Is melk nog goed voor elk?

Het drinken van koemelk staat de laatste tijd stevig ter discussie. Toch vreemd voor een voedingsmiddel dat sinds jaar en dag op een vlekkeloze reputatie kon rekenen. Wat is er aan de hand? Moeten we koemelk van onze tafel bannen?

M illeke, melleke mol, karwitsel, karditsel, kardol! U kent de melkbrigade toch nog, het ludieke tv-fenomeen dat tientallen generaties jongeren heeft overtuigd om voldoende melk te drinken? Want melk, da’s goed voor elk! Of is het: melk wàs goed voor elk? Meer dan ooit staat “de onuitputtelijke bron van calcium en vitamines” uit onze jeugd ter discussie.

Een beetje afstand...

De argumenten tegen het drinken van melk zijn talrijk en gevarieerd. Enkele voorbeelden:

n “Koemelk is voor kalveren bedoeld, die snel moeten groeien. Ze is te rijk voor mensenkinderen”, “Geen enkele diersoort blijft melk drinken eens ze volgroeid is”, “Geen enkel dier voedt zich spontaan met melk van een andere diersoort”

n “Het melkeiwit caseïne heeft een zeer dikke en kleverige consistentie die het ademhalingssysteem blokkeert en irriteert. Logische gevolgen: bronchitis, sinusitis, astma...”

n “Melkeiwitten bestaan uit grote moleculen die moeilijk verteren”

n “Melk van de koe bevat te veel eiwitten”

n “Calcium bevindt zich ook in andere producten dan in melk”

n “Dat het drinken van melk osteoporose zou voorkomen, wordt door de melk- industrie schromelijk overdreven...”

“Dit zijn geen ernstige argumenten”, zegt Khadija El Moumni, diëtiste van het CIRIHA ( Centrum voor Informatie en Onderzoek omtrent Voedselintolerantie en -Hygiëne). “Is de mens de enige die melk drinkt? Wat dan nog? Dat koemelk veel eiwitten bevat, is ronduit belachelijk: het bevat niet meer dan 3,5 gram eiwitten per 100 ml en dat is écht niet te veel, zowel voor kinderen als voor volwassenen. De dagelijkse noden van een volwassene schommelen tussen de 43 en de 96 gram, afhankelijk van het lichaamsgewicht. Waar ligt het probleem? De eiwitmoleculen te groot? Helemaal niet! Melkeiwitten zijn klein. Dat je verkoudheden, astma, oorontstekingen zou krijgen door melk te drinken? Daar bestaat geen enkel wetenschappelijk bewijs voor! Maar dat is er wel voor de bewering dat melk drinken preventief werkt tegen osteoporose... en dat willen de criticasters niét geloven!”

Gebrek aan bewijs

Kunnen sommige beschuldigingen aan het adres van de melkbrigade meteen van de tafel worden geveegd, een aantal andere klinken geloofwaardiger. Zo zien sommige studies een verband tussen het drinken van melk en kanker van de eierstokken, de prostaat en de baarmoeder. Een onderzoek dat in het American Journal of Clinical Nutrition werd gepubliceerd, toonde een link tussen een grote consumptie van melk en melkproducten enerzijds en kanker van de eierstokken anderzijds. Moeten we ons zorgen maken? “Nee”, pleit Khajida El Moummi. “We mogen niet enkel uitgaan van de voeding als oorzaak van een pathologie: ook andere factoren – erfelijkheid, leeftijd, omgeving,...- spelen een rol. Eén enkele factor eruit lichten is vanuit wetenschappelijk standpunt absoluut ongehoord. Net zoals één enkele studie niet kan volstaan voor vergaande conclusies. Er moeten er meerdere gebeuren, op grote schaal en in verschillende landen. Het is toch ongehoord om de publieke opinie te alarmeren op basis van één enkel onderzoek. Temeer daar andere studies dit onderzoek tegenspreken!”

Een andere kritiek is, dat er een verband zou bestaan tussen melk en reumatoïde polyartritis. “Ook daarrond is te weinig onderzoek gedaan om tot een geldige wetenschappelijke conclusie te komen”, herhaalt Khadija El Moumni. “Dat geldt eveneens voor de vermeende invloed van melk op hartaandoeningen. Hier is geen enkel onderzoek dat deze bewering onderschrijft!”

Allergie en overgevoeligheid

Wat niemand betwist, is dat we niet allemaal gelijk reageren op het drinken van melk. Sommige mensen zijn er allergisch aan, anderen zijn overgevoelig voor lactose. Dat zijn twee verschillende zaken.

In België zijn ongeveer 2% van de baby’s allergisch voor melk en melkproducten. De oorzaak ligt in het immuunsysteem. Deze allergie verdwijnt meestal zo rond de leeftijd van twee of drie jaar. Voor die kinderen dus geen melk, geen producten op basis van melk (yoghurt, kaas, room, boter, mayonaise uit de handel, gebak met boter of melk...) en geen producten die bepaalde additieven bevatten (lactalbumine, caseïne, lactoserum...).

Koemelkallergie bestaat, vanzelfsprekend wil niemand dat ontkennen. “Maar koemelkeiwit is pas de derde belangrijkste uitlokker van voedselallergie, na eieren en pindanoten”, legt Khadija El Moumni uit. “Waarom dan vooral melk beschuldigen? Er zijn onnoemelijk veel allergieën veroorzaakt door andere voedingsmiddelen en door tal van andere substanties.”

Overgevoeligheid aan lactose (melksuiker) is te wijten aan een gebrek aan lactase, een enzym dat het spijsverteringsstelsel nodig heeft om de lactose te verteren. De symptomen (buikkrampen, braakneigingen, diarree) doen zich enkele uren na de inname van melk voor. Deze overgevoeligheid kan zich op om het even welke leeftijd manifesteren en ongeveer 10% van de Belgen lijdt eraan.

