik mag beleven.” Dankbaarheid ervaren en anderen erkentelijk zijn: het blijft een van de basisoefeningen in de positieve psychologie. Dankbare mensen zitten beter in hun vel, hebben betere sociale relaties, zijn zelfverzekerder en voelen zich minder eenzaam.

6. Cultiveer vriendschap. Gelukkiger worden is onmogelijk als u de goede en minder goede momenten niet kunt delen met familie, vrienden. En dan bedoelen we niet uw Facebook-vrienden: “Om een band op te bouwen moet u de persoon in kwestie kunnen zien, ruiken, voelen, gadeslaan,” weet Boris Cyrulnik. “Dankzij de technologie kunnen we probleemloos communiceren met iemand die in China woont. Maar dergelijke relaties hebben hoe dan ook minder diepgang dan een relatie waarbij we de andere persoon ook fysiek kunnen ervaren.”

Ilios Kotsou, onderzoeker in de emotiepsychologie (UCL), schreef tal van artikels over positieve psychologie. We vroegen hem naar de essentie. Volgens Kotsou hangt de manier waarop wij dingen ervaren af van de manier waarop wij tegen het leven aankijken. En – goed nieuws! – we kunnen écht leren om het leven door een roze(re) bril te zien!

Plus Magazine: Hoe kunnen we opboksen tegen de malaise?

Ilios Kotsou: Zonder de actualiteit te verloochenen, kunnen we er die elementen uitpikken waarop we willen focussen en vervolgens ageren. We kunnen ook beslissen om vooral oog te hebben voor aangename situaties, voor gulle mensen. Daar worden we gelukkiger en altruïstischer van.

Zijn sommige mensen vatbaarder voor die bedrukte sfeer?

Wie over veel empathie beschikt, wordt sterker geraakt door andermans lijden. En wie veel belang hecht aan gerechtigheid is sneller gechoqueerd door de actualiteit. Ik raad deze mensen niet aan om hun kop in het zand te steken. Maar ik heb ook geen mirakeloplossing. Ze kunnen de pagina’s met misdaden overslaan, zich concentreren op prettiger nieuws en zich inzetten in domeinen waar verandering mogelijk is (petities tekenen, maaltijden uitdelen aan daklozen, het milieu ontzien door afval te sorteren, enz.). Want haast geen enkele emotie is voor een mens onverdraaglijker dan onmacht. Het is dus een goed idee om emoties om te zetten in actie en om, in plaats van slachtoffer van de situatie te zijn, motor van verandering te worden.

Waarom zijn we geneigd om te focussen op slecht nieuws?

Gevaar en bedreigingen snel opmerken was in de oertijd een kwestie van leven en dood. Als we met extreme situaties geconfronteerd worden, is dat nog altijd zo. We zijn dus ‘geprogrammeerd’ om overal gevaar te zien. Maar die hang naar het negatieve remt onze ontplooiing, zowel maatschappelijk als individueel. Vandaar dat het op elke leeftijd belangrijk is om te streven naar meer optimisme.

Werkt geluk aanstekelijk?

Zeer zeker! Het geluk van iemand verspreidt zich door zijn sociale netwerk. Het brengt een kettingreactie op gang: voelt u zich gelukkiger dan hebben uw vrienden in een straal van zo’n 2 km rondom u 25% kans om ook gelukkiger te worden; de vrienden van uw vrienden 10% en de vrienden van de vrienden van uw vrienden 5,6%. Dat is gebleken uit een studie van professor Nicolas Christakis van de Harvard Medical School en van professor James Fowler van de universiteit van Californië, waarbij 5.000 mensen 20 jaar lang werden gevolgd.

Moeten we dan allemaal krampachtig gaan glimlachen?

Neen. Maar we kunnen wel bewust focussen op aangename gebeurtenissen in plaats van op moeilijke emoties. Ook onze lichaamshouding is van groot belang: wie zijn rug recht en zijn hoofd mooi rechtop houdt, komt nu eenmaal veel innemender over dan iemand die naar zijn eigen voeten kijkt...

Diverse studies bewijzen dat we het gelukkigst zijn tussen 50 en 60...

Globaal gezien zijn we op die leeftijd inderdaad beter in staat om met onze emoties om te gaan. We focussen op de essentie en geven voorrang aan relaties met vrienden, familie e.d. Terwijl jongere mensen meer ervaringen najagen en meer willen bezitten. Anderzijds herinneren we ons op rijpere leeftijd beter de positieve gebeurtenissen dan de trieste momenten. Alsof we herinneringen die niet erg nuttig zijn uit onze gedachten wissen!

Dreigen we zo geen knuffels te worden zonder voeling met de echte wereld?

Absoluut niet! U vlucht namelijk niet voor het dagelijkse leven. U helpt de maatschappij en de mensen rondom u om beter en langer te leven, om beter be-stand te zijn tegen ziektes... Er zijn aan deze houding dus wel degelijk heel aardse voordelen verbonden!

Michèle Rager – Foto’s: Imageglobe