In de schaduw van de vul kanen

Vulkanen, rijstvelden, rituele feesten, offergaves aan de voorouders,... De Soenda-archipel, de eilandengroep tussen Maleisië en Australië, is stevig verankerd in zijn tradities. Prachtige stoffen op Soemba, koninklijke crematies op Bali, spectaculaire vulkanen op Flores. Gaat u mee op zoek naar de perfecte harmonie tussen de mens, de natuur en de goden?

De hoge toren wankelt, aarzelt tussen vallen en rechtblijven, en komt dan langzaam opnieuw in beweging. Zwaaiend en zwalpend nadert hij een open plek aan de rand van het dorp. Het bouwsel, gedragen door overenthousiaste jongemannen, helt vervaarlijk over maar komt elke keer, met veel geroep en geschreeuw opnieuw overeind. Ik kijk verbijsterd toe, verloren als ik me voel in dit piepkleine gehucht in het centrum van het eiland Bali, het geografische middelpunt van Indonesië. De opgezweepte menigte staat op het punt een prins van koninklijken bloede te cremeren, een belang-rijk personage in de strenge kastenhiërarchie die over het hindoeïstische eiland heerst. Duizenden Balinezen zijn komen opdagen om het cruciale ogenblik bij te wonen. Het komt eropaan de geest van de prins – wiens lichaam in het broze bamboebouwsel ligt – af te leiden. Hij mag vooral zijn huis niet terugvinden, want dan zal hij zijn familie en zijn onderdanen blijven kwellen!

Eindelijk wordt de elf verdiepingen hoge pagode neergezet. De spanning stijgt terwijl de dode wordt overgebracht naar een brandstapel van hout en stof, de laatste stap voor de echte crematie. Gamelanmuziek tinkelt als een kristallen regen neer, krijgsdansen worden ingezet, de toren gaat op in rook en as... In deze storm van vuur verlaat de prins zijn vleselijke omhulsel. Hij wordt een beschermgeest: vanaf nu zal hij waken over zijn nakomelingen. In ruil zullen zij hem regelmatig eren met offers in de tempels. Aangezien de Balinezen in reïncarnatie geloven, is deze ceremonie tegelijk een voorbereiding van de terugkeer van de prins...

Tradities te koop

Een gebrek aan tradities kun je Bali bezwaarlijk aanwrijven. Zijn unieke cultuur is even bloeiend en vitaal als de tropische vegetatie. Werkelijk alles vormt hier een aanleiding voor vaak complexe rituelen. De Balinezen lijken dag in, dag uit in de weer met het brengen van offers om demonen af te weren en de voorouders mild te stemmen...

Met zijn prachtige landschappen, een afwisseling van rijstterrassen en majesteitelijke vulkanen, is dit paradijsje een favoriete toeristische be-stemming. De stranden van Koeta, Noesa Soea en Sanoer krioelen van de mensen die van Bali alleen de disco’s, de bars en de winkeltjes rond de tempels zullen zien.

De vergeten plekjes

Maar ook het andere Bali, het droom-eiland van de romantici, bestaat echt. Maanden heb ik het eiland doorkruist, op zoek naar vergeten plekjes. Voor een zo kleine oppervlakte – amper 5600 km2, met een bevolking van drie miljoen mensen – is het resultaat verrassend: oude dorpjes op de flank van vulkanen, kratermeren, de tempels van de noordelijke kust met bas-reliëfs die over de komst van de eerste Hollandse kolonisten vertellen...

Op het strand van Koesamba, helemaal in het zuiden, proberen arme drommels hun kostje te verdienen door zeezout te winnen, terwijl de 400 inboorlingen van het dorp Tenganan een taal spreken die alleen zij verstaan. Angstvallig koesteren ze achter hun muurtjes van bamboe vreemde gewoonten die nog van voor het hindoeïsme dateren, terwijl hun vrouwen prachtige stoffen weven, de geringsings die magische krachten zouden bezitten. Eenmaal per jaar worden de jonge meisjes voorgesteld aan de jongens van hun leeftijd. Dit gebeurt tijdens een opvallend sereen dansfeest dat in schril contrast staat met de euforie van zoveel andere intense momenten...

