Jongeren en (uw) geld

Een minderjarig kind erft een huis. Mogen de ouders het verkopen om de successierechten te betalen? Een kind maakt schulden. Betalen de ouders altijd mee? Wie (klein)kinderen of jongeren een financieel duwtje in de rug wil geven, wordt geconfronteerd met veel vragen over geld. In dit dossier beantwoorden wij er 15.

Vanzelfsprekend worden de meeste vragen gesteld door ouders. Maar ook andere volwassenen in de leefomgeving van de jongere maken zich al eens zorgen over geldkwesties. Bijvoorbeeld wanneer ze een kapitaaltje op de rekening van hun petekind willen storten, maar tegelijk willen vermijden dat zijn ouders zich dat geld toe-eigenen. In dit dossier overlopen we enkele vaak voorkomende situaties, waarbij we telkens duidelijk maken wat de rechten én de plichten van de verschillende partijen zijn.

Jongeren en de bank

1. Mijn zoon is 13 jaar. De banken sturen om de haverklap reclame om een rekening op zijn naam te openen. Mag hij dat al? En word ik als ouder op de hoogte gebracht wanneer er geld van deze rekening wordt gehaald?

Een minderjarig kind is in principe rechtsonbekwaam. Het mag dus geen juridische handelingen stellen zoals een contract tekenen (meer details: zie vraag 4). Maar als het tot de zogenaamde jaren van onderscheid is gekomen (d.w.z. als het zich bewust is van de daad die het stelt en van de mogelijke gevolgen ervan) kan het wél juridische handelingen stellen, in zijn eigen belang. De leeftijd waarop een kind dit onderscheidingsvermogen krijgt, ligt niet wettelijk vast maar de rechtspraak aanvaardt dat dit rond de 12 jaar is. Vanaf die leeftijd mag een kind een zichtrekening op zijn naam openen (zonder kosten) vermits het dan handelt in zijn eigen belang. In de praktijk vragen de meeste banken wel de toelating van de ouders. Eventueel kan afgesproken worden dat de bank de rekeninguittreksels naar de ouders stuurt in plaats van naar het kind (lees in dit verband: Is een jongerenrekening interessant?)

2. Ik heb een belangrijke som op de spaarrekening van mijn dochter bijeengespaard. Vanaf welke leeftijd mag zij deze som zelf opnemen?

Als uw dochter jonger is dan 16 jaar mag ze geen geld van haar rekening halen zonder toestemming van haar ouders of wettelijke vertegenwoordiger(s). Vanaf 16 jaar mag ze dat wel, maar binnen bepaalde grenzen. Zo mag ze niet meer dan euro125 per maand van haar spaarrekening afhalen of overschrijven naar haar zichtrekening. Eenmaal 18, mag ze vrij over haar spaargeld beschikken. (Groot)ouders moeten zich dus goed bewust zijn van het feit dat hun (klein)kind vanaf 18 jaar de door hen gespaarde centjes kan opsouperen als het dat wil (zie ook vraag 3 en 15). Niet alle 18-jarigen zijn zo volwassen dat ze verstandig kunnen omgaan met grote geldsommen.

3. Mijn dochter wordt binnenkort 18 en heeft al een vastomlijnd idee wat ze gaat doen met het geld dat wij voor haar gespaard hebben. Hoe kunnen we haar beletten dat ze alles verspilt?

Zoals bij vraag 2 gezegd, kan uw dochter eenmaal ze 18 geworden is het geld van haar spaarrekening halen en ermee doen wat ze wil. Het is u zelfs niet toegestaan nu nog vlug al het geld van haar rekening te halen. Wat u wel zou kunnen doen, is proberen het geld dat u zelf hebt gestort terug te halen. De sommen die u op haar rekening stortte, worden immers niet beschouwd als een definitieve schenking zolang ze geen 18 is, vermits ze voor die leeftijd niet juridisch bekwaam wordt geacht. Maar u mag dit enkel doen in het belang van uw kind en u mag zeker niet raken aan het geld dat iemand anders (grootouders bijvoorbeeld, meter of peter, een tante,..) gestort heeft. Uiteraard kan deze situatie conflicten met uw dochter veroorzaken. Zij zou zelfs naar de vrederechter kunnen stappen en dan zult u moeten aantonen dat u in haar belang hebt gehandeld. Uiteraard is voorkomen beter dan genezen. Daarom kunt u bij de minste twijfel beter voor een spaarformule kiezen waarbij u optimaal controle houdt over de besteding van het geld (zie vraag 15).

