Hoe gaan we om met onze angsten?

De recente aanslagen hebben onze illusie van basisveiligheid en controle een zware knauw gegeven. Bij sommigen roept dit zelfs herinneringen op aan vroegere terreurepisoden. Hoe houden we onze angstgevoelens binnen gezonde proporties?

Is het normaal dat de terreurdreiging veel mensen bang maakt?

Pierre Philippot, professor psychologie aan de UCL: Dat is echt wel heel normaal. Het is een nieuwe situatie voor ons allemaal en we hebben geen richtpunten om met die dreiging om te gaan. De levenservaring die je hebt opgedaan, helpt je hier niet. Bovendien is de onzekerheid compleet: de overheid laat weinig details los, je beeldt je van alles in, geruchten doen de ronde... En zelf kan je helemaal niets doen tegen het risico van aanslagen. Je wordt geconfronteerd met iets wat je niet kunt controleren of voorspellen, geen wonder dus dat je bang wordt!

Die angst is normaal, maar kan hij ook problematisch worden?

Pierre Philippot: Jawel, want veel mensen zijn geneigd om te gaan tobben. Ze piekeren over de terreurdreiging, het laat hen niet los. Het is natuurlijk zo dat de media en de sociale netwerken er geen ogenblik over zwijgen. Daardoor kunnen sommige mensen zich afsluiten van het sociale leven. Ze belanden in een vicieuze cirkel, een angst die zichzelf in stand houdt.

Het wordt vooral problematisch wanneer mensen in heel algemene, abstracte termen over het terreurgevaar gaan nadenken: het einde van de wereld of van de overheersing door het Westen, onze waarden die niet opgewassen zijn tegen het terrorisme, noem maar op. Dat zijn dingen waar je geen vat op hebt en als je erover gaat nadenken, vind je geen uitweg voor de angst. Je gaat het heden dan ontwijken, je vlucht in gedachten naar het verleden of naar de toekomst. Dat onvermogen om met het heden om te gaan, is een bron van angst en van depressie.

De huidige dreiging doet velen terugdenken aan crisisperiodes uit de Koude Oorlog en zelfs aan de Tweede Wereldoorlog. Is de huidige angst vergelijkbaar?

Erik de Soir, traumapsycholoog: De huidige situatie is niet echt vergelijkbaar met vroegere oorlogssituaties, waar vriend en vijand duidelijk van elkaar konden worden onderscheiden. Wat in deze dreiging nieuw is, is dat het gevaar schier onzichtbaar is en vanuit onze eigen samenleving komt. Ouderen hebben nog de samenleving gekend die veel minder multicultureel was dan nu en stellen zich meestal veel meer vragen bij de huidige evolutie, die alles veel onduidelijker maakt.

Er is een soort spanningsveld tussen de generaties in hoe we met deze situatie omgaan. De meeste vijftigplussers kregen nog een opvoeding waarbij over delicate zaken vooral moest worden gezwegen, in tegenstelling tot de jongeren vandaag. Zwijgen over de huidige dreiging zal de angstgevoelens niet doen verdwijnen. Ik denk dat het belangrijk is voor vijftigplussers om hierover te leren praten. Dat kan door het geschikte forum te vinden. Heel wat sociaal-culturele verenigingen bieden daarover ook programma’s en vorming aan.

Wordt ons leven ooit nog weer zoals vroeger of moeten we ons erbij neerleggen dat we met de terreurdreiging moeten leren leven?

Erik de Soir: Mensen zullen zich altijd aanpassen aan nieuwe en wisselende omstandigheden. Mensen zijn erg veerkrachtig. Ik hoor vaak de reactie ‘In wat voor wereld leven we nu toch?’ Wel, nog steeds in dezelfde. Wat nu gebeurt, is niet zo nieuw voor Europa. Velen herinneren zich waarschijnlijk nