Kunst in het schilderij

Kunstkamers zijn schilderijen van interieurs die zelf gevuld zijn met schilderijen en andere kunstwerken. In het Rubenshuis opent een tentoonstelling rond dit originele genre dat in het 17de eeuwse Antwerpen werd uitgevonden.

Het Rubenshuis is eigenlijk één grote kunstkamer. De collectie van de grootmeester van de barok was één van de grootste van de Nederlanden destijds. Na zijn dood raakten de kunstwerken verspreid, maar sinds het huis als museum is ingericht werd gestadig aan een nieuwe collectie gebouwd met werk van de meester zelf, zijn leermeesters en tijdgenoten.

Meer dan een inventaris

In Rubens’ tijd werd de term kunstkamer gebruikt voor schilderijen die verzamelaars van hun collectie lieten maken, als een inventaris van wat ze bezaten, hoewel ook fantasieverzamelingen op de doeken konden figureren. Eén van de bekendste werken in het Rubenshuis is de Kunstkamer van Cornelis Van der Geest, geschilderd door Willem van Haecht, die geldt als dé specialist van het genre.

Curator Ben Van Beneden: “De kunstkamer van Van der Geest is een staalkaart van de Antwerpse schilderkunst in de 17de eeuw. Het is ook een soort Who’s who, want de personages op het schilderij waren belangrijke figuren van de toenmalige artistieke scène. Er zijn maar drie kunstkamers van van Haecht bewaard. We brengen ze nu voor het eerst – en waarschijnlijk ook voor het laatst – samen in deze tentoonstelling.”

Daarnaast komen een 25-tal werken van o.a. Antoon Van Dyck, Quinten Matsys en David Teniers over uit topmusea en privécollecties. Dit is met name het geval voor een aantal portretten van personen die op de kunstkamer van Van der Geest staan afgebeeld. “Zo kunnen de bezoekers nader kennismaken met deze historische figuren.”

Teniers als spilfiguur

De uitvinders van het genre zijn Jan Brueghel de Oude en Frans Francken de Jonge die in het begin van de 17de eeuw de eerste kunstkamers schilderden. Aanvankelijk bleef dit een louter Antwerps fenomeen, pas in de 18de eeuw werd het genre naar Engeland en Italië geëxporteerd.

“David Teniers speelde daarin een grote rol”, aldus Ben Van Beneden. “Hij was hofschilder en inventaris bij aartshertog Leopold Willem van Oostenrijk, een groot kunstverzamelaar. Teniers was de eerste die een kunstcatalogus samenstelde, met kleine kopieën van zijn eigen schilderijen. Ook die catalogus is op de expo aanwezig.”

Een laatste evolutie van het genre is te zien in enkele schilderijen waarvoor verschillende kunstenaars samenwerkten, met één man als een soort regisseur. “Zo’n werk verhuisde van schilder naar schilder. De ene schilderde de architectuur, een andere de personages, nog andere meesters voegden daar miniatuurversies van hun eigen werken aan toe.”

Het mooie Rubenshuis is de ideale locatie om deze spitsvondigheden van de barokkunst te bewonderen.

Kamers vol kunst in 17de eeuws Antwerpen in het Rubenshuis, Wapper 9-11, Antwerpen. Van 28/11 tot 28/02/2010, di-zo: 10-17 uur. Toegang: a 8 (65+ en Antwerpenaars: a 6). Laatste woensdag van de maand: gratis. Info: % 03 201 15 55 en www.rubenshuis.be

Filip Godelaine