Jongeren en juri-dische handelingen

4. Welke juridische handelingen mag een kind stellen? Mag het bijvoorbeeld een contract tekenen?

Een minderjarige die nog niet tot de jaren van onderscheid is gekomen (meestal voor 12 jaar) mag geen enkele juridische handeling stellen. Hij is juridisch onbekwaam. Eenmaal meerderjarig – vanaf 18 dus – mag een jongere zelf alle rechtshandelingen stellen, zoals het tekenen van een overeenkomst. Tussen 12 en 18 jaar liggen de zaken minder duidelijk. Een kind van die leeftijd mag een juridische handeling stellen voor zover dat in zijn eigen belang is. Bovendien moet de handeling in verhouding staan tot zijn financiële mogelijkheden. Een (gratis) bankrekening openen is dus perfect mogelijk. Vanaf 15 jaar mag een kind ook een arbeidsovereenkomst tekenen. Vanaf 16 jaar mag een jongere een testament maken voor de helft van zijn goederen. Een bestelbon tekenen voor de aankoop van een wagen mag dan weer niet. Een schuld aangaan (een lening, een aankoop op krediet) mag evenmin voor 18 jaar. Als er discussie ontstaat, zal de vrederechter geval per geval oordelen en daarbij rekening houden met de leeftijd van de jongere, de handeling in kwestie en de overeenkomst waarover het gaat.

5. Mijn zoon heeft een mp3-speler gekocht via verkoop op afstand. Kan ik deze aankoop nog annuleren?

Het antwoord hangt af van de leeftijd van uw zoon en de waarde van de mp3-speler. Is uw zoon jonger dan 12, dan kunt u de aankoop zonder twijfel annuleren. Is hij ouder dan 18 jaar, dan zult u de aankoop niet meer ongedaan kunnen maken. Vanaf dan is uw zoon meerderjarig en besteedt hij zijn geld hoe hij wil. Is hij tussen deze 2 leeftijden dan zal er ook gekeken worden naar de waarde van het aangekochte voorwerp. De aankoop mag niet tegen zijn belang ingaan en moet in verhouding staan tot zijn inkomsten. Kostte de mp3-speler bijvoorbeeld euro 350, dan kunt u er redelijkerwijze van uitgaan dat u de aankoop nog kunt annuleren. Dan neemt u het best contact op met de verkoper. Kocht uw zoon van 15 echter een exemplaar dat bijv. maar euro 20 kostte, dan zal dat al heel wat moeilijker zijn. Een 15-jarige wordt immers verondersteld zulke uitgave te kunnen doen van zijn zakgeld.

De onderhoudsplicht van de ouders

6. Tot welke leeftijd moet ik mijn dochter onderhouden? Ze is nog altijd student, maar tot nog toe met bitter weinig resultaat.

Artikel 203 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat “de ouders naar evenredigheid van hun middelen moeten zorgen voor de huisvesting, het levensonderhoud, het toezicht, de opvoeding en de opleiding van hun kinderen. Indien de opleiding niet voltooid is, loopt de verplichting door na de meerderjarigheid.” U bent dus verplicht voor uw kind te zorgen tot het zelfstandig is. De meeste ouders oefenen deze onderhoudsplicht uit in natura: ze geven hun kinderen huisvesting, voeding, kleding,... Uw kind kan er echter ook voor kiezen alleen te gaan wonen en u een loon te vragen, eventueel via de rechtbank.

In uw geval lijkt het erop dat uw dochter het wat makkelijk neemt op school. Als u echt vindt dat dit niet meer door de beugel kan, kunt u de zaak voorleggen aan de rechter en hem een uitspraak laten doen. Houd er echter rekening mee dat één of twee keer een studiejaar overdoen als normaal wordt beschouwd. Uw dochter kan zich bovendien ook nog heroriënteren en een andere studierichting kiezen. Uiteraard moet ze wel een minimum aan goede wil tonen. Heeft ze – om maar iets te noemen – op haar 28ste nog geen diploma behaald, dan zal de rechter u allicht vrijspreken van uw ouderlijke onderhoudsplicht.

7. Mijn dochter zit op kot. Heeft ze het recht om te vragen dat het onderhoudsgeld dat haar vader betaalt, rechtstreeks op haar rekening wordt gestort? Kan ze ook vragen om zelf de kinderbijslag te ontvangen?

