Hoe kan ik troosten?

Als het noodlot toeslaat bij familie, vrienden of collega’s is het zo moeilijk om de juiste woorden te vinden, om de juiste dingen te doen. En toch hoeven we niet machteloos te zijn ten opzichte van verdriet.

Ik zou wel willen, maar ik durf niet. Ik weet niet wat te zeggen”, zo vat klinisch psycholoog Manu Keirse de machteloosheid samen die ons vaak verlamt als mensen uit onze omgeving met pijn en verdriet geconfronteerd worden. Hij schreef er al een achttal boeken over. Dat ze heel vlot over de toonbank gaan, zegt al genoeg over onze onwennigheid. “En toch leven de meeste mensen spontaan mee,” zegt Keirse. “Alleen hebben ze zelden geleerd hoe ze kunnen troosten en steunen.”

Gewoon vragen of het gaat

Wat zeg je tegen iemand die zware chemotherapie ondergaat of die net een geliefde heeft verloren? Woorden lijken te kort te schieten, ze lijken zinloos te zijn. “Eigenlijk zou u niet zo lang moeten stilstaan bij wat u moet zeggen: het zijn die mensen die iets te zeggen hebben. Luister dus naar hun verhaal. U kunt gewoon zeggen dat u... niet weet wat u moet zeggen. Maar let erop dat u aandachtig luistert, en langer dan twee zinnen. Sommige mensen kunnen dat heel slecht. Ze beginnen meteen een eigen verhaal te vertellen, of dat van iemand die ze kennen. In plaats van dat de zieke of nabestaande zijn eigen verhaal kwijt kan, krijgt hij een extra hoop verdriet in zijn of haar nek geschoven. Luister dus naar hún verhaal, zonder te (ver)oordelen en te onderbreken. Vermijd ook troostfrasen als Je bent niet de enige. Daar schiet niemand iets mee op. Ga er ook niet te snel vanuit dat u wel zult weten wat de ander voelt of denkt. Alweer: luisteren is beter.”

“Een andere belangrijke regel die u voor ogen moet houden als u iemand wilt troosten”, zegt Manu Keirse, “is dat die persoon de eerste viool moet kunnen spelen. U bent er alleen als ondersteuning. Dwing niemand tot iets, neem geen beslissingen over zijn of haar hoofd heen. Niet iedereen is gelijk en niet iedereen vindt troost in hetzelfde. Luister dus goed naar waar hij tegenop ziet, misschien kunt u daar helpen. U kunt bijvoorbeeld voorstellen om mee dankkaartjes te schrijven na een overlijden, wat soep of een eenpansgerecht te bezorgen als iemand zich niet lekker voelt. Voor veel mensen is het ook moeilijk om voor het eerst weer naar het werk, een hobbyclub of vereniging te gaan. Dan kunt u zorgen dat u hen vergezelt.”

Een brief of sms

Niet weten wat te zeggen is één ding, schrijven is nog moeilijker omdat u niet kunt zien of horen hoe de bestemmeling reageert. “Begin met het erkennen van het verlies: zeg hoe u het vernomen hebt, druk uit hoe het u geraakt heeft. Verder kunt u refereren naar kwaliteiten die u waardeert in de bestemmeling of in de overledene. Haal herinneringen en anekdotes op, die mogen ook humoristisch zijn. Beklemtoon kwaliteiten, druk waardering uit. Bied hulp aan en stel daarbij concrete zaken voor. En eindig met de boodschap dat u aan hem of haar denkt, dat u meeleeft. Lees wel goed na wat u geschreven hebt, soms schrijven mensen met de beste bedoelingen heel rare dingen.”

Een sms’je neemt minder tijd en moeite in beslag, u kunt er snel mee reageren en in tegenstelling tot een telefoontje komt het nooit ongelegen.

Jong geleerd

“Mensen zijn vaak bang voor hevige emoties, die zijn moeilijk te hanteren. Vandaar dat ze vaak verstandelijke oplossingen bedenken voor emotionele problemen. Maar emoties mógen, daar moet plaats voor zijn. Verdriet hoort bij liefde, het heeft geen zin dat krampachtig uit de weg te gaan, ook bij kinderen. Wat je kinderen leert in verband met verdriet en verlies, is bepalend voor hoe ze er later mee omgaan. Ikzelf heb het geluk gehad dat ik als kind de ziekte en het overlijden van mijn grootmoeder heb meegemaakt, thuis. De hele familie werd daarbij betrokken. Ik heb ondervonden dat mensen die verdriet en verlies ontvluchten, vaak onaangename ervaringen met ziekte en dood hadden in hun jeugd.” n

De boeken van Manu Keirse worden uitgegeven door Lannoo.

Ariane De Borger