Operaties zonder bloedzakjes

Van het jaarlijks weer-kerende tekort aan donorbloed in de zomer heeft het Advanced Bloodless Center in Gent geen last. Om bloedtransfusies te vermijden, hanteren de dokters er nieuwe technieken en procedures. Een interessante piste voor de toekomst.

Het Advanced Bloodless Center (of Centrum voor bloedloze en transfusievrije geneeskunde) maakt deel uit van het Gentse Jan Palfijnziekenhuis. Mensen die uit persoonlijke bezorgdheid of omwille van religieuze overwegingen bloedtransfusies weigeren, kunnen er terecht bij een multidisciplinair team. “En dat is wel degelijk nodig”, zegt dr. Jacques Ellegiers. “Voor een behandeling zonder bloedtransfusies moeten de neuzen van alle betrokken artsen in dezelfde richting staan. Zodra ik als chirurg een ingreep uitgevoerd heb, gaat de verantwoordelijkheid voor de patiënt over naar de arts op intensieve zorgen. Mijn inspanningen om zonder bloedtransfusies te werken zouden zinloos zijn als die arts de patiënt toch voor alle zekerheid aan een bloedzakje zou hangen.”

Een andere totaalaanpak

Werken zonder bloedtransfusies is medische grenzen verleggen, zo blijkt. Bij de beslissing of een bloedtransfusie nodig is, wordt traditioneel uitgegaan van de hemoglobinewaarde van de patiënt. Die is belangrijk omdat hemoglobine (rode bloedcellen) de zuurstof naar alle lichaamsweefsels brengt. Te weinig hemoglobine betekent te weinig zuurstof in de weefsels, die dan kunnen afsterven.

“De hemoglobinewaarde ligt normaal tussen 12 en 16 g/dl”, zegt dr. Ellegiers. “In principe kan beslist worden om bloed toe te dienen als de hemoglobinewaarde onder die waarden daalt. Dat is dus wat wij niét automatisch doen. Een patiënt kan namelijk ook goed functioneren met 8 g/dl of lager, al zal hij dan misschien wat duizelig zijn, hoofdpijn hebben of bleek zien.”

Uiteraard is de specifieke werking van het centrum niet te herleiden tot het minder snel toedienen van bloed. De totaalaanpak is anders. “Het begint al van voor de operatie, bij het grondige onderzoek van de patiënt en zijn voorgeschiedenis. Daarbij wordt nagegaan of er bijvoorbeeld een abnormale neiging tot bloeden is en of bepaalde medicatie moet afgebouwd of vervangen worden om bloedverlies tijdens de operatie te vermijden. En de hemoglobinewaarde van het bloed wordt bepaald. Indien ze onder de 14 g/dl zit, kan ze opgedreven worden door ijzer-, foliumzuur- en vitamine B-supplementen. En door toediening van epo (erythropoëtine), dat bij sommige orthopedische ingrepen zelfs terugbetaald wordt.”

Bloedverlies beperken

De volgende stap is de operatie zelf. “Bij de start van de anesthesie kunnen middelen toegediend worden die de bloedstolling bevorderen en zo het bloedverlies beperken. Verder is ook de houding waarin de patiënt tijdens de operatie geplaatst wordt, van belang. Bloed vloeit naar het laagste punt, dus zal bijvoorbeeld voor een ingreep aan de wervelkolom de patiënt in buikligging gepositioneerd worden, met een vrijhangende buik.”

Een andere mogelijkheid is het verlagen van de bloeddruk. “Als het bloed minder stuwing heeft, gaat er ook minder verloren. Belangrijk is dan wel dat voor het beëindigen van de ingreep opnieuw naar een hogere bloeddruk gestreefd wordt, zodat de chirurg kan nagaan of de bloedvaten nergens lekken.”

De ingreep zelf vraagt een grotere alertheid van de chirurg. “We proberen zoveel mogelijk invasieve operaties te vervangen door endoscopische technieken. Verder gaan we heel zorgvuldig te werk om zo weinig mogelijk bloedvaten te raken. Dat gaat iets trager dan bij een traditionele operatie waarbij je als chirurg wél kunt terugvallen op zakjes om eventueel bloedverlies op te vangen. Maar dat compenseer je enigszins omdat je achteraf niet zoveel bloed moet wegzuigen. En we kunnen een beroep doen op elektrische scalpels, ultrasone of lasertechnologie zodat we bloedvaten tijdens het snijden meteen kunnen dichtschroeien. En er bestaan clips en vaatklemmen, stollingsbevorderende poeders en pads: allemaal hulpmiddelen die kunnen ingezet worden.”

De cell saver

Het bloed dat ondanks al die voorzorgsmaatregelen toch nog verloren dreigt te gaan, wordt gerecupereerd door een zogenaamde cell saver. Het wordt door het toestel weggezogen, gefilterd en weer in circulatie gebracht bij de patiënt. “Een eenvoudig en nuttig toestel, dat bij heel veel operaties ingezet kan worden. Enkel in het geval van een abces en bij niet-palliatieve tumorchirurgie kan het niet gebruikt worden, omdat het bloed dan ongewenste stoffen bevat, die we niet opnieuw in het lichaam willen in omloop brengen.”

De hele procedure om bloedtransfusies te vermijden, lijkt geslaagd. “Ik denk dat ik de laatste twee jaar geen enkele bloedtransfusie meer heb moeten uitvoeren”, zegt dr. Ellegiers. “Nochtans zit ik als orthopedisch chirurg met al die heup-, knie- en rugoperaties in een van de meer bloederige branches van de geneeskunde.”

Dat het patiëntenbestand van het Advanced Bloodless Center veel getuigen van Jehovah telt, is logisch omdat die om religieuze redenen bloedtransfusies en behandelingen met uit bloed afgeleide producten weigeren. “Wereldwijd sponsort hun organisatie de zoektocht naar volledig synthetisch bloed, omdat dat dé oplossing zou zijn voor de praktische bezwaren van hun keuze. Maar ook in militaire kringen wordt naarstig én in het diepste geheim gezocht naar alternatieven voor donorbloed. Daar is het doel vooral om het enorme bloedverlies door schotwonden zo snel en gemakkelijk mogelijk te kunnen compenseren.” n

Meer info: Advanced Bloodless Center, AZ Jan Palfijn, Koningin Fabiolalaan 57, 9000 Gent, % 09 240 98 12, www.bloodless.be

Ariane De Borger