Niets belet u om uw ex-man te vragen het onderhoudsgeld voor uw dochter rechtstreeks op haar rekening te storten, als u dat beter vindt. Zijn u of uw ex-man het daar echter niet mee eens, weet dan dat u in elk geval onderhoudsplichtig bent, wat tal van zaken inhoudt (zie vraag 6). Uiteraard wordt er rekening gehouden met uw financiële mogelijkheden. Eventueel kan uw dochter aan de rechter vragen om haar onderhoudsgeld rechtstreeks te mogen ontvangen. Als ze ouder is dan 16 jaar en een andere woonplaats heeft, kan ze ook vragen de kinderbijslag rechtstreeks te ontvangen. Ze krijgt dan het bedrag voor een eerste kind. Als u nog andere kinderen hebt voor wie u kinderbijslag ontvangt, is het dan interessanter als ouder de kinderbijslag te ontvangen en hem door te storten aan uw dochter. U ontvangt immers meer voor een tweede kind dan voor een eerste, enz.

Eens ze 25 is of zelf begint te werken, zal uw dochter hoe dan ook geen kinderbijslag meer ontvangen.

Jongeren en schulden

8. Ik ben bang dat mijn zoon schulden gaat maken om zich een dure auto aan te schaffen. Vanaf welke leeftijd mag hij een lening aangaan?

Zolang uw zoon minderjarig is, mag hij geen schulden maken. Het gaat hierbij om verschillende soorten schulden: hij mag niet negatief gaan op zijn rekening, hij krijgt geen kredietkaart op zijn naam en hij kan niet op krediet kopen in een winkel. Wanneer een lening wordt toegekend aan een minderjarig kind, is de kredietinstelling steeds verantwoordelijk. Maar dit geldt uiteraard niet als de lening werd afgesloten met uw akkoord of als u zich borg hebt gesteld. Vanaf 18 jaar zal uw zoon zelf eenlening kunnen sluiten bij gelijk welke kredietinstelling. Als hij daar echter niet voldoende middelen voor heeft en zeker als hij maar over heel weinig inkomsten beschikt, zal de kredietinstelling eisen dat u zich borg stelt. Weigert u dat te doen, dan is de kans groot dat uw zoon zijn lening niet zal krijgen.

9. Mijn kind heeft schulden gemaakt. Ben ik verantwoordelijk als het die niet kan terugbetalen?

Als uw kind nog minderjarig is, mag het geen schulden aangaan. We veronderstellen dus dat het meerderjarig is en dan is het duidelijk: zolang u zich niet borg hebt gesteld, bent u niet verantwoordelijk (zie vraag 8). Let wel op als uw kind nog steeds bij u gedomicilieerd is. Dan is het mogelijk dat uw goederen – als ze zich op hetzelfde adres bevinden en u niet kunt aantonen dat ze van u zijn – mee in beslag genomen worden door de deurwaarder om de schulden van uw zoon in te lossen (zie ook vraag 11).

10. Onze zoon wil een lening sluiten om een handelszaak te starten. De bank wil hem de lening enkel toestaan als wij ons borg stellen. Welke risico’s lopen we?

Aangezien uw zoon allicht nog niet over voldoende inkomsten beschikt, eist de bank waarborgen. Dat kan inderdaad door middel van een borgstelling. Wees wel bewust van de risico’s die u loopt als u zich borg stelt voor de schulden van uw zoon of – meer in het algemeen – voor de schulden van iemand anders. Als die persoon op een bepaald ogenblik niet (meer) kan terugbetalen, zal de bank zich tot u richten en eventueel uw goederen in beslag nemen.

Sinds 1 december 2007 heeft de wet (Wet van 3 juni 2007) de kosteloze borgsteller beschermd (dat is de borgsteller die geen enkel economisch voordeel heeft aan de borgstelling). De borg moet nu in een schriftelijke overeenkomst worden opgenomen, apart van de hoofdovereenkomst (de lening). De borg wordt beperkt: tot de duur van het krediet (een lening van 10 jaar, bijvoorbeeld) of tot 5 jaar als de duur van het krediet onbeperkt is (bij een kredietopening, bijvoorbeeld). De borg is sindsdien ook beperkt tot de som die in de hoofdovereenkomst staat, vermeerderd met de intresten die maximaal 50% van de hoofdsom bedragen. Gaat de hoofdschuldenaar (in dit geval uw zoon) failliet, dan kan de rechtbank de borgsteller (u dus) geheel of gedeeltelijk bevrijden (u moet de schuld dan niet betalen) als de borgverbintenis niet in verhouding staat tot uw inkomsten en vermogen. De borgsteller moet dan wel een verklaring afleggen bij de rechtbank van koophandel en bewijsstukken toevoegen om aan te tonen dat de verbintenis te zwaar is.

11. Onze zoon van 22 jaar woont nog bij ons en we vernamen dat hij zich diep in de schulden heeft gestoken. Lopen wij het risico dat er beslag gelegd wordt op onze goederen? Zo ja, hoe kunnen we dat vermijden?

