Opnieuw genieten van een maaltijd

Zich verslikken is niet altijd een onschuldig ongelukje. Voor sommige mensen is het gelinkt aan een ernstig gezondheidsprobleem zoals multiple sclerose of parkinson. Gelukkig wordt dit tegenwoordig snel opgespoord en meteen ernstig genomen.

Slikproblemen (of dysfagie) is een algemene term voor problemen bij de doorgang van vaste of vloeibare bestanddelen van de mond naar de maag. Dat kan zelfs speeksel zijn”, verduidelijkt kinesitherapeute Michèle De Gieter.

In principe is ademen en slikken terzelfdertijd onmogelijk. Wanneer we iets inslikken, is onze luchtpijp altijd gesloten. De ademhalings- en spijsverteringswegen kruisen elkaar wel ter hoogte van de farynx (de keelholte) maar wanneer alles normaal verloopt, vormt dat geen probleem. Zonder eraan te denken, blokkeren we onze ademhaling op het moment dat we slikken: het verhemelte sluit de neusholte af (en voorkomt op die manier een neusreflux), de epiglottis (strotklepje) kantelt om de toegang tot de luchtpijp te blokkeren en de stembanden sluiten zich, zodat er een dubbele veiligheid ontstaat. Zo worden alle toegangswegen naar de longen gesloten. Het voedsel wordt veilig naar de slokdarm geleid en vandaar naar de maag.

Drie fases

Slikken doen we honderden, neen duizenden keren per dag: telkens wanneer we speeksel inslikken, eten, drinken. Chronologisch bekeken, verloopt dit proces in drie fases:

n de orale fase. We brengen het voedsel of de drank in onze mond, waarbij de lippen, de tanden en de tong een actieve rol spelen. We kauwen en vermengen het voedsel met speeksel.

n de keelfase. Wanneer de tong het voedsel naar achteren in de mond duwt, stuurt ons lichaam stimuli naar de hersenen om de luchtwegen te sluiten. Alles gebeurt automatisch.

n de slokdarmfase. Eén keer het kruispunt tussen de ademhalings- en de spijsverteringswegen voorbij, opent het bovenste deel van de slokdarm zich en glijdt het voedsel de slokdarm in.

De symptomen herkennen

Slokdarmproblemen uiten zich op verschillende manieren: er kunnen moeilijkheden ontstaan bij het kauwen en slikken, er kan een opeenhoping van speeksel zijn, een overproductie van slijm, maar het kan ook simpelweg een... vergissing zijn. “Het kan inderdaad gebeuren dat het voedsel of de drank een verkeerde weg inslaat”, legt Michèle De Gieter uit. “Een deel van wat we in de mond hadden, komt dan in de longen terecht en dat veroorzaakt een hoestbui, waardoor het voedsel er opnieuw uit verwijderd wordt. Maar het gebeurt soms ook dat we een grotere brok inademen die de luchtwegen kan verstoppen waardoor verstikking kan optreden. Het enige wat we op dat ogenblik zelf kunnen doen, is zo hard mogelijk hoesten, zodat het voedsel wordt uitgehoest. En is er iemand in de buurt, dan kan die het Heimlichmaneuvre toepassen (zie kader).

Verraderlijker wordt het pas, wanneer piepkleine stukjes de luchtwegen binnendringen en er géén hoestreflex optreedt. Dit kan verschillende redenen hebben. Er kan sprake zijn van een sluimerende neurologische ziekte of een persoon kan geopereerd zijn en daardoor minder gevoelig in die zone. Op die manier kan het bijvoorbeeld gebeuren dat de luchtwegen vochtig worden, wat bronchitis kan veroorzaken.”

Talloze gevolgen

De mogelijke gevolgen van deze stoornissen zijn talrijk. Omdat slikken pijnlijk is, door een gevoel van blokkering van het voedsel in de keel of omdat eten altijd gepaard gaat met hoestbuien, gaan sommige mensen minder eten en vermageren, vaak zonder dat zelf te beseffen. “Meestal denken ze nochtans dat ze voldoende eten en begrijpen ze niet waarom ze vermageren”, stelt Michèle De Gieter vast.

Een ander gevolg is van sociale aard. “Samen eten vervult een belangrijke sociale rol. Personen met slikproblemen zijn echter niet meer geneigd op restaurant te gaan of op familiebezoek, bang als ze zijn dat ze zich zullen verslikken in het openbaar. Ze zullen zich beetje bij beetje isoleren wat soms tot een depressie kan leiden.”

Anderen zullen herhaaldelijk problemen met de luchtwegen ondervinden zonder dat de oorzaak wordt ontdekt. “Ze zullen bijvoorbeeld om de haverklap behandeld worden voor bronchitis terwijl de echte oorzaak hun slikprobleem is.”

