Nieuwe bewindwet biedt meer bescherming

Wie het moeilijk krijgt om zijn goederen te beheren of bepaalde beslissingen te nemen, kan door de vrederechter een bewindvoerder toegewezen krijgen. Die kan voortaan ook de persoonlijke belangen van de beschermde persoon behartigen.

Tot voor kort waren er verschillende onbekwaamheidsstatuten, waarvan het voorlopige bewind het bekendste en meest gebruikte was, naast de verlengde minderjarigheid, de toevoeging van een gerechtelijk raadsman en de gerechtelijke onbekwaamverklaring. Vorig jaar verscheen een wet die al deze statuten samenvoegt tot één overkoepelende regeling, met het voorlopige bewind als uitgangspunt. Dat heet voortaan kortweg Bewind en de nieuwe wet hierover treedt op 1 september 2014 in werking.

“Het uitgangspunt is niet langer dat beschermde personen onbekwaam zijn, maar dat ze zo lang mogelijk autonoom moeten blijven”, vertelt professor familierecht Frederik Swennen (Universiteit Antwerpen), die de belangrijkste veranderingen toelicht.

Wat is het bewind?

De vrederechter duidt een bewindvoerder aan om een andere persoon bij te staan of te vertegenwoordigen als die niet meer in staat is om zijn wil te uiten of bepaalde beslissingen te nemen. Prof. Frederik Swennen preciseert: “De beschermde persoon kan zelf een verzoek indienen bij de vrederechter van zijn kanton. Maar het verzoek kan even goed van iemand anders uitgaan: een familielid, een buur, het OCMW,.... Zo kunt u bijvoorbeeld als zoon of dochter het bewind aanvragen voor uw vader/moeder die kampt met dementie.”

Er is ook altijd een geneeskundige verklaring nodig met een uitvoerige beschrijving van de medische toestand van de persoon voor wie om een bewind wordt verzocht.

NIEUW. Artsen zullen moeten aangeven wat de concrete gevolgen zijn van de gezondheidstoestand van de patiënt voor zijn dagelijkse leven. Zij zullen een standaardformulier moeten invullen, waardoor alle verklaringen voortaan op dezelfde manier opgesteld zullen zijn.

Nu ook voor persoonlijke belangen

In de vroegere regeling sloeg het bewind enkel op de goederen. De voorlopig bewindvoerder had niets te zeggen over de persoon zelf. Zo kon hij niet mee beslissen of de beschermde persoon al of niet naar een rusthuis moest, behalve als zijn daden een financiële weerslag hadden op zijn goederen. Voortaan zal de bewindvoerder de beschermde persoon ook kunnen bijstaan bij beslissingen als naar een rusthuis verhuizen, zijn patiëntenrechten uitoefenen, enz.

WEETJE. De bewindvoerder die de goederen beheert, kan ook de persoonlijke belangen behartigen, maar er mogen ook twee aparte bewindvoerders worden aangesteld. Let wel, dit doet geen afbreuk aan de figuur van de vertrouwenspersoon.

Meer autonomie

De grote krachtlijnen van de hervorming zijn meer autonomie voor de beschermde persoon en maatwerk. “Het komt erop neer dat er meer naar bijstand aan dan naar vertegenwoordiging van de beschermde persoon wordt gestreefd”, verduidelijkt Frederik Swennen. “Als iemand wordt bijgestaan, bepaalt hij zelf of hij de handeling stelt of niet, maar de bewindvoerder moet mee tekenen om de handeling geldig te maken. Hij kan dat weigeren als hij het een onverstandige beslissing vindt. Als iemand vertegenwoordigd wordt, kan hij zelf niet meer (mee) beslissen. Als de vrederechter wil dat de bewindvoerder de beschermde persoon vertegenwoordigt, moet hij dat uitdrukkelijk zo bepalen.”

“Ook het sociale netwerk (vrienden, familie, buren, huisarts,...) van de persoon zal nauwer bij het bewind worden betrokken. En de nieuwe wet legt na twee jaar een verplichte eenmalige evaluatie van de toestand op, al kan de vrederechter ook beslissen om dat al na één jaar te doen.”

Oplossing buiten de rechtbank

De vrederechter blijft een sleutelrol spelen. Toch wil de nieuwe wet – wat de goederen van de persoon betreft – een buitengerechtelijke oplossing stimuleren en dit via de geregistreerde lastgeving.

