Krom is het nieuwe recht

Krom, misvormd, lelijk. Groenten en fruit die cosmetisch buiten de lijntjes kleuren kregen tot voor kort een enkeltje richting diervoeder of afvalberg. Vandaag duiken almaar meer initiatieven op om deze smakelijke lelijkerds te redden en minder voedsel te verspillen.

Don’t judge a book by its cover. Het is een boutade die evenzeer geldt voor groente en fruit met een buitenissige vorm. Nu vergeten groenten – pastinaak, biet, raap en consorten – gerehabiliteerd zijn, spotten trendwatchers alweer een nieuw fenomeen dat op steeds bredere belangstelling kan rekenen: we sluiten stilaan ook verwaarloosde of afgeschreven exemplaren – zeg maar misvormde groenten en fruit – in ons hart. De trend is onderdeel van een ruimere beweging die wil sensibiliseren tegen de enorme voedselverspilling wereldwijd.

Een kwalijke gewoonte waar vooral groenten en fruit erg vatbaar voor zijn. “Ik was in shock toen ik hoorde dat maar liefst een derde van alle voedsel dat wordt geproduceerd nooit wordt geconsumeerd en zelfs grotendeels als vuilnis eindigt”, vertelt Marijke De Jongh van Rekub, een initiatief dat vandaag voedseloverschotten bij lokale handelaars en supermarkten recupereert.

Ideale maten

Een van de oorzaken van de verspilling van perfect eetbare groenten en fruit zijn de cosmetische kwaliteitseisen. Die schrijven voor heel wat soorten de gewenste kleur, de ideale afmetingen en vormen voor. Kromme komkommers, dikke wortelen en ander afwijkend lekkers halen daardoor nooit de winkelrekken. “Meer dan twee derde van de boeren verliest hierdoor een deel van zijn afzet. Aan de basis van die cosmetische tekortkomingen liggen vaak onvoorspelbare weersomstandigheden. Meer dan de helft van deze gekke exemplaren wordt zelfs niet voor andere doeleinden gerecupereerd en verdwijnt uit de keten voor menselijke consumptie. Ze eindigen als veevoeder, worden vergist, gecomposteerd of gewoonweg niet geoogst”, vertelt Evelien Lambrecht die meewerkte aan een nieuwe studie hierover van de Universiteit Gent.

Het motief achter die schoonheidsvoorschriften is een vlotte logistiek en verkoop. Buitenmaatse groenten of fruit laten zich moeilijker uniform verpakken en doen dus de kosten extra oplopen. Maar ook consumenten geven de voorkeur aan perfecte vormen. “Waar groenten met een grillige vorm hetzelfde rek delen met fraai geschapen soortgenoten, heeft dat een invloed op de verkoop. De minder mooie exemplaren blijven niet alleen tot het laatst liggen, de verkoop van zo’n gemengde bak ligt ook beduidend lager dan wanneer alle groenten dezelfde vorm en kleur hebben”, weet Roel Dekelver van Delhaize, de supermarktketen die al enkele seizoenen gekke groentenpakketten aan de man brengt.

Er is niet alleen verspilling bij de producenten en verdelers van groenten en fruit, ook de consument heeft boter op het hoofd. Vanuit verschillende hoek is te horen dat het leeuwendeel van de voedselverspilling thuis plaatsvindt, in onze eigen afvalemmer. Evelien Lambrecht: “Door de stijging van onze inkomens besteden we naar verhouding veel minder aan voeding dan vroeger. Het doet ook minder pijn om overtollig voedsel weg te gooien. Dat lag enkele generaties geleden nog heel anders. Toen was het in veel gezinnen pure noodzaak om doordachter met voedsel om te springen. Over appels met een plek of rare groenten werd toen niet moeilijk gedaan.”

Superfood?

Achter de grillige façade van groente en fruit zou bovendien wel eens superfood kunnen schuilgaan. Sommige onderzoeken wijzen in die richting. De Amerikaanse moestuinier Eliza Greenman ontdekte dat heel wat misvormde appels meer gezonde voedingsstoffen bevatten. Meer littekens op een vrucht duiden op een sterk exemplaar, dat heeft moeten strijden om te groeien en daardoor meer antioxidanten heeft geproduceerd. Greenman kwam tot dat inzicht op basis van een onderzoek bij appels, waaruit bleek dat exemplaren die ontsierd waren door kleine inkepingen een beduidend hoger suikergehalte hadden dan mooie appels van dezelfde boom. Ook bij druiven kwam men al tot die vaststelling. “Stress bepaalt mee de vorm en smaak van een appel. Wanneer we deze deels beschadigde of misvormde appels eten met hun hoog gehalte aan gunstige nutriënten, activeren we zo ook onze eigen beschermingsmechanismen”, schetst microbioloog dr. Martin Pall (Washington University).

