Laat u niet pluimen!

Na een scheiding gebeurt het wel eens dat een van de echtgenoten niet alleen alimentatie moet betalen voor de kinderen, maar ook voor de ex-partner. Uiteraard moet niet iedereen even veel betalen, en even lang. En soms kan het bedrag worden aangepast als de inkomsten veranderen.

Als een koppel met kinderen uit elkaar gaat, is het niet uitzonderlijk dat een van de echtgenoten aan de ex-partner (namelijk deze bij wie de kinderen hoofdzakelijk verblijven) een onderhoudsuitkering (alimentatie) voor de kinderen moet betalen. Maar het kan ook zijn dat alimentatie moet betaald worden aan de ex-partner zelf. Meestal vindt degene die deze uitkering ontvangt ze te laag, diegene die moet betalen vindt ze steevast te hoog. Zowel de criteria die een rol spelen bij het bepalen van het bedrag als de aanpasbaarheid van dat bedrag, is afhankelijk van de vorm van echtscheiding waarvoor de ex-echtgenoten hebben geopteerd: door onderlinge toestemming, op grond van fout of op grond van twee jaar feitelijke scheiding.

Bij een echtscheiding door onderlinge toestemming

Als de echtgenoten met onderlinge toestemming scheiden, moeten zij het werkelijk eens raken over alles (hun afzonderlijk verblijf, de regeling voor de kinderen, de verdeling van het geld, de roerende en onroerende goederen, de schulden...), dus ook over het eventuele onderhoudsgeld voor de ex-partner.

HOEVEEL?

De ex-echtgenoten beslissen zelf of een van hen al dan niet een persoonlijk onderhoudsgeld zal betalen aan de andere ex-partner en hoeveel dat eventueel zal bedragen. Zij kunnen dus een precies bedrag overeenkomen, maar evengoed kunnen zij afspreken dat er hoegenaamd geen uitkering verschuldigd is.

HOELANG?

De ex-echtgenoten kunnen overeenkomen dat de uitkering voor een welbepaalde periode (bijvoorbeeld gedurende 5 jaar of tot de onderhoudsplichtige de pensioenleeftijd heeft bereikt) verschuldigd is, dan wel levenslang.

HOE FLEXIBEL?

Als de gewezen echtgenoten het eens zijn dat een bepaalde onderhoudsuitkering moet worden betaald, moeten ze ook akkoord raken over de voorwaarden die moeten vervuld zijn om het bedrag nadien eventueel aan te passen.

n Om te beginnen wordt er het best een formule opgenomen voor de aanpassing aan de kosten van het levensonderhoud (een indexeringsformule dus, waarbij de uitkering bijv. wordt gekoppeld aan de schommelingen van de gezondheidsindex).

n Verder moeten zij ook de omstandigheden bepalen waarin het bedrag van de uitkering na de echtscheiding eventueel kan worden herzien, los van de indexering. Op dat vlak hebben zij een bijzonder grote vrijheid.

n Zij kunnen beslissen dat de onderhoudsuitkering niet aanpasbaar is, maar dat is verre van ideaal. Op het moment van de echtscheiding is het immers onmogelijk te voorspellen wat er in de toekomst allemaal zal gebeuren (ziekte, verlies van job, vermindering van inkomsten om conjuncturele redenen, erfenis...).

Let op! Wordt er geen mogelijkheid van herziening geformuleerd in de overeenkomst, dan kunnen de ex-echtgenoten daar later niet meer op terugkomen! Zelfs als de onderhoudsplichtige het moeilijk zou krijgen om het bedrag te blijven betalen (bijv. eens hij/zij met pensioen is), kan hij/zij er niets meer aan veranderen.

n Zij kunnen vastleggen dat de uitkering onder bepaalde voorwaarden komt te vervallen. Bijvoorbeeld als diegene die de onderhoudsuitkering ontvangt in het huwelijk treedt, bij een wijziging in de inkomstensituatie van de respectieve partijen, enz...

Een goede raad Wees uiterst voorzichtig bij het opstellen van deze bepalingen en besteed er voldoende aandacht aan bij de onderhandelingen. Een zorgvuldige formulering is belangrijk om te vermijden dat er naderhand allerhande discussies zouden ontstaan. Denken we bijvoorbeeld aan de formulering “dat de uitkering komt te vervallen als de onderhoudsgerechtigde met iemand anders gaat samenwonen”. Dit is een vrij vage formulering die voor interpretatie vatbaar is (en die dus voor problemen kan zorgen). Want wat wordt hier verstaan onder samenwonen? En geldt dit ook als de onderhoudsgerechtigde samenwoont met iemand zonder eigen inkomsten?