Moeten we om die reden melk en melkproducten weglaten? “Nee! Zelfs een persoon met lactose-intolerantie beschikt nog altijd over een voldoende hoeveelheid lactase om een kleine hoeveelheid melk (één of twee glazen per dag) te verteren. Aan ieder om zijn grenzen af te tasten... Het is raadzaam toch regelmatig melk te drinken om het minimumniveau van lactase op peil te houden. Daarenboven bevatten producten afgeleid van melk (yoghurt en kazen) zeer weinig lactose, en worden ze dus makkelijker verdragen.”

Melk=calcium

Maar wat pleit in het voordeel van melk? We mogen niet vergeten dat melk de beste leverancier van calcium is. Van 800 mg/dag op volwassen leeftijd stijgen onze behoefte tot 1200 mg per dag na 60 jaar. En het is maar zelden dat we die hoeveelheid binnenkrijgen! Volgens een enquête uit 2004 is dit slechts het geval voor 3,4% van de vrouwelijke zestigplussers en voor 7% van de mannen. En na die leeftijd lijkt deze hoeveelheid alleen nog maar te dalen! Volgens deze enquête is kaas de grootste bron van calcium (27%), gevolgd door melk (14%), water (8%) en yoghurt (6%).

“Het calcium uit melk en melkproducten wordt nochtans het best door ons lichaam opgenomen”, onderstreept Khadija El Moumni. “Ook omdat melk vitamine D en lactose bevat, die allebei instaan voor een betere assimilatie van calcium. Dat is de reden waarom het calcium uit sommige groenten (koolsoorten, kruisbloemigen, noten) minder goed wordt opgenomen. Plantaardige producten bevatten phytaten, oxalaten en vezels die een vlotte opname belemmeren.”

Bovenop het probleem van de assimilatie, kunnen plantaardige voedingsmiddelen onmogelijk de noodzakelijke dagelijkse hoeveelheid calcium aanreiken. Of hebt ú zin om uw kommetje melk in te ruilen voor 2 borden broccoli, 5 borden groene kool of een honderdtal noten?

Verder is calcium essentieel in de preventie van osteoporose, de ziekte die verantwoordelijk is voor breuken van de dijbeenkop, de pols, enz. Dit is weten- schappelijk bewezen. Maar hoe zit het dan met de Aziatische bevolking die weinig melk gebruikt, vragen de critici. Is daar minder osteoporose of niet? Dit is inderdaad het geval, er is daar minder osteoporose maar de redenen hiervoor zijn elders te zoeken: zij blijken over een gen te beschikken dat zorgt voor een betere opname van vitamine D, het zwaartepunt van hun skelet ligt lager, ze hebben een minder lang dijbeen, enz.

Eiwitten en vitaminen

Wat zouden we ons lichaam ontzeggen als we geen melk meer dronken? In de eerste plaats zouden we het heel wat hoogkwalitatieve eiwitten ontzeggen. Net zoals de eiwitten uit eieren, vlees en vis bevatten melkeiwitten 8 essentiële aminozuren die ons lichaam niet zelf kan aanmaken.

Dit is niet het geval bij plantaardige eiwitten. Indien we enkel op plantaardige voedingsmiddelen zouden rekenen als bron van calcium, dan zouden we zeker een tekort opbouwen.

Verder bevat melk vitamine A (nodig voor het zicht en de bescherming van de huid), D (vergemakkelijkt de opname van calcium en fosfor), E (een antioxidans), K (nodig voor de bloedstolling en beenvorming) en de vitamines PP, B2 en B12 (deze laatste werkt preventief tegen bloedarmoede).

Alternatieven?

Allergieën proberen te voorkomen door koemelk te vervangen door melk van geiten, merries, ezelinnnen of schapen heeft weinig zin. Hun samenstelling lijkt zozeer op koemelk dat de allergie ook bij het gebruik van deze ‘alternatieven’ zal opduiken. En andere soorten zogenaamde melk, namelijk deze van plantaardige oorsprong (soja, rijst, kastanje...) dragen wel de naam, maar zijn strikt genomen geen melk. Het zijn sappen. Hun calciumgehalte is heel laag vergeleken met dat van melk: niet-verrijkte sojamelk bevat ongeveer 20 mg per 100 ml, koemelk... 120 mg!

Tweede knelpunt: het calcium van melk en melkproducten wordt voor 40% opgenomen, terwijl dit minder het geval is met calcium uit plantaardige voedingsstoffen. Als u dus voor rijst- of sojamelk gaat, kies er dan een die met calcium is verrijkt.

Ten slotte bevatten deze ‘alternatieve’ dranken geen hoogkwalitatieve eiwitten en dus ook geen essentiële aminozuren.

Goed voor elk, maar met mate...

Wat onthouden we? Melk blijft een voedingsmiddel vol kwaliteiten. We hoeven ons niet ongerust te maken door een aantal studies die een verband suggereren tussen het drinken van melk en sommige ziekten, want die bevindingen blijken niet gefundeerd. Onszelf melk ontzeggen zou betekenen dat we ons ook de positieve eigenschappen, in de eerste plaats de aanvoer van calcium, ontzeggen. Melk is dus wel degelijk goed voor elk, maar zoals voor alle andere voedingsmiddelen geldt: drink het, maar doe het met mate. En vindt u melk en melkproducten te vet dan kiest u voor halfvolle of magere want daarin zit ook calcium! Dus, geen excuses meer! n

Gwenaëlle Ansieau