Minder werken, wat kan er allemaal?

We werken langer. We werken vandaag zelfs meer dan ooit voltijds. Toch blijft de vraag naar minder werken groot en blijft ook het aantal langdurig zieken stijgen, vaak 55-plussers. Welke mogelijkheden zijn er om gas terug te nemen?

Werk en privé beter op mekaar afstemmen, het is al lang een mantra van de opeenvolgende ministers van Werk. Toch blijft het aantal langdurig zieken stijgen, en 80% daarvan zijn 55-plussers. Bijkomende risicofactor: arbeider zijn én vrouw. En daar zal de maatregel uit de Arbeidsdeal om je werk op vier, in plaats van op vijf dagen te doen weinig aan veranderen. Dit systeem, enkel bedoeld voor voltijdse werknemers, is geen manier om minder te werken, wel om je werk anders te verdelen zodat je een vrije dag hebt, het zal de werkdruk die veel 55-plussers ervaren dus niet doen afnemen.

Recent werd ook het zorgverlof goedgekeurd. Dat geeft je als werknemer het recht om vijf dagen per jaar afwezig te zijn, om bijvoorbeeld een van je ouders naar het ziekenhuis te begeleiden. Het zijn geen extra dagen ‘gewone vakantie’, want je moet kunnen aantonen waarom je ze aanvraagt. En het is evenmin een tijdskrediet, loopbaanonderbreking of thematisch verlof. Die stelsels zijn bedoeld om langere tijd, of zelfs definitief, het werk op een lager pitje te zetten, en dus deeltijds te werken. Ze zijn er om jou als werknemer te beschermen. Want als je ‘gewoon’ deeltijds werkt, dus niet in het kader van een tijdskrediet, thematisch verlof of loopbaanonderbreking, dan draag je daar twee keer de gevolgen van. Je krijgt dan geen aanvulling van de RVA voor de dagen dat je niet werkt en later zal je pensioen een stuk lager uitvallen.

Belangrijk hierbij zijn de wijzigingen die in het Begrotingsakkoord staan, maar waarvan de wettekst, op het moment dat we dit artikel schreven, nog bij de Raad van State lag: deeltijdse werknemers zullen geen uitkering meer krijgen bij een tijdskrediet met motief; ze zullen eerst een jaar voltijds moeten werken. En de bijkomende uitkeringen voor 50-plussers zullen verdwijnen, behalve voor de landingsbaan.

Wat is jouw motief?

Wat minder gaan werken, daar heeft eenieder zo zijn eigen redenen voor. Ben je jonger dan 55 jaar, dan kan je in principe nog geen landingsbaan nemen, maar je kan in de privésector voor een tijdskrediet kiezen, als je aan de voorwaarden voldoet en daar een motief voor hebt. Daar horen onder meer bij: palliatieve zorg verlenen, zorgen voor een zwaar ziek gezins- of familielid, zorgen voor je kinderen jonger dan acht jaar, zorgen voor een ziek kind, een opleiding volgen. Uit cijfers van de RVA blijkt dat de meeste tijdskredieten worden aangevraagd voor het motief ‘zorgen voor een zwaar ziek gezins- of familielid’.

Verder kan je ook thematisch verlof nemen, een apart stelsel van loopbaanonderbreking dat zowel voor de openbare als de privésector geldt. Het thematisch verlof is bedoeld om het werk tijdelijk te minderen om de zorg voor iemand op te nemen. Je kan dus geen thematisch verlof nemen om een opleiding te volgen, wel tijdskrediet. De vier thematische verloven zijn: ouderschapsverlof, verlof voor medische bijstand, palliatief verlof en mantelzorgverlof. Sommige lijken erg op het tijdskrediet – bijvoorbeeld voor palliatieve zorg of voor medische bijstand aan een ziek familielid -, maar beide systemen hebben andere toegangsvoorwaarden en de uitkering voor het thematisch verlof ligt hoger.

Ook belangrijk: thematisch verlof is meestal een recht, terwijl tijdskrediet kan worden geweigerd wanneer de drempel van het aantal werknemers dat tegelijk tijdskrediet neemt in jouw bedrijf, overschreden wordt.