I-love-youmeisjes en buffelraces

Het westen van het eiland wordt ten onrechte door de toeristen genegeerd. Heel deze schaarsbevolkte streek is bijna volledig bedekt met oerwoud. In de dorpen worden buffelraces gehouden. En vierduizend vissers komen eenmaal per jaar van Java en Madoera naar hier voor de grote vangst. Aan boord van tweehonderd bonte prauwen trotseren ze de golven om de schatten van de zee te oogsten. Vlak bij dat drijvende kampement ligt een van de weinige islamitische dorpen van Bali. Ik word er verwelkomd en later ook achtervolgd door meisjes in chador, die zich kostelijk amuseren en I love you roepen wanneer ik mij uit de voeten maak...

Ook de andere eilanden, ten oosten van Bali, zijn bij de toeristen vrijwel onbekend. De stranden van Lombok trekken wel wat zonnekloppers aan, maar verder naar het oosten reist niemand. Daar ligt nochtans het eiland Flores, een parel van de Zuidzee. Het langgerekte eiland wordt gedomineerd door een groot aantal vulkanen. De bekendste, de Kelimoetoe, dankt zijn faam aan de drie meren op zijn top, elk met een andere kleur. Het kleinste, diep in een kloof, is zo zwart als de nacht. Een ander is wazig turkoois, en het laatste was vroeger felrood maar is nu donkerbruin. De kleurverschillen hebben te maken met de zuurtegraad van het water.

Het bloemeneiland

Flores (het bloemeneiland) kreeg zijn naam van Portugese ontdekkingsreizigers op zoek naar zeldzame spece-rijen. Vandaag staat heel het eiland in het teken van de Mariacultus, behalve in de bergen waar de traditionele stammen hun erediensten trouw blijven. Bena, een dorpje op een rotspiek, kijkt uit op de Savoezee. Ik ontmoet er Nicolas en zijn familie en bewonder hun vermogen om elke dag dezelfde monotone maaltijd te verorberen, een enorm bord rode rijst... Wekenlang ben ik hun gast geweest en lieten zij mij beetje bij beetje de tradities van hun volk ontdekken, de Ngada, die aan de voet van de Inarié-vulkaan leven. Het dorp Bena wijst elk spoor van moderniteit af. De strodaken worden liefdevol onderhouden en overal rijzen megalieten die als scherpe vingers naar de hemel wijzen. Aloysius, een dorpeling, weet dat ze vreemde krachten in zich dragen. “Op sommige nachten geven de stenen licht. Soms komt een zwarte spookbok uit de kring van megalieten tevoorschijn om de binnenkant van de saomezes te inspecteren, de clanhuizen waar de geesten van de voor-ouders verblijven”. Officieel is deze stam gekerstend, maar de cultus van de geesten houdt stand...

Na uren van bochten, hobbels en ravijnen bereik ik het uiterste westen van Flores, waar de baai van Labuhanbajo de oceaan omarmt. Een eskader zeilboten wacht er geduldig op zonsondergang. Hun delicate uitleggers doen ze een beetje op libellen lijken... Als het nacht is, vertrekken de breekbare bootjes op jacht en zoeken ze in het donker scholen pijlinktvis en garnaal. Een eindje verder liggen enkele eilanden met reuzenvaranen. Deze draken van Komodo jagen op herten en buffels en liggen in een hinderlaag langs de wildpaden. Gracieuze traditionele zeilboten, pinisi, varen van Labuhanbajo naar Komodo, voor wonderlijke cruises van enkele dagen naar dit bizarre Indonesische Jurassic Park.

Het aura van de authenticiteit

Soemba, tussen Flores en de zuidelijke kusten van Australië, is het verrassendste van alle Soenda-eilanden. De vrouwen weven er weelderige ikats, complexe, geraffineerde stoffen die over het leven van deze stammen op een afgelegen eiland vertellen. Het koppensnellen is niet helemaal vergeten en de dorpen zijn nog in een defensieve opstelling gebouwd. Men viert er de meest bizarre rituelen, buffels, varkens en kippen worden geofferd en ratos, de animistische priesters, zijn alomtegenwoordig. Dit eiland is dan ook een bastion van de voorouderlijke cultuur gebleven. Elke dag getuigen fantastische stammenrituelen van de schoonheid en de rijkdom van deze vergeten volkeren. Ook de bouw van trotse huizen met duizelingwekkend hoge strodaken is een aanleiding voor allerlei riten en feesten. Jammer genoeg zijn hier meer dan zestig sekten actief, die hun best doen om de traditionele cultuur uit te roeien. De druk van de buitenwereld op de Soenda-eilanden is groot. Hoe lang zullen ze hun mysterieuze aura nog kunnen bewaren?

Tekst en foto’s: Paul Lorsignol