Leren leven met chronische pijn

Bijna 40% van de Belgen lijdt aan een of andere vorm van chronische pijn, wat zijn of haar leven sterk beïnvloedt. Maar in plaats van toe te geven aan de pijn, kunnen we vandaag leren ermee om te gaan. En zelfs hoe (opnieuw) te genieten van het leven...

We spreken van chronische pijn als ze meer dan drie tot zes maanden aanhoudt”, zegt pijnspecialiste Marie-Elisabeth Faymonville. “Chronische pijn heeft dus absoluut niets te maken met wat we voelen bij snij- of brandwonden bijvoorbeeld. Die veroorzaken acute pijn en dat is een heel ander verhaal.”

Acute pijn is nuttig als alarmsignaal, chronische pijn daarentegen heeft geen enkele functie. In sommige gevallen is de pijn geen symptoom meer maar een echte ziekte, die zelfs fataal kan aflopen. Maar ook in minder ernstige gevallen kan ze zware gevolgen hebben omdat de patiënt na verloop van tijd voortdurend gefocust is op zijn pijn. “Ze maakt het hem moeilijk om te gaan werken of om zijn sociale en gezinsrelaties te onderhouden. Hij spreekt niet meer af met vrienden en gaat niet meer naar de bioscoop omdat hij pijn kan hebben. Kortom, de pijn overheerst zijn leven.”

Chronische pijn kan verschillende oorzaken hebben: reumatische ziekten, fibromyalgie, neurologische problemen, rug- of nekproblemen, infectieziekten (zoals gordelroos), diabetes maar ook behandelingen zoals chemotherapie. De gevolgen kunnen zeer ernstig zijn. Voor sommige patiënten is de chronische pijn een echte belemmering die kan leiden tot afzondering en depressie.

De verantwoordelijkheid van de patiënt

Sinds enkele jaren zijn in diverse ziekenhuizen gespecialiseerde pijncentra opgericht. Voor vele patiënten vormen ze een laatste reddingsboei. Ze hebben immers al hun huisarts en een rits specialisten geraadpleegd (een reumatoloog, een neuroloog,...) en toch worden ze telkens opnieuw geconfronteerd met de pijn. In het pijncentrum worden ze zowel fysiek als psychologisch begeleid door een multidisciplinair team (anesthesist, reumatoloog, psycholoog, kinesitherapeut, algoloog,...).

“Uiteraard moet de patiënt ook vandaag nog beseffen dat er geen wondermiddel bestaat om chronische pijn te doen verdwijnen. Wij beschikken nu eenmaal niet over een aan-uitknop, dat moet de patiënt aanvaarden. Anders zal hij altijd ontgoocheld zijn en telkens opnieuw bij weer andere artsen te rade gaan. Medisch shoppen biedt geen oplossing.”

Om een behandeling te doen slagen, is het belangrijk dat de patiënt er actief aan meewerkt. “Zo moet hij stoppen met zich te isoleren en te klagen. We verwachten van hem dat hij bereid is om met ons samen te werken en de ziekte niet langer zijn leven te laten beheersen. Het is de taak van het centrum om hem te doen beseffen dat dit wel degelijk mogelijk is, het is de taak van de patiënt zijn verantwoordelijk-heid op zich te nemen.”

De pijn evalueren

“Pijn is subjectief en wordt door ieder-een anders ervaren”, benadrukt dr. Faymonville. “We moeten dus te weten komen hoeveel pijn de patiënt precies heeft. En dat is niet altijd makkelijk. In het pijncentrum wordt dus eerst aandachtig geluisterd. Aan de hand van gerichte vragen kan de patiënt dan de woorden vinden om te praten over zijn pijn. Zo proberen we te ontdekken wat hij precies voelt, wanneer de pijn begonnen is, wat ze verzacht of erger maakt,... Dit alles met het grootste respect. We geven de patiënt de tijd om zijn verhaal te vertellen.”