U bent niet aansprakelijk voor de schulden van uw meerderjarig kind, tenzij u zich borg hebt gesteld voor bepaalde aankopen. Als uw meerderjarige zoon nog onder uw dak woont moet u echter opletten want dan zou u wel eens onrechtstreeks het slachtoffer van zijn schulden kunnen worden. Heeft hij geen of onvoldoende inkomsten om een beslag op zijn loon uit te voeren, dan kunt u een deurwaarder bij u thuis verwachten. De deurwaarder zal dan een beslag op de onroerende goederen uitvoeren. Vermits zijn woonplaats ook uw woonplaats is, kan het gebeuren dat de deurwaarder ervandoor gaat met uw mooie antieke kast. Het komt er dan op aan te kunnen bewijzen dat de meubelstukken in uw huis wel degelijk uw bezit zijn en niet aan uw zoon toebehoren. U kunt dat doen aan de hand van aankoopfacturen op uw naam. Maar zoals dat in de meeste gezinnen het geval is, zult u niet van al uw meubelstukken over aankoopfacturen beschikken. In dat geval kunt u moeilijk vermijden dat één of ander meubel verdwijnt. Tenzij u uw zoon zou vragen te verhuizen naar een ander adres, maar dat ligt misschien moeilijk en het verloopt ook niet zonder kosten...

Jongeren en hun vermogen

12. De meter van mijn dochter heeft haar een belangrijke som geld cadeau gedaan. Wij vinden dat niet correct tegenover onze twee andere kinderen. Hebben wij als ouders het recht om deze schenking te herverdelen?

U hebt geen andere optie dan deze situatie te aanvaarden, ook al vindt u ze niet rechtvaardig tegenover uw twee andere kinderen. U kunt niet tegen de wil van de schenker ingaan en bovendien zal geen enkele rechter aanvaarden dat u zoveel geld afhaalt van de rekening van uw dochter (zie vraag 3). Als ouder moet u handelen in het belang van elk van uw kinderen. Als u zonder akkoord van de rechter een deel van het vermogen van één van uw kinderen doorgeeft aan uw andere kinderen, dan zal uw kind-begunstigde zich tegen u kunnen keren eenmaal het meerderjarig is. Het enige dat u kunt doen om de situatie recht te trekken, is zélf uw twee andere kinderen een gelijkwaardig bedrag schenken, buiten deel zoals dat juridisch heet (dus niet als voorschot op de erfenis). Uiteraard moet u daarvoor de nodige middelen hebben. U mag ook het voorbehouden deel (de reserve) niet uit het oog verliezen: het deel van uw erfenis waarop elk van uw kinderen (dus ook uw dochter!) minstens recht heeft. Bij 3 kinderen is dat 3/4de voor alle kinderen samen, dus elk 1/4de. U kunt de andere twee dus enkel een som schenken uit het beschikbaar deel, in uw geval 1/4de. U kunt dit doen via een schenking of via testament.

VOORBEELD Uw dochter heeft van haar meter euro 25.000 gekregen. Uw beide andere kinderen kregen niets. Zelf beschikt u over een vermogen euro 250.000. Uw drie kinderen zijn reservataire erfgenamen en zullen na uw overlijden elk minstens 1/4de van uw vermogen krijgen, dus elk euro 62.500. Met het overige vierde doet u wat u wilt. U kunt het dus gebruiken om nu al euro 25.000 te schenken aan de twee andere kinderen.

Uiteraard kunt u niet in een glazen bol kijken en baseert u zich bij deze berekening op de huidige waarde van uw vermogen. Stel dat na uw overlijden blijkt dat het beschikbaar deel niet zo groot is, dan is het mogelijk dat de twee kinderen een stukje moeten teruggeven aan hun zus zodat ze alledrie uiteindelijk exact evenveel hebben gekregen.

13. Mijn zoon van 11 heeft een appartement geërfd van zijn oom. Mogen wij als ouders dit appartement verkopen om de successierechten te kunnen betalen?

Een minderjarige is juridisch onbekwaam. Hij heeft het akkoord nodig van zijn wettelijke vertegenwoordigers (ouder(s) of voogd) om juridische handelingen te vervullen. Maar dat akkoord van de wettelijke vertegenwoordigers is soms niet voldoende, meer bepaald niet als het gaat over het beheer van het vermogen van de minderjarige. Dan moet de vrederechter voorafgaand zijn akkoord geven. Dat is bijvoorbeeld het geval bij het kopen of verkopen van een onroerend goed, het afsluiten van een lening op naam van de jongere of het tekenen van een huurovereenkomst.