Bij een echtscheiding op grond van fout

Bij een echtscheiding op grond van fout (bijv. overspel, geweldpleging, zware beledigingen,...) liggen de zaken anders. In dat geval kan voor de periode na de echtscheiding enkel de onschuldige echtgenoot een onderhoudsuitkering vragen van de schuldige . Dit verklaart meteen waarom er in vechtscheidingen zo halsstarrig getracht wordt om de fout (minstens gedeeltelijk) bij de andere partner te leggen. Als een echtgenoot daarin slaagt, kan de andere immers nooit meer een persoonlijk onderhoudsgeld van hem of haar vorderen. Tijdens de echtscheidingsprocedure zelf (de periode dat de zogenaamde voorlopige maatregelen gelden) speelt de vraag naar de schuld aan de echtscheiding in principe geen rol. Dan is louter de financiële toestand van de partijen van belang en zal de echtgenoot die het meest verdient vaak een onderhoudsuitkering moeten betalen aan de partner die minder inkomsten heeft.

HOEVEEL?

De wet reikt enkel een aantal vage criteria aan die gebruikt moeten worden om het bedrag van de alimentatie te begroten.

n Vooreerst stelt de wet dat de onderhoudsuitkering erop moet gericht zijn de echtgenoot die ze ontvangt een “gelijkwaardige levensstandaard” te garanderen als tijdens het samenleven. Verder wordt bepaald dat bij dit alles rekening moet worden gehouden met de financiële toestand van de beide echtgenoten. Concreet gaat het hier om inkomsten van welke aard ook (zowel uit arbeid, uit de verhuur van onroerende goederen, uit beleggingen...) plus de goederen (beleggingen, onroerende goederen,...) waarover elk van de ex-partners beschikt.

Ook de mogelijkheden waarover iemand beschikt om inkomsten te verwerven, worden veelal meegerekend. Als een van de echtgenoten niet werkt, wordt bijvoorbeeld rekening gehouden met het feit dat hij/zij wel een bepaald diploma heeft en dus vrij makkelijk zou kunnen worden ingeschakeld op de arbeidsmarkt.

n Anderzijds kan ook rekening worden gehouden met bepaalde uitgaven en lasten, zoals de alimentatie die al betaald moet worden voor de kinderen. De onderhoudsuitkering voor de kinderen krijgt immers voorrang op deze voor de gewezen echtgenoot!

n Verder wordt expliciet bepaald dat de alimentatie niet meer mag bedragen dan 1/3de van de inkomsten van de onderhoudsplichtige. Hierbij gaat het over de netto-inkomsten, dat is nog duidelijk. Maar over hoe die 1/3de-grens concreet moet worden ingevuld bestaat er heel wat discussie. Een van de stellingen is dat het erop neerkomt dat de onderhoudsplichtige na het betalen van de alimentatie (en de fiscale aftrek die dat meebrengt – zie het kaderstukje onderaan: De fiscale gevolgen niet vergeten) 2/3de moet kunnen overhouden van wat hij netto zou hebben gehad als hij geen alimentatie diende te betalen.

Weetje Het feit dat de wettelijke criteria eerder vaag blijven, brengt met zich dat de rechter aan wie de zaak wordt voorgelegd een vrij grote vrijheid heeft in het bepalen van het bedrag van de alimentatie. En dat heeft voor gevolg dat in de praktijk de onderhoudsuitkeringen die uiteindelijk worden toegekend wel eens durven te verschillen van rechtbank tot rechtbank. Er worden wel pogingen ondernomen om -net zoals in enkele andere landen- modellen uit te werken om de onderhoudsuitkering tussen gewezen echtgenoten te bepalen. Een bekend voorbeeld is het softwarepakket Alibel.

Om de uitkering te kunnen begroten, moet de rechtbank uiteraard voldoende informatie hebben over de financiële situatie van de echtelieden. Een aantal rechtbanken hebben een lijst opgesteld van de stukken die hen moeten worden voorgelegd (belastingaanslagen, loonfiches,...).

HOELANG?

In tegenstelling tot in veel andere landen, wordt de onderhoudsuitkering die na een echtscheiding op grond van fout wordt toegekend, in België meestal niet beperkt in de tijd. Toch betekent dit niet dat de rechtbank geen duurtijd aan de onderhoudsverplichting kan koppelen. Er zijn al een aantal uitspraken van rechters gekend waarin zulke tijdsbeperking werd opgenomen: bij huwelijken die maar een korte tijd hebben geduurd, in situaties waarin diegene die de onderhoudsuitkering ontvangt op korte tijd in de mogelijkheid zou moeten zijn om zelf inkomsten uit arbeid te ontvangen,...

