Pak het probleem bij de wortel aan!

Ontelbaar zijn de vermeende wondermiddeltjes en mirakelbehandelingen die tegen haarverlies worden aangeprezen. Alopecia is dan ook een probleem dat het zelfbeeld aantast en gerelateerd wordt aan een zekere ouderdom. De meeste van die middeltjes verlichten echter niet zozeer het probleem dan wel... de portefeuille van wie zich laat vangen. Om niet verblind te geraken door deze schone schijn, gaat u beter bij een competente specialist te rade: een apotheker, een voedingsdeskundige, een dermatoloog,... Alopecia treedt nooit plotseling op - met uitzondering van alopecia areata of pleksgewijze haaruitval (zie verder). De haarmassa wordt meestal geleidelijk kleiner en de haartextuur fijner tot het haar in fijn dons verandert. Het wordt ook brozer, wat de uitval nog versnelt. Dat je elke dag haar verliest, is normaal. Het wordt immers constant vernieuwd volgens een precieze cyclus (zie het kadertje De haarcyclus). Elke dag vinden we in onze haarborstel gemiddeld 10 tot 15 % van onze haren terug, die op natuurlijke wijze in de telogene fase (aan het einde van hun levenscyclus) zijn terechtgekomen. Dit cijfer varieert naargelang van ons genetisch erfgoed (het haar van mannen vernieuwt sneller), de morfologie van de schedel,... U kunt dus makkelijk 20 tot 100 haren per dag verliezen zonder dat uw dokter zich zorgen zal maken. In geval van twijfel zal hij zijn diagnose stellen door niet alleen de uitgevallen haren maar ook de kwaliteit van de nieuwe haren (in de anagene fase) en de fijnheid van de haartjes te analyseren. Zodra onze haarborstel vol zit, raken we in paniek. Het kan echter ook gewoon gaan om een tijdelijke haaruitval (gedurende twee tot drie maanden) die na een specifieke gebeurtenis optreedt (een seizoenswisseling, een chirurgische ingreep,...) en altijd omkeerbaar is. Chronische haaruitval wordt meestal veroorzaakt door een aandoening (hypo- of hyperthyreoïdie, in beide gevallen dus een verstoring van de werking van de schildklier), stress. In dit geval is ze geheel of gedeeltelijk omkeerbaar. Omdat de oorzaken de behandeling bepalen, zetten we de belangrijkste op een rijtje. De seizoenen In de lente en de herfst verliezen we gewoonlijk meer haar. Deze situatie duurt niet langer dan zes weken en hoewel iedereen hier last van heeft, gaat deze tijdelijke (en lichte) haaruitval meestal onopgemerkt voorbij. Ze kan wel andere oorzaken van haaruitval verergeren... Na enkele weken geduld is onze haardos echter weer even weelderig als voordien. Wetenschappers kunnen dit fenomeen niet zo goed verklaren. Ze weten alleen dat de hormonen die de haargroei bevorderen in de zomer meer gestimuleerd worden, en dat het haarverlies op het einde van het warme seizoen dan groter is. De haaruitval in de lente zou te maken kunnen hebben met de ophoping van toxines tijdens de winter. De voeding In het algemeen heeft ons haar te lijden onder een onevenwichtig voedingspatroon op het gebied van vitamines, mineralen, spoorelementen, aminozuren en essentiële vetzuren. De belangrijkste oorzaak van haaruitval blijft echter een tekort aan ijzer. "De meeste Belgen (en vooral vrouwen) eten te weinig fruit en groenten (276 gram per dag, zeggen de statistieken, in plaats van de aanbevolen 600 gram)", zegt dr. Marie Béjot, voedingsdeskundige en oprichtster van het bedrijf Oenobiol. "Dit heeft uiteraard gevolgen voor de gezondheid van de huid en de haren. Die hebben immers microvoedingsstoffen nodig, vooral vitamine B. Als je ze niet uit een evenwichtige voeding haalt, kun je een voedingssupplement nemen." De leeftijd Wanneer het vrouwelijke hormoon niet meer voldoende afgescheiden wordt, bijvoorbeeld tijdens de menopauze, veroorzaakt dit haaruitval. Het oestrogeengehalte daalt immers terwijl het gehalte aan androgenen (mannelijke hormonen die in kleinere hoeveelheid ook bij de vrouw terug te vinden zijn) stabiel blijft. Deze wanverhouding resulteert dus in haarverlies. Dit geldt vooral bij vrouwen vanaf