Voor iemand zorgen

In de leeftijdscategorie 30 tot 50 jaar is het ouderschapsverlof het populairst. Bij 50-plussers, daar hoeft geen tekeningetje bij, is dat het verlof om voor iemand te zorgen. En van de verschillende zorgverloven die bestaan, steekt het verlof voor medische bijstand voor een zwaar ziek gezins- of familielid er met kop en schouders bovenuit. Het mantelzorgverlof is duidelijk minder gekend. Hieronder de gelijkenissen en verschillen.

THEMATISCH VERLOF. Wil je bijstand verlenen aan een ernstig ziek gezins- of familielid, dan kan je je loopbaan volledig onderbreken of minder gaan werken: halftijds of 4/5. Je doet dit per periode van minimum 1 maand en maximum 3 maanden (kan eventueel soepeler, mits akkoord van de werkgever). In totaal kan je maximaal 12 maanden volledig onderbreken en 24 maanden als je halftijds of 4/5 gaat werken. Een arts oordeelt of jouw bijstand – medische, sociale, familiale of mentale/morele hulp – noodzakelijk is voor het herstel, niet je werkgever of de RVA.

Wie wordt er als jouw familie beschouwd? Bloedverwanten tot de tweede graad – ouders, grootouders, kinderen, kleinkinderen, broers, zussen. Ook aanverwanten, zoals je schoonouders bijvoorbeeld, maar enkel indien je gehuwd bent! In de privésector kan je verlof nemen voor medische bijstand voor een aanverwant tot de eerste graad – schoonouders of echtgenoten van je kinderen -, in de andere sectoren tot de tweede graad – dus ook broers en zussen van je echtgenoot.

Dit thematisch verlof lijkt erg op het tijdskrediet met motief zorgen voor een zwaar ziek gezins- of familielid. Toch zijn er verschillen. Zo moet je bijvoorbeeld niet aan een anciënniteitsvoorwaarde bij je werkgever (24 maanden) voldoen om recht te hebben op thematisch verlof voor medische bijstand, terwijl dat wél zo is als je tijdskrediet medische bijstand wil nemen (zie verder). De lijst met alle verschillen tussen beide systemen vind je op rva.be > Burgers > FAQ. Ook de uitkeringen liggen hoger als je thematisch verlof neemt.

Elke vorm van thematisch verlof wordt apart bekeken. Is bijvoorbeeld je ouderschapsverlof uitgeput, dan kan je wel nog verlof voor medische bijstand nemen. Dat is niet zo bij tijdskrediet. Daar krijg je een pot van zorgverloven (zie verder). De periode dat je thematisch verlof voor medische bijstand neemt, wordt niet meegeteld om te zien of je de maximumduur bereikt van het tijdskrediet dat je in totaal over heel je loopbaan kan genieten.

Voldoe je aan de voorwaarden, dan krijg je een uitkering voor je niet-gewerkte dagen en tellen die niet-gewerkte dagen mee voor je pensioen.

Je vraagt deze vorm van verlof aan zowel bij je werkgever als bij de RVA.

TIJDSKREDIET. Je kan ook tijdskrediet nemen om te zorgen voor een familie- of gezinslid dat zwaar ziek is of dat kampt met een ernstig gezondheidsprobleem. Ook hier oordeelt een arts of jouw hulp/bijstand noodzakelijk is, naast de professionele hulp. Familieleden zijn, net als bij het thematisch verlof, je bloedverwanten tot de tweede graad en aanverwanten tot de eerste graad. Tellen hier ook mee: de ouders of kinderen van de partner met wie je wettelijk samenwoont.

Net als bij het thematisch verlof kan je je loopbaan volledig onderbreken of verminderen tot halftijds of 4/5. Maar voor dit tijdskrediet moet je wel minstens 24 maanden anciënniteit hebben bij je bedrijf.

NIEUW VOOR DEELTIJDSE WERKNEMERS. Het Begrotingsakkoord voorziet dat je voor een tijdskrediet met uitkering vanaf 1 januari 2023 voltijds gewerkt moet hebben in de 12 maanden voor je aanvraag. Dit betekent dat deeltijdse werknemers geen uitkering meer zullen krijgen. Ze moeten eerst minstens een jaar voltijds hebben gewerkt! Op het moment dat we dit schreven lag de wettekst bij de Raad van State.

Je kan tijdskrediet nemen voor maximaal 51 maanden. Het maakt daarbij niet uit of je je werk volledig, halftijds of 1/5 onderbreekt. Let wel: deze pot van 51 maanden geldt voor al je tijdskredieten met motief samen. Heb je al tijdskrediet genomen om voor je kind te zorgen, dan heb je geen 51 maanden meer om voor je zieke ouder te zorgen. Per aanvraag kan je minimum 1 maand en maximaal 3 maanden nemen. Je kan dit tijdskrediet vernieuwen tot de maximumduur van 51 maanden bereikt is. Het hoeft niet telkens om dezelfde zorgbehoevende te gaan.

Voor de dagen dat je niet werkt, kan je een uitkering van de RVA krijgen. Is dat zo, dan tellen de niet-gewerkte dagen mee voor je pensioen.

MANTELZORGVERLOF. Wil je een tijdje minder werken om iemand bij te staan, dan bestaat er ook thematisch mantelzorgverlof. Hier moet je niet via een arts aantonen dat de persoon voor wie je zorgt bijstand nodig heeft, bovenop de professionele hulp. Je moet wel aantonen dat je erkend mantelzorger bent. Je doet daarvoor een verklaring op eer bij je ziekenfonds.

Wil je halftijds werken, dan moet je bij aanvang van je mantelzorgverlof minstens Ÿ werken en voltijds als je een 1/5 vermindering vraagt. Er is geen anciënniteitsvoorwaarde.

Je mag je loopbaan maximum 6 maanden onderbreken of 12 maanden als je halftijds of 1/5 mantelzorg neemt.

Ook hier kan je een uitkering van de RVA krijgen voor de dag dat je niet werkt.

De landingsbaan

In de privésector bestaat er ook een vorm van tijdskrediet waarvoor je geen motief nodig hebt: de landingsbaan. Die kan je als een halftijds of 1/5 tijdskrediet nemen. Je hebt er recht op vanaf 55 jaar (tenzij uitzonderingen). Maar een uitkering van de RVA krijg je pas vanaf 60 jaar. De landingsbaan wordt dan ook meestal pas vanaf 60 jaar genomen, tenzij een CAO in je sector ervoor zorgt dat jij vroeger dan 60 jaar een uitkering kan krijgen, zoals onze getuige. De toegangsvoorwaarden voor een landingsbaan zijn: minstens 25 jaar beroepsverleden als loontrekkende hebben en 24 maanden anciënniteit bij de werkgever bij wie je de landingsbaan aanvraagt. Wil je een halftijdse landingsbaan nemen, dan moet je voordien minstens Ÿ hebben gewerkt. En wil je naar 4/5, dan moet je voordien voltijds hebben gewerkt.

Per aanvraag geldt er enkel een minimumduur: 3 maanden voor een halftijdse en 6 maanden voor een 4/5 landingsbaan. Er is geen maximum, je kan een landingsbaan nemen tot je pensioen. Het heeft ook geen belang of je eerder al een tijdskrediet met motief hebt genomen. De landingsbaan is een apart stelsel.

Een uitkering voor niet- gewerkte dagen?

De bedragen van je uitkering voor niet- gewerkte dagen vind je op rva.be > Documentatie > Barema’s.

Nieuw hierbij is dat de aanvullende uitkering wordt afgeschaft voor werknemers vanaf 50 jaar bij thematisch verlof, en vanaf 50 jaar met 5 jaar anciënniteit bij de werkgever bij tijdskrediet. Deze werknemers krijgen enkel nog de basisuitkering. Ook deze wetswijziging lag bij de Raad van State op het moment dat we dit schreven. Aan de uitkering voor de landingsbaan verandert er in principe niets.