U zult dus contact moeten nemen met de vrederechter om het appartement dat uw zoon geërfd heeft te kunnen verkopen. Vermits uw vraag gerechtvaardigd lijkt, zal ze hoogstwaarschijnlijk worden ingewilligd. U wilt het appartement immers verkopen om de successierechten te kunnen betalen en die lopen inderdaad hoog op omdat uw zoon maar in de zijlijn erft van zijn oom. Meestal zal de vrederechter opteren voor een openbare verkoop omdat deze verkoopwijze transparanter en sneller is. Hij zal mogelijk ook een expert aanstellen. De procedure kan dus zwaar zijn, maar het belang van het minderjarige kind staat hier voorop. Hebt u een koper gevonden via een onderhandse verkoop, dan kunt u al het compromis tekenen, maar vergeet niet er een clausule in op te nemen dat de koop gesloten is “onder de ontbindende voorwaarde van het akkoord van de vrederechter”. Geeft de vrederechter nadien geen toestemming, dan zal de koop nietig zijn en geannuleerd worden.

14. Mijn kinderen beschikken al over een behoorlijk vermogen doordat ze vroeg geërfd hebben van een oom. Wie moet dit vermogen beheren en hoe?

De ouders (of de andere wettelijke vertegenwoordigers) beheren het vermogen van een kind tot het meerderjarig is. Ze moeten dit doen als een goed huisvader, wat inhoudt dat ze het kapitaal op zijn minst moeten behouden en het zoveel mogelijk moeten laten renderen. Tot op zekere hoogte kunnen ouders ook delen in de vruchten van het vermogen van hun kind, maar in geen geval mogen ze zich een deel van het kapitaal van hun kind toe-eigenen.

15. Ik zou een rekening willen openen voor mijn nichtje zodat zij over een beginkapitaaltje beschikt als zij 18 wordt. Hoe kan ik er zeker van zijn dat haar ouders niet aan dit kapitaaltje raken?

Met een spaarrekening loopt u het risico dat de ouders zich, als beheerders van de goederen van hun kinderen, een deel van het kapitaal toe-eigenen (ook al mogen ze dat wettelijk niet). Wilt u dit vermijden, dan sluit u beter een levensverzekering af.

Veilig. Alle banken hebben een bijzondere verzekeringsformule voor jongeren. Die verloopt als volgt: u bent zowel de verzekeringnemer als de verzekerde en u duidt uw nichtje aan als begunstigde. Zo blijft u eigenaar van de gespaarde som. U kiest zelf de einddatum, in dit geval de datum waarop uw nichtje 18 jaar wordt. De ouders hebben geen enkel recht op het geld van deze verzekering.

Flexibel. Deze formule biedt ongeveer dezelfde flexibiliteit als de spaarrekening, met als surplus dat u in de loop van het verzekeringscontract nog altijd de duur van de overeenkomst en de begunstigde kunt wijzigen.

Geen successierechten. Als alles normaal verloopt, zal uw nichtje geen successierechten moeten betalen. Komt u echter te overlijden binnen de drie jaar nadat u de levensverzekering hebt afgesloten, dan zal uw nichtje niet aan de successierechten kunnen ontsnappen (en die kunnen zwaar wegen – 25 tot 70%, naargelang het gewest en het bedrag – omdat de graad van verwantschap met uw nicht groot is). Uw eventuele overlijden zal de overeenkomst echter niet stopzetten. Zij loopt gewoon verder tot de voorziene einddatum.

Het contract wordt wel opgenomen in de aangifte van successierechten op het moment van uw overlijden, maar de successierechten zelf zullen pas betaald moeten worden op het einde van de overeenkomst. Ze worden dan berekend op de waarde van het contract op het moment van overlijden.

Twee formules. U kunt zowel een verzekering sluiten van het type tak 21 (een klassieke levensverzekering die een gewaarborgd rendement oplevert, aangevuld met een winstdeelneming die afhankelijk is van de beleggingsresultaten) als van het type tak 23 (een verzekering gekoppeld aan een beleggingsfonds). Wij raden de tak 21 aan, want dankzij het gewaarborgde rendement kunt u berekenen welke som uw nichtje op het einde van het contract zeker zal ontvangen. Een tak 23 daarentegen biedt geen gewaarborgd rendement.

De formule van een levensverzekering biedt ook een goed alternatief voor ouders of grootouders die de gevaren van de spaarrekening willen vermijden. Op 18 jaar wordt een kind immers onherroepelijk eigenaar van het geld van een spaarrekening. Het kan ermee doen wat het wil.

Vincent Joye, zelfstandig financieel consulent