de premenopauze van wie de hoofdhuid genetisch gevoelig is voor androgenen. Zonder behandeling is geen verbetering mogelijk. Bovendien zijn er andere factoren die de situatie verergeren. Sommige HST's (hormonale substitutietherapieën) en het steroïde hormoon DHEA hebben dezelfde gevolgen. Deze gevoeligheid kan bestreden worden met hormonale substitutietherapieën met een antiandrogene werking, m.a.w. therapieën die zeer actieve progestativa tegen mannelijk hormoon bevatten. Of met Minoxidil, een zeer doeltreffend geneesmiddel zonder hormonale werking (zie verder, bij Behandelingen). Sommige specialisten raden eveneens aan om lokale behandelingen (massages, speciale shampoos) te gebruiken of voedingssupplementen, maar ze geven toe dat je geen wonderen mag verwachten. Erfelijkheid Bij mannen is een zeer grote gevoeligheid voor androgenen (mannelijk seksueel hormoon) in 90 % van de gevallen verantwoordelijk voor androgenetische alopecia. De levenscyclus van het haar wordt immers zodanig versneld dat de haarzakjes het productietempo niet meer kunnen volgen en bijgevolg fijner haar gaan produceren. Tot ze uiteindelijk elke activiteit stoppen en de huid kaal wordt. Het is dan ook beter vóór deze onomkeerbare fase in actie te schieten, zodra het geleidelijke haarverlies vastgesteld wordt: bij mannen eerst ter hoogte van het voorhoofd en rond de slapen en daarna op de kruin. Ook bij vrouwen kan de hoofdhuid overgevoelig zijn voor androgenen (de aanwezigheid van mannelijk hormoon, in kleine hoeveelheden). Deze genetische haaruitval wordt vaak verergerd door bepaalde anticonceptiemiddelen, hormonale substitutietherapieën,... Ook in dit geval treedt het verlies geleidelijk op en kenmerkt het zich in een eerste fase door een verfijning van de haartjes. De plaats van de betrokken zones is verschillend. Bij vrouwen wordt de haaruitval eerst op de kruin vastgesteld. Als het probleem niet behandeld wordt, treedt geleidelijk kaalheid op. De familiale voorgeschiedenis van de patiënt is altijd interessant voor een dermatoloog. Als uw moeder of vader (grootouders, tantes, ooms,...) al vroeg met hetzelfde kwaaltje te maken hadden, is de kans reëel dat er erfelijkheid in het spel is. Door vanaf het eerste haarverlies een arts te raadplegen, zullen behandelingen snel vruchten afwerpen. Het is zelfs zo dat mannen en vrouwen die weten dat ze een risico op alopecia lopen en die het probleem snel aanpakken, uiteindelijk een weelderiger haardos kunnen hebben dan diegenen die de aandoening niet hebben maar hun haar niet verzorgen! Stress Stress veroorzaakt soms gedragsstoornissen, zoals het dwangmatig uittrekken van het eigen haar. Dit wordt trichotillomanie genoemd en leidt in extreme gevallen tot gedeeltelijke kaalheid. Psychotherapie is dan aangewezen. Uit recent onderzoek is gebleken dat ook vormen van frequente aantasting een schadelijke invloed kunnen hebben op het haar. Denk maar aan uv-straling, vervuiling, gebruik van een haardroger, kleuringen maar ook overwerktheid en vermoeidheid kunnen haaruitval veroorzaken. "Stress zorgt ervoor dat er vrije radicalen geproduceerd worden, en veroorzaakt onzichtbare micro-ontstekingen waarvan de gevolgen tot in de haarwortels merkbaar zijn", zegt Cyrielle Jacquemart, product manager bij La Roche-Posay. "Deze ontstekingen verharden het collageen rondom de haarwortel, waardoor de wortel verstikt en het haartje op den duur uitgestoten wordt. Sinds kort beschikken we echter over stoffen die op deze oorzaak kunnen inwerken." De haarwortel, die van veel bloedvaten voorzien is, is dus hypergevoelig voor stress. Maar stress verhoogt ook de afscheiding van talg en produceert toxines die een lokale irritatie en op de lange termijn haaruitval kunnen veroorzaken. En aangezien haaruitval ook heel wat psychische spanning meebrengt, mag dit probleem absoluut niet geminimaliseerd worden. Het moet zo snel mogelijk aangepakt worden, onder meer door een betere levenshygiëne op basis van een gezonde voeding, zachte