Reddingsacties

De jongste jaren schieten tal van initiatieven uit de grond die ervoor zorgen dat we ook groente en fruit met een mal figuur kunnen adopteren. Een van de bekendste acties is het gekke groentenpakket dat supermarktketens Delhaize (in de winkel) en Albert Heijn (via de webshop) aanbieden. Roel Dekelver van Delhaize: “Dit duurzame concept komt uit het buitenland overgewaaid en wil aantonen dat groenten met een andere look dezelfde kwaliteit en smaak hebben en dus even waardevol zijn. We werken hiervoor samen met een leverancier die misvormde groenten ophaalt bij de boeren. Tussen april en september, wanneer het Belgische groenteseizoen op volle toeren draait, zijn ze te koop tegen een lagere prijs dan hun mooie soortgenoten. De samenstelling van de pakketten varieert naargelang het aanbod en het seizoen, maar ze bevatten enkel Belgische groenten met een hoek af. Vorig jaar hebben we ruim 15 ton gered voor menselijke consumptie. De eerste actie was nog klein. De Belgische klant is vrij conservatief en houdt meer vast aan de klassieke vormen, maar intussen ontdekken steeds meer mensen de voordelen van gekke groenten. Deze acties krijgen zeker een vervolg en het is niet denkbeeldig dat er ook voor fruit een gelijkaardig initiatief komt.”

Dipsauzen en crackers

De jonge Gentse ondernemer Helena Gheeraert redt afgedankte groenten door ze te verwerken in verse dipsauzen via haar start-up Wonky. “Door zelf in mijn keuken met restjes groentensauzen te bereiden, kon ik het verschil niet maken. Ik wou grotere volumes aanpakken. Zo kwam ik op het idee om de reststromen rechtstreeks bij de versnijders op te kopen. Zij hakken groenten van het veld meteen in blokjes van dezelfde afmetingen om ze in te vriezen of in te blikken. Dat gaat gepaard met heel wat overschotten van topkwaliteit. Ze beantwoorden alleen niet aan de juiste vormvereisten, zoals de uiteinden van de wortel of paprika, of er zit een plekje op waardoor ze niet tot het perfecte blokje kunnen worden herleid. Die groenteresten eindigen normaal als veevoeder of biomassa voor verbranding. Wij gebruiken ze als basis voor een volwaardig en smaakvol product. Voorlopig blijft het aanbod beperkt tot twee dipsauzen, van geredde wortels en paprika’s. Een volgend plan is om crackers en granola te bereiden op basis van afgedankte groentepulp van sapproducenten. We willen mensen echt bewust maken dat geredde groenten minstens even lekker zijn. Vandaag werkt onze houding tegenover voeding verspilling in de hand. We halen onze neus op voor een appel met een plekje of een kromme komkommer. Dat leidt tot een vicieuze cirkel waarbij supermarkten deze groenten en fruit ook niet meer aanbieden.”

Pop-up met restjes

Organisaties zoals Rekub en het Brusselse Eatmosphere pakken het nog anders aan. Rekub ontwikkelde een gratis app waarmee je kan checken welke handelaar in jouw buurt voeding in de aanbieding heeft die bijna de houdbaarheidsdatum overschrijdt. Die kan je – meestal met een fikse korting – redden van de vuilnisbak. “Voorlopig werkt het initiatief vooral rond enkele grote steden, maar we hopen het verder uit te rollen. We merken dat het taboe om minder mooie groenten of producten die bijna vervallen zijn te kopen, afneemt”, zegt Marijke De Jongh. Vorige zomer experimenteerden ze met een popuprestaurant waar uitsluitend afgeschreven groenten en fruit van de supermarkten in de pot belandden. Dat kende zo’n succes dat er binnenkort een permanent vervolg komt in Antwerpen. Ook Eatmosphere kookt in zijn restaurant Mary Pop-in uitsluitend met gerecupereerde groenten en fruit.

Ferme groenten — KVLV — ?14,95 — isbn 9789491395109

Van aardappelschil tot wortelloof — KVLV — ?14,95 — isbn 9789491395086

Koken met restjes — KVLV — ?14,95 — isbn 9789491395109

KARI VAN HOORICK – FOTO’S ISTOCK