Eerste fase: de lastgeving

Wat wordt hiermee bedoeld? Frederik Swennen: “De lastgeving (volmacht) die de beschermde persoon verleende, krijgt voorrang op het bewind omdat er dan geen gerechtelijke procedure nodig is en zij meer autonomie laat aan de beschermde persoon. Die lastgeving kan meteen ingaan, maar de lastgever kan ook bepalen dat ze pas ingaat op het ogenblik dat hij zelf niet meer in staat is om zijn belangen te behartigen. Als het voor de lasthebber niet duidelijk is of hij zijn volmacht al mag uitoefenen, zal de vrederechter de knoop doorhakken en de volmacht uitvoerbaar verklaren.”

Geldt dit nu voor alle volmachten? Frederik Swennen: “Neen, het gaat hier om lastgevingen die bedoeld zijn als beschermingsmaatregel, dus niet om volmachten die wilsbekwame ouders aan hun kinderen geven uit gemak of omdat ze bijvoorbeeld slecht te been zijn. Maar eens de ouder/lastgever niet meer wilsbekwaam is – juridisch mag hij nog wel bepaalde handelingen stellen, maar eigenlijk kan hij het niet meer -, is er meer bijstand nodig. Dan kan er beslist worden de lastgeving toch verder te zetten, in plaats van al naar de vertegenwoordiging over te stappen. De lasthebber kan de bevestiging van de volmacht vragen aan de vrederechter, maar hoeft dat niet te doen. Als de lastgeving aan de voorwaarde voldoet, mag het kind lasthebber blijven. Ook bij deze geregistreerde lastgeving blijft de ouder juridisch bekwaam, ook al is hij dat in de feiten misschien niet meer. Zo is het perfect mogelijk dat iemand met een geregistreerde lastgeving de zaken behartigt van zijn demente ouder.”

Registratie. Deze vorm van lastgeving moet worden geregistreerd in een centraal register dat bijgehouden wordt door de Federatie van het Notariaat.

Tweede fase: het bewind

NIEUW. Pas als de beschermingsmaatregel van de lastgeving niet volstaat, zal de vrederechter zelf een bewindvoerder aanstellen en uitdrukkelijk de handelingen vastleggen waarvoor de persoon onbekwaam is.

Wat de goederen betreft is dat bijvoorbeeld het aangaan van een lening, of nog, het aanvaarden van een schenking.

Wat de persoon betreft is dat bijvoorbeeld de keuze van de verblijfplaats, het wegnemen van organen,...

Voor alle andere handelingen (qua goederen of persoon) blijft de betrokkene dan bekwaam.

WEETJE. Ook al heeft de vrederechter iemand onbekwaam verklaard voor een bepaalde handeling, bijvoorbeeld om te trouwen, dan kan de onbekwame persoon toch nog altijd toestemming vragen aan de vrederechter, en die kan deze dan geven.

Vertrouwenspersoon nog belangrijker

Al sinds 2003 kan iemand die onder voorlopig bewind staat zich laten bijstaan door een vertrouwenspersoon. Die vertrouwenspersoon treedt op als tussenpersoon en oefent controle uit over het beheer van de bewindvoerder. Voortaan zal de vertrouwenspersoon ook de mening van de beschermde persoon kunnen vertolken als advies aan de rechter. Zijn tussenkomsten zijn immers vaak van essentieel belang voor een gepersonaliseerde opvolging door de vrederechter.

Als de beschermde persoon zelf geen vertrouwenspersoon aanstelt, zal de vrederechter die mogelijkheid onderzoeken. Hij zal daarvoor het advies inwinnen van het sociale netwerk van de beschermde persoon.

Geen schenking of legaat meer voor de bewindvoerder

Professionele bewindvoerders (advocaten,...) mogen geen schenking of legaat meer ontvangen van de beschermde persoon, behalve als de bewindvoerder een familielid of bloedverwant tot de vierde graad is en de beschermde persoon geen erfgenaam in rechte lijn heeft. Als de echtgenoot, wettelijk of feitelijke samenwoner, bewindvoerder is voor de partner, mag hij/zij ook een schenking of legaat van de beschermde persoon ontvangen. Frederik Swennen voegt hier aan toe: “Elke bewindvoerder mag de beschermde persoon wel bijstaan of vertegenwoordigen bij schenkingen en legaten die aan deze laatste toekomen, en op zijn rekening zullen worden gestort.”

Annemie Goddefroy

“De nieuwe wet verandert de opvatting over beschermde personen en dat is een goede zaak. Maar een meer eenvoudige en begrijpelijke regeling tot stand brengen is niet gelukt. We missen nog een brochure in mensentaal voor zij die het bewind in de praktijk moeten uitvoeren. Dat is jammer, omdat de wetgever de familie net sterker wil betrekken.”