HOE FLEXIBEL?

Het bedrag van de onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van fout kan worden aangepast als de inkomenssituatie van een van de ex-echtgenoten verandert. Bijvoorbeeld wanneer de onderhoudsgerechtigde er financieel beter voor komt te staan door een erfenis, een beter betaalde job, lottowinst,... Ook omgekeerd, als de onderhoudsgerechtigde minder gaat verdienen – bijvoorbeeld door ziekte of omdat hij zijn job verliest – kan de uitkering worden aangepast.

Let op! De wijziging moet belangrijk genoeg zijn. Het is niet de bedoeling dat de echtgenoten voor het minste opnieuw naar de rechtbank stappen. Bovendien moet het verslechten van de financiële toestand van een van de partijen te wijten zijn aan omstandigheden onafhankelijk van diens wil. Dat kan bijvoorbeeld zijn: een ontslag, een oppensioenstelling, verlies van werk door ziekte,... Als iemand zelf ontslag neemt of ontslagen wordt om dringende reden, is er uiteraard geen sprake van omstandigheden onafhankelijk van de wil.

n Het gebeurt ook geregeld dat diegene die de onderhoudsuitkering ontvangt later opnieuw in het huwelijk treedt of gaat samenwonen. In het geval van een nieuw huwelijk zijn heel wat rechters van oordeel dat de uitkering moet worden afgeschaft. Ook bij samenwonen wordt vaak geoordeeld dat er minder of geen alimentatie meer dient te worden betaald omdat er bespaard kan worden op een aantal kosten (er is maar één huishuur meer te betalen, de energiekosten worden tot de helft herleid,...).

n In de wet wordt bepaald dat de uitkering na echtscheiding op grond van fout gekoppeld wordt aan het indexcijfer van de consumptieprijzen. De rechtbank zou de uitkering ook kunnen koppelen aan de gezondheidsindex.

Weetje Wie een wijziging van de onderhoudsuitkering wil, moet zich tot de vrederechter wenden. Meestal wordt daarbij een beroep gedaan op een advocaat. De vrederechter kan de uitkering zelfs retroactief aanpassen als de voorwaarden al eerder vervuld waren. Bijvoorbeeld als de onderhoudsplichtige die een verlaging van de uitkering vraagt al een jaar met pensioen is.

Bij een echtscheiding op grond van twee jaar feitelijke scheiding

Na een echtscheiding op grond van twee jaar feitelijke scheiding gelden grosso modo dezelfde regels in verband met het onderhoudsgeld als voor een echtscheiding op grond van fout. Ook hier kan enkel de onschuldige echtgenoot aanspraak maken op een onderhoudsuitkering.

Let op! De echtgenoot die de echtscheiding aanvraagt na twee jaar feitelijke scheiding wordt vermoed schuldig te zijn aan de echtscheiding (en dan kan de andere van hem/haar een onderhoudsgeld vragen – omgekeerd zal degene die de echtscheiding aanvraagt geen onderhoudsgeld kunnen vragen!). Dit vermoeden is echter weerlegbaar. De echtgenoot die de echtscheiding vraagt kan dus wel aantonen dat de andere alleen schuldig is of minstens medeschuldig aan het ontstaan en/of het voortduren van de feitelijke scheiding.

HOEVEEL?

De criteria die een rol spelen om het bedrag van de onderhoudsuitkering te bepalen, zijn nagenoeg dezelfde als bij de uitkering op grond van fout. Alleen zegt de wet hier niet letterlijk dat de uitkering beperkt is tot 1/3de van de inkomsten van de onderhoudsplichtige. Niettemin is er rechtspraak van het arbitragehof die aangeeft dat deze beperking ook hier moet worden toegepast.

HOELANG?

In de praktijk kan de rechter ook hier de uitkering beperken in de tijd.

HOE FLEXIBEL?

Hoewel de formuleringen die in de wet worden gehanteerd (strikt juridisch beschouwd) verschillen, kan het onderhoudsgeld in de praktijk gewijzigd worden onder dezelfde voorwaarden als bij een echtscheiding op grond van fout.

De plannen van de regering

Alles wat we hierboven beschreven, is gebaseerd op de echtscheidingswetgeving zoals ze op dit ogenblik geldt en die nog altijd stoelt op het begrip ‘fout’, wat zware gevolgen heeft, o.m. wat de alimentatie betreft. Daarom stelde de regering recent een voorontwerp van wet op dat voorziet in de schuldloze echtscheiding. Deze tekst, waarover we schrijven op de volgende pagina, is nog niet goedgekeurd en heeft dus nog geen kracht van wet!

Jan Roodhooft, advocaat