De echte oorzaken

Slikproblemen kunnen heel plots optreden: na een beroerte of een hersenbloeding, na een schedelbreuk of bij personen die omwille van één of andere medische reden geruime tijd werden geïntubeerd. In andere gevallen treedt het probleem veel geleidelijker op. “Vaak gaat het gepaard met neurologische problemen, bijvoorbeeld bij mensen die parkinson hebben of multiple sclerose. In dit geval kan iemand gedurende ettelijke maanden te kampen hebben met slikproblemen, soms tot een of twee jaar toe. Als we zo iemand vertellen dat hij kan geholpen worden, dan spijt het hem dat hij ons niet eerder heeft opgezocht.

Slikproblemen kunnen ook optreden met de leeftijd omdat de gevoeligheid van de mond én de spierkracht vermindert. Maar ook omdat het gebit niet meer zo goed functioneert of een tandprothese slecht verdragen wordt. Dan is de natuurlijke sliktechniek verstoord.”

Een multidisciplinaire aanpak

“Vroeger was de oplossing bij slikproblemen eenvoudig: sondevoeding. Tegenwoordig hebben we heel wat andere pijlen op onze boog”, zegt onze kinesitherapeute. “Om de specifieke problemen van de patiënt te evalueren, zal de neus-, keel- en oorarts eerst een algemeen klinisch onderzoek verrichten. Daarna kan hij bijkomende onderzoeken zoals een fibroscopie of een slikvideofluoroscopie (zie p. 60) aanvragen.”

Elke patiënt, elk klinisch probleem vereist een persoonlijke aanpak. “Maar een van de algemene principes is wel dat we tijdens de revalidatie de slikspieren intensief laten werken: tong, lippen, kaak, wangen, keel. We beschikken daarbij over instrumenten die de trainingsarbeid van de verschillende spieren meten en in kaart brengen. De patiënt kan tijdens de training het resultaat zien op een scherm en dat is erg motiverend! Een tweede principe bestaat erin de mondgevoeligheid te stimuleren: we gebruiken voedsel van verschillende texturen en diverse smaken om de zenuwuiteinden te prikkelen en zo een beter slikgedrag te bekomen.”

Maar de revalidatie is multidisciplinair. Ook logopedie kan een belangrijke rol spelen. “Met andere stimuli (tonen, geluiden,...) benadert men het probleem nog eens op een andere manier, complementair aan de onze. Dat de verschillende disciplines steeds intenser samenwerken, komt de patiënt ten goede.”

In het revalidatieproces worden ook diëtisten ingeschakeld. Indien de patiënt vermagerd is, soms ondervoed, zal hij advies krijgen om zijn voeding op een natuurlijke manier te verrijken. Het zijn vooral dagdagelijkse producten die worden aangeraden, om te vermijden dat de patiënt zijn toevlucht moet nemen tot voedingssupplementen die dikwijls erg kostelijk zijn.

Een programma op maat

Hoeveel sessies nodig zijn om een slikprobleem op te lossen, is uiteraard afhankelijk van de onderliggende oorzaak. “Als het bijvoorbeeld om een evoluerende neurologische pathologie gaat, zoals multiple sclerose of par-kinson, gaan we de vermageringsverschijnselen alleen kunnen vertragen. Zodra deze patiënt weet wat hij kan doen en hoe, heeft hij ons niets meer nodig. Doemen er nieuwe problemen op, dan kan hij altijd opnieuw contact met ons opnemen en doen we enkele supplementaire sessies. Meestal zien we al verbetering na een tiental sessies. Tenminste, als de patiënt de zaak ernstig neemt en ook thuis oefent. Wanneer de problemen abrupter optreden, zoals na een hersenletsel, neemt de revalidatie meestal meer tijd in beslag.”

Meestal zal de patiënt zijn voeding moeten aanpassen. “Ook dat wordt geval per geval besproken, rekening houdend met de levenswijze van de patiënt en in functie van zijn probleem. We gaan bijvoorbeeld beginnen met sommige voedingsmiddelen te malen tot puree, daarna proberen om te evolueren naar een meer aangenamere textuur, zodat de patiënt zijn zelfvertrouwen terugvindt, en opnieuw kan genieten van het samen eten met anderen. Bij problemen bij het drinken, kunnen we de vloeistoffen dikker maken. Sondevoeding zullen we alleen gebruiken als het echt nodig is, om uithongering en uitdroging te voorkomen.”

Maar welke remedies ook worden gebruikt tijdens de revalidatie, het is altijd de bedoeling de patiënt zo snel mogelijk zijn zelfvertrouwen terug te schenken en hem opnieuw te laten genieten van het samen eten met anderen. Iets wat zowel zijn gezondheid als zijn sociale leven ten goede komt. n

Gwenaëlle Ansieau