massages en eventueel de inname van voedingssupplementen. Geneesmiddelen Bloeddrukverlagers, ontstekingsremmers, cholesterolverlagers, cortisone, anti-depressiva maar ook de stoffen die gebruikt worden tijdens algemene verdovingen kunnen een invloed hebben. In dit geval treedt het eerste haarverlies ongeveer drie maanden na de chirurgische ingreep of het begin van de behandeling op. De ernst van de symptomen hangt af van de voorgeschreven doses, de duur van de behandeling en uiteraard de persoonlijke gevoeligheid. De haaruitval, die in dit geval de volledige schedel treft, is omkeerbaar zodra je met de geneesmiddelen stopt maar keert terug zodra je het geneesmiddel opnieuw neemt. Het gaat hier vaak om een ingewikkelde situatie. Eerst moet je zeker zijn dat de haaruitval een gevolg is van de behandeling (en niet van de aandoening, stress of andere factoren). Vervolgens moet de arts de schadelijke moleculen trachten te vervangen terwijl hij het kwaaltje van zijn patiënt met de best mogelijke resultaten verder behandelt... Alopecia areata of vleksgewijze haaruitval blijft de meest indrukwekkende vorm aangezien de betrokken zone volledig en in korte tijd kaal wordt. In dit geval valt het haar op bepaalde plekken uit: stukken van het haar, van ongeveer 2 tot 8 cm, worden op hetzelfde ogenblik of met een interval van enkele weken volledig kaal op meerdere plaatsen van de hoofdhuid. In zeer zeldzame gevallen wordt de betrokken persoon helemaal kaal. De volledige schedel is dan getroffen en soms zelfs de volledige beharing, inclusief de wenkbrauwen. Prognose? In 50% van de gevallen groeit het haar vanzelf terug na zes tot twaalf maanden, in een eerste fase in de vorm van wit donshaar. Dit percentage bedraagt echter maar 20 % bij mensen die lijden aan totale vleksgewijze uitval. Hoewel wetenschappers de oorzaak nog niet volledig konden achterhalen (men stelt een plotse stopzetting van de activiteit van de haarzakjes vast zonder dat deze beschadigd zijn), vermoeden ze dat het om een auto-immuunmechanisme gaat. Dit betekent dat het lichaam zijn immuunsysteem niet stuurt tegen een externe agressor maar tegen zichzelf. Deze dermatologische aandoening treft ongeveer 0,1% van de bevolking en kan zich zowel bij vrouwen als bij mannen voordoen op elke leeftijd en vooral rond de 30 jaar. Vleksgewijze haaruitval zorgt systematisch voor heel wat ongerustheid aangezien de aandoening onverwachts optreedt en regelmatig terugkeert, soms 5 tot 10 jaar na de eerste wonden. Zolang de oorzaken van de aandoening niet verklaard kunnen worden, lijkt een afdoende behandeling utopisch. Als haarverzorgingsmiddelen geen effect hebben, raadpleeg dan een dermatoloog (bij voorkeur gespecialiseerd in haarproblemen). Hij zal eerst een diagnose proberen te stellen: dermatologische aandoening, endocriene problemen, onevenwichtige voeding, psychologische shock,... Er wordt vaak een trichogram uitgevoerd. Tijdens dit onderzoek worden enkele haren met hun wortel uitgetrokken om de fase te kunnen bepalen (zie kader De haarcyclus, p. 41). Soms is er geen enkele verklaring, wat een behandeling echter niet uitsluit! Verder hangt de therapie af van eventuele andere aandoeningen aangezien ze nooit een ander geneesmiddel mag tegenwerken (bijvoorbeeld tegen een hoog cholesterolgehalte of depressie). Voor deze gespecialiseerde consultaties kunt u terecht bij de meeste universitaire ziekenhuizen (Leuven, Gent, V.U.B., Luik, Erasmus,...). Het grote voordeel is dat u kunt praten met een dermatoloog die op de hoogte is en ontvankelijk voor het probleem en die uw klachten niet onderschat. Het nadeel is dat u heel wat geduld aan de dag moet leggen om een afspraak te krijgen! Geneesmiddelen Minoxidil wordt het vaakst voorgeschreven, al dan niet in combinatie met andere middelen. Dit is een vaatverwijder die dateert van het einde van de jaren 80. Hij werd oorspronkelijk op de markt gebracht voor de behandeling van een te hoge bloeddruk, alvorens artsen ontdekten dat