Kankerbehandeling wordt maatwerk

Kanker. De diagnose blijft een loodzware dobber, maar meer dan ooit wenkt er hoop, zeggen specialisten. Behandelingen worden gepersonaliseerd en de uitkomst wordt voorspelbaarder.

Een zoon belt zijn moeder op met de boodschap: “Ik heb kanker”. Waarop de moeder een zucht van verlichting slaakt: “Wat een geruststelling, we dachten dat er iets ergs was”. Het is een opmerkelijke, bijna choquerende reclamespot van de Franse Ligue contre le Cancer. “Optimistisch ja, maar het is de richting die we uitgaan, zeker voor een aantal tumortypes”, weet dr. Didier Vander Steichel (Stichting tegen Kanker).

Waakzaam afwachten

Een kankertherapie op maat kan maar succesvol zijn als ze gebaseerd is op een zo gedetailleerd mogelijke diagnose. Dr. Vander Steichel: “Op dat vlak zijn de jongste jaren al bakens verzet. Van de algemene diagnose ‘borstkanker’ is bijvoorbeeld geen sprake meer. Ze wordt meteen verder verfijnd tot een exact subtype. Dat is de wegwijzer naar de meest gepaste behandeling. Geheel nieuw hierbij is dat we een steeds accurater beeld hebben van hoe zo’n tumor precies evolueert. Dat gebeurt aan de hand van voorspellende factoren, waarnaar momenteel – zeker voor borstkanker – volop wordt gespeurd.”

“In de nabije toekomst dient zich een nieuwe revolutie aan: artsen zullen sommige vrouwen vertellen dat ze borstkanker hebben en er meteen aan toevoegen dat er voor hun specifieke type voorlopig geen behandeling nodig is. Net als bij bepaalde prostaatkankers, zullen we ook bij welbepaalde subtypes van borstkanker evolueren naar watchfull waiting of waakzaam afwachten.”

“Vrouwen met een erg traag tot niet evoluerende tumortype kan zo een onnodige behandeling bespaard blijven. Zeker voor borstkankers is dat belangrijk. Bij het bevolkingsonderzoek worden vaak kleine letsels opgemerkt, die uit voorzorg meteen worden behandeld. Als we op korte termijn over betrouwbare prognostische gegevens beschikken, zal dat voor sommige tumoren niet meer nodig zijn.”

Zo’n stap vereist ook een nieuwe visie op de ziekte. “Vandaag is het nog ondenkbaar dat iemand een borstkankerdiagnose krijgt met daaraan gekoppeld de geruststelling dat er geen medische actie nodig is. Van zodra we over de waterdichte prognose-instrumenten beschikken, zullen we op een andere manier tegen de ziekte aankijken. In heel wat gevallen is kanker trouwens al een chronische aandoening.”

Zoeken naar voorspellende factoren

Eens de diagnose op punt staat, moet er gekozen worden voor de meest doeltreffende strategie. Dr. Didier Vander Steichel: “Die keuze is nu gebaseerd op statistieken. Er wordt gekozen voor de chemocombinatie die werkt voor de grootste groep mensen met dat type kanker. Met een redelijk succes als gevolg, maar niet voor iedereen en vaak ten koste van een pak nevenwerkingen. Dat kan doelgerichter door de uitkomst van de therapie voorspelbaarder te maken.”

“Daarvoor hebben we meer voorspellers (predictieve factoren) nodig. Op dat terrein valt er nog een weg af te leggen. We weten bijvoorbeeld al welke tumoren goed reageren op welke chemocombinaties, maar de onderliggende mechanismen blijven onbekend. Als we die kunnen ontrafelen, kunnen we voorspellende factoren identificeren en worden behandelingen een pak efficiënter. Dan kunnen we meteen na de diagnose de behandeling opstarten die de beste uitkomst geeft.”

Nieuwe generatie doelgerichte therapieën

Kanker is een van de meest onderzochte aandoeningen en dat vertaalt zich in almaar scherper geschut. Via verschillende pistes zoeken wetenschappers naar manieren om de ziekte aan banden te leggen. Wat komt er zoal op ons af?

