Maar waarom geeuwen we?

Net na het opstaan, na een lekkere maaltijd,... Soms moeten we zo hard geeuwen dat onze kaken haast kraken. Het is een heel banale reflex waaraan we uiteindelijk – zo discreet mogelijk – moéten toegeven en waar in de loop der eeuwen tal van theorieën aan werden gewijd. Maar wat weten we er echt over?

In de 19de eeuw schreef de Parijse arts Double nog vol overtuiging dat geeuwen iets te maken had met de snelheid waarmee kinderen groeiden. Moslims denken dan weer dat ze bij een geeuw hun mond moeten afschermen, omdat anders de duivel via hun openstaande mond in hun lichaam kan varen... Heel wetenschappelijk klinken deze verklaringen niet, en ook vandaag bestaat er nog veel onduidelijkheid over het fenomeen geeuwen. Toch is er al iets meer over gekend.

Volautomatisch en in drie fases

U voelt een geeuw opwellen? Die mag nog zo vreselijk ongelegen komen, u zult hem niet kunnen onderdrukken. In het beste geval slaagt u erin uw mond min of meer dicht te houden en het incidentje op die manier onopvallend te laten verlopen. “Maar een geeuw zet talloze spieren aan het werk,” zegt de Brusselse kno-arts dr. Desuter. “Mondspieren uiteraard, maar ook spieren van de hals, het ademhalingsstelsel en het gelaat. En eens de geeuw opkomt, valt hij niet meer te bedwingen.”

Geeuwen verloopt altijd in drie fases: eerst ademen we diep in met de mond wijd open, vervolgens blokkeren we onze ademhaling en tot slot ademen we langzaam uit... Dat gebeurt allemaal in 3 tot 5 seconden. We ontspannen ons en voelen ons goed: bij het gapen komt er namelijk endorfine vrij, ook wel het gelukshormoon genoemd. Bij sommige geeuwen – vooral dan ’s ochtends – rekken we ons ook nog eens zalig uit. Soms geeft dit aanleiding tot een iets te lage bloeddruk, waardoor we de indruk krijgen dat het ons even duizelt voor de ogen. Die kunnen beginnen te prikken omdat door het geeuwen de traanklieren worden gestimuleerd.

Niet enkel mensen gapen: het is een oerreflex die de mens gemeen heeft met de meeste gewervelde dieren (van katten en honden tot slangen en vogels).

Wanneer geeuwen we?

Over het nut van geeuwen bestaan er allerhande theorieën. Lange tijd ging men ervan uit dat we onze hersens op die manier van een extra dosis zuur-stof voorzien. Maar inmiddels heeft de wetenschap aangetoond dat dit niet klopt. Gapen zou een soort van antislaapsignaal zijn. “Geeuwen is een mechanisme dat de spierspanning doet toenemen”, legt dokter Desuter uit. “Het countert het fenomeen van de dalende spierspanning (hypotonie) dat zich in diverse omstandig-heden voordoet. Slaperigheid is de uitgelezen toestand om te geeuwen. Beeld u in dat u na een lekkere maaltijd in een verduisterde en oververhitte zaal een lezing bijwoont met dia’s die elkaar in een regelmatig tempo opvolgen... Het zal niet lang duren voor uw spieren zich ontspannen en daardoor gaat u geeuwen. Idem dito in de wagen: de mono-tonie van de witte lijnen op de weg, geen prikkels, een iets te hoge temperatuur, eventueel ook wat te weinig licht en... u begint te geeuwen. In dit geval is het een alarmsignaal: u bent minder waakzaam! De hoogste tijd om u te herpakken, want anders dommelt u gegarandeerd in.”

Geeuwen we uit verveling? Jazeker en ook dan is het een signaal dat onze waakzaamheid afneemt.

Soms hebben we de indruk dat we gapen van de honger. Eigenlijk hebben we dan een te lage bloedsuiker-spiegel die – zonder dat daar een duidelijke verklaring voor is – het geeuwmechanisme in gang zet. Diabetespatiënten weten er alles van: een geeuwsalvo is een van de tekenen dat hun bloedsuikerspiegel te sterk daalt.

Allemaal samen!

Geeuwen is geen virus en toch is het ongelooflijk besmettelijk. Dat hebben we allemaal al ervaren, maar waarom is dat zo? Omdat we elkaars gedrag zo graag kopiëren: specialisten noemen dit imitatiegedrag. Elkaar nabootsen doen we even automatisch en onopzettelijk als het geeuwen zelf. Niet alleen wie iemand ziét geeuwen krijgt zin om het te doen, maar ook wie iemand hoort gapen. En nog subtieler: ook geeuwen ter sprake brengen, kan hetzelfde effect hebben. Deze tekst lezen, kan in principe al volstaan! “Uiteraard moet uw waakzaamheid dan wel dermate afgenomen zijn dat u vatbaar bent voor geeuwen”, benadrukt dr. Desutter. “Wie op scherp staat, zal wellicht ongevoelig zijn voor het fenomeen.”

Geeuwen kan dus wel degelijk be-smettelijk zijn. Maar doen alsof we geeuwen, kunnen we niet. “Een geeuw activeert spieren met een te-genovergestelde werking: de ene opent de mond, de andere doet hem opnieuw dicht. Alleen bij een echte geeuw kunnen we die elkaar tegenwerkende spieren spannen. De opeenvolgende fases van de geeuw-reflex bewust nabootsen kunnen we daarom niet.” n

Gwenaëlle Ansieau