het middel ook de haargroei stimuleerde. Volgens dermatologen is het zelfs de enige doeltreffende molecule om haaruitval tegen te gaan en de haargroei te bevorderen. Minpuntjes: deze lotion moet twee keer per dag op de hoofdhuid aangebracht worden en als u een dag overslaat, riskeert het haar opnieuw uit te vallen. Bovendien heeft Minoxidil bijwerkingen, zoals een te lage bloeddruk. Bij mannen geeft Finasteride goede resultaten. Het is verkrijgbaar in de vorm van capsules en blokkeert de werking van de androgenen. Bij sommige mannen zorgt het echter ook voor erectieproblemen en een lager libido. Beide neveneffecten verdwijnen zodra men de inname stopt. Omdat het teratogeen is (het kan afwijkingen bij de foetus veroorzaken), is het verboden bij jonge vrouwen die geen oraal anticonceptiemiddel nemen, en het blijkt weinig efficiënt te zijn na de menopauze. Al deze behandelingen zijn enkel verkrijgbaar op doktersvoorschrift. Voeding Verse (of diepgevroren) groenten: bevatten massa's vitaminen en minerale zouten. Ze zijn onmisbaar en bevatten onder meer vitamine A: een belangrijke antioxidant en dus nuttig tegen de vrije radicalen. Hoe ouder je wordt, hoe hoger de productie van deze vrije radicalen. In dat geval verkalken de aders, wordt de huid minder elastisch en verschijnen rimpels. Antioxidanten vertragen dus het verouderingsproces. Planten bevatten ook vitamine E en C. Verder willen we er ook op wijzen dat de zwavel in uien en look de weerstand aanzienlijk verbetert. In geval van een zwaveltekort breken de nagels en haren gemakkelijker. U kunt aan de salade eveneens wat noten toevoegen. Ze bieden tien keer meer mangaan dan welke andere plant ook. Volgens zeer recent onderzoek zou dit spoorelement een belangrijke antioxidante rol vervullen en op deze manier ouderdomsverschijnselen voorkomen. Olijfolie (niet verhit):een kwaliteitsvolle vetstof, rijk aan vitamine E en onmisbaar voor de opname van bepaalde vitaminen. Olijfolie hoort er altijd bij! Voedingssupplementen Koninginnenbrood: is een luxehoning! Het bewijs: in de bijenkorven hebben alleen de koninginnen er recht op. Maar ze leven dan ook langer dan de werkbijen. Het is een van de voedingsmiddelen die het rijkst zijn aan aminozuren (waarvan 8 essentieel), voedingsstoffen (calcium, koper, ijzer, fosfor, kalium, silicium, zwavel) en vitamine A, B (B1, B2, B3, B6, B7, B8, B12), C, D... Verkrijgbaar in natuurwinkels en in sommige supermarkten. Biergist: concentraat van voedingsstoffen met een neutrale smaak die u dus ongestoord kunt u strooien over yoghurt, kwark en salades, of verwerken in een soep. Het bevat voornamelijk vitamine B, ijzer, kalium en fosfor. Stuifmeel: voedingssupplement in de vorm van capsules, is rijk aan spoorelementen, minerale zouten en essentiële aminozuren en is volledig natuurlijk. Het zou wonderen verrichten bij een fletse haardos. Voor een maximale doeltreffendheid neemt u een stukje stuifmeel op de nuchtere maag, laat u het doordringen met speeksel en kauwt u er goed op. Doe dit twee keer per dag. Verkrijgbaar in natuurwinkels en in sommige grote supermarkten. Als de meest geavanceerde geneesmiddelen niet doeltreffend blijken te zijn, kan alleen nog een chirurgische ingreep helpen. Een haartransplantatie kan de haardos mooier maken maar geen extra haar toevoegen aan de hoofdhuid. Als er ongeveer 70 000 van de 100 000 oorspronkelijke haren overblijven, zal de specialist ze opnieuw verdelen. Hij neemt haartjes weg uit goedbehaarde stukken en plant ze in op de plaatsen waar de schedel kaal is. De ingreep wordt uitgevoerd onder plaatselijke verdoving en de resultaten lijken natuurlijk. Ten slotte zijn er nog ingrepen zoals de FUT-methode (Follicular Unit Hair Transplants), waarbij een reepje hoofdhuid (huid + haar) versneden wordt en vervolgens geïmplanteerd in het kalende gebied. Deze ingreep gebeurt onder algemene verdoving en moet uiteraard uitgevoerd worden door een ervaren plastisch chirurg (ze kost vanaf euro 1200). Michèle Rager