Dr. Didier Vander Steichel: “De klassieke chemo- en radiotherapie krijgen versterking van een hele batterij doelgerichte therapieën. Ze hebben het grote voordeel dat ze specifieke kankercellen aanvallen en de goede cellen veelal met rust laten. Maar om hun effect te handhaven moeten ze ook veel langer worden toegediend. Net door hun doelgerichtheid zijn ze enkel werkzaam voor een kleinere groep specifieke tumoren.”

Hormoontherapie is een van de bekendste doelgerichte therapieën, die vooral bij borst- en prostaatkanker wordt ingezet. Dit is alleen zinvol bij tumoren met hormoonreceptoren.

Een tweede groep doelgerichte therapieën zijn de antilichamen (zoals herceptin bij borstkanker). Deze antilichamen worden zo ontworpen dat ze zich hechten aan receptoren die zich aan de buitenzijde van kankercellen bevinden. De antilichamen zullen de kankercellen blokkeren, wat ervoor zorgt dat die niet verder kunnen groeien of zelfs afsterven.

Een derde groep doelspecifieke middelen zijn de kleine moleculen. Die zijn in staat om de kankercellen binnen te dringen. Ze verstoren daar bepaalde chemische processen zodat de kankercel onschadelijk wordt gemaakt. Soms worden beide categorieën van doelgerichte middelen gecombineerd. Ze worden al ingezet voor bepaalde types van long-, borst-, nier-, darmkanker en leukemie.

Deze nieuwe generatie doelgerichte therapieën geven minder nevenwerkingen dan de klassieke chemo. Maar in tegenstelling tot chemo, zijn de nevenwerkingen wel een belangrijke voorspeller: dat ze opduiken, wijst er in veel gevallen op dat de therapie aanslaat. Dat maakt klachten een stuk draaglijker.”

Immuuntherapie

Een ander veelbelovend spoor, waarin Belgische onderzoekers pionierswerk verrichten, is de vaccin- of immuuntherapie. Het vaccin werkt hier niet preventief zoals bij het griepvaccin, maar is een therapie op zich.

Dr. Didier Vander Steichel: “Hiermee proberen we het afweersysteem te mobiliseren tegen de kanker. Dat gebeurt aan de hand van antigenen of lichaamsvreemde stoffen die het afweersysteem prikkelen tot een sterke reactie. Door een specifiek antilichaam te ontwikkelen tegen de kankercellen, kan er een vaccin worden samengesteld dat die kanker bestrijdt. Dit zit nog grotendeels in de ontwikkelingsfase. Vaccintherapie werkt soms superspectaculair bij een klein percentage patiënten, die zelfs op korte tijd kankervrij worden. Maar we begrijpen nog niet precies waarom dat bij hen gebeurt en bij anderen niet. Wetenschappers hebben de voorspellende factoren nog niet kunnen identificeren. Immuuntherapie wordt vandaag onder meer toegepast bij melanomen en er is volop onderzoek aan de gang bij andere tumoren.”

Stamceltransplantatie

Stamceltransplantatie is een typisch voorbeeld van een individuele behandeling bij bloedkankers (leukemie e.a.). Het gaat om een complexe vorm van celtransfusie, waarbij stamcellen die in staat zijn om alle bloedcellen (witte en rode bloedcellen, bloedplaatjes) aan te maken, worden overgebracht. Dat gebeurt met eigen stamcellen of stamcellen van een donor.

Dr. Didier Vander Steichel: “Die laatste is de interessantste optie, omdat bij mensen met kanker de eigen cellen niet uitgerust zijn om de kanker te bestrijden. Bij de transplantatie van donorcellen is er meer kans op genezing, maar is er ook altijd een risico op afstoting, soms zelfs met dodelijke afloop. De loodzware voorbereidende therapie hierop – waarbij, voor de transfusie, de bestaande bloedstamcellen met zware chemo worden doodgemaakt – is voor sommige kankertypes vandaag minder ingrijpend geworden. Daardoor kan de therapie nu ook worden ingezet bij oudere kankerpatiënten of bij meer kwetsbare patiënten. Maar ook hier zoeken we nog volop naar markers die het effect van de behandeling beter kunnen voorspellen.”

www.kanker.be, gratis infolijn 0800 15 802

www.komoptegenkanker.be

KARI VAN HOORICK

In de jaren ’70 was 50% van de kankerpatiënten vijf jaar na de diagnose nog in leven. In 2013 overleefde 69% de ziekte minstens vijf jaar.