Een tweede evaluatiemiddel is de pijnschaal: een liniaaltje waarop de patiënt een schuiver verplaatst om aan te duiden hoeveel pijn hij heeft. Door de schuiver naar rechts of naar links te verplaatsen, antwoordt hij op vragen als Hoe erg was uw maximale pijn de voorbije drie weken? En uw minimale?

Op deze manier wordt de evolutie van de pijn zichtbaar gemaakt.

Diverse behandelingen

“Uiteraard is het onze eerste zorg, een precieze diagnose te stellen”, legt dr. Faymonville uit. “Dat is heel belangrijk want ook al kunnen we de oorzaak van de chronische pijn niet wegnemen, toch moeten we weten of ze misschien te maken heeft met aandoeningen zoals artrose of gordelroos.” Daarom zal elke specialist van het pijnteam de patiënt onderzoeken. Daarna wordt hem een medische behandeling (pijn-stillers, ontstekingsremmers, anti-depressiva, anti-epileptica,...) voorge-steld. “Een modelbehandeling bestaat niet: sommige patiënten, bijvoorbeeld bij gordelroos, zullen een virusremmer nodig hebben, anderen injecties of kinesitherapie.”

Psycho-educatieve begeleiding

Als aanvulling op deze fysieke behandeling krijgt de patiënt ook psycho-educatieve begeleiding die hem dag in dag uit met zijn pijn leert om te gaan. “De patiënt moet de pijn een plaats leren geven in zijn dagelijkse leven.”

Concreet wil dat zeggen dat hij zichzelf beperkingen zal moeten opleggen en bepaalde activiteiten vermijden. “Anders zal hij pijn blijven hebben. En voor de activiteiten die de pijn veroorzaken, zal hij de hulp van derden moeten inroepen. Onze groepsgesprekken stimuleren de patiënt om de pijn niet langer zijn leven te laten bepalen. Het is de bedoeling dat hij zich niet meer op de pijn concentreert maar op andere interesses en activiteiten, zodat hij weer leert genieten van het leven.”

Aanvaarden dat je jezelf grenzen moet opleggen, is echter niet altijd makkelijk. “De patiënt moet afscheid nemen van een bepaalde levensstijl”, legt psychologe Irène Salamun uit. “Het is mogelijk dat hij eerst een ontkenningsfase door moet. Vooral vrouwen hebben het moeilijk om deze beperkingen te aanvaarden. We laten ons gemakkelijk meeslepen door allerlei maatschappijmodellen die de idee verspreiden dat we perfect en actief moeten zijn, dat we niet mogen klagen, dat bewegen belangrijk is,... Maar je kunt nu eenmaal niet alles hebben. Je moet een evenwicht vinden. Mijn raad aan mijn patiënten is om hun zwak-heden in het dagelijkse leven te aanvaarden, om rust en activiteiten af te wisselen en de hulp van anderen in te roepen voor bepaalde taken.”

Bovendien is het goed voor de levenskwaliteit van de patiënt dat hij zich ontspant en zich bezighoudt met aangename activiteiten. “Door zich te concentreren op andere zaken, kan de pijn verminderen. De mensen uit de omgeving van de patiënt kunnen – lees: moeten – hem daarbij helpen”, verduidelijkt dr. Faymonville.

Aanvullende behandelingen

Naast pijnstillers en een psycho-educatieve begeleiding kunnen ook een aantal (min of meer) alternatieve behandelingen de pijn verzachten. Enkele voorbeelden:

n Acupunctuur: kan een heilzaam effect hebben op verschillende vormen van chronische pijn (artrose, migraine, fibromyalgie,...). De prikkelingen die veroorzaakt worden door de naalden, zouden een pijnstillend effect van variabele duur hebben.

n Mesotherapie: een lage hoeveelheid van een geneesmiddel (in dit geval een ontstekingsremmer) wordt rechtstreeks in de lederhuid ingespoten door middel van een toestel met vele kleine naalden. Deze therapeutische techniek is niet alleen minder gedoseerd en directer maar hij zou ook weinig neveneffecten hebben. Mesotherapie wordt als heel efficiënt beschouwd bij reumatische pijnen, migraine, gordelroos,...

n Relaxatie: is zeer efficiënt wanneer de pijn zelf pijn veroorzaakt. Bepaalde vormen van pijn veroorzaken immers een samentrekkings- of spanningsreflex, waardoor de patiënt nog meer pijn lijdt. De bedoeling van relaxatie is deze vicieuze cirkel te doorbreken door de spieren te ontspannen. Eens de patiënt de oefeningen beheerst, kan hij ze thuis zelf herhalen.

n Massage: is vooral aangewezen voor alle vormen van hevige pijn. Massage helpt de patiënt om zich weer te verzoenen met zijn lichaam door het te ontspannen en tot rust te brengen, en is eveneens pijnstillend doordat er meer endorfine geproduceerd wordt.

n Transcutane Elektrische Neurostimulatie (TENS): bij neurostimulatie worden op de huid elektroden aangebracht, die verbonden zijn met een klein apparaat op batterijen, dat lichte elektrische pulsen naar de hersenen stuurt. Door deze techniek komt endorfine vrij, waardoor de pijn vermindert en de patiënt zich kan ontspannen. Neurostimulatie wordt onder meer aangeraden bij rug-, nek-, lenden- en gewrichtspijn.

n Hydrotherapie: de aangename temperatuur van het water en het feit dat de patiënt minder druk voelt, verzachten de pijn, vooral in de gewrichten en de spieren. Onder toezicht van een therapeut kan de patiënt dan oefeningen uitvoeren om zich te ontspannen en zijn spieren te trainen. Als hij zijn oefeningen beheerst, kan hij ze zelf herhalen in het zwembad. Hydrotherapie is vooral interessant bij rugproblemen, om het spierstelsel sterker te maken.

n Hypnose: de hypnotische toestand kan de patiënt leren omgaan met zijn pijn omdat het een vorm van loslaten is, die verkregen wordt door middel van communicatietechnieken (suggesties, beelden,...). “De sessie, waarin ver-schillende oefeningen verwerkt kunnen worden, wordt opgenomen. Wanneer de patiënt klaar is, leren we hem aan de hand van de opname zichzelf te hypnotiseren zodat hij de sessie thuis kan herhalen. Elke sessie duurt ongeveer 10 minuten. Hypnose is vooral aangewezen bij migraine. Het is geen wondermiddel maar het verzacht tijdelijk de gewaarwording van pijn.”

“Het pijngevoel kan ook gewijzigd worden. Zo hebben we een pijnlijke laserstraal geprojecteerd op de hand van een aantal vrijwilligers. Met behulp van scans zagen we dat alle zones waar de vrijwilligers pijn voelden, geactiveerd werden. Daarna hebben we hun onder hypnose gevraagd om aan hun vakantie te denken terwijl we de laser op dezelfde plaats projecteerden: de pijn in die zones nam sterk af. Hypnose kan dus gebruikt worden om de perceptie van pijn te wijzigen, zodat de patiënt opnieuw een sociaal leven kan hebben en opnieuw genieten van het leven.”

De teugels zelf in handen

Welke techniek helpt bij welke patiënt? “Ik zie een verschil naargelang de patiënt passief of actief blijft tijdens de behandeling”, legt dr. Faymonville uit. “Bij acupunctuur, mesotherapie en massage bijvoorbeeld ondergaat de patiënt de behandeling. Hij hoeft zelf niets te doen. In een eerste fase kan dit heel nuttig zijn om de pijn te verzachten. Maar dit geldt alleen als voorbereiding op de volgende fase, wanneer van de patiënt wordt verwacht dat hij zélf iets doet om de pijn te verzachten. Hebt u pijn? Dan is het belangrijk dat u niet ophoudt met leven maar dat u actief blijft. Geneesmiddelen slikken is niet dé zaligmakende oplossing. Het voordeel van zelfhypnose is dat het de patiënt minder afhankelijk maakt van anderen, waardoor hij de teugels van zijn leven opnieuw meer zelf in handen kan nemen. En dat is een belang-rijke stap in de behandeling.” n

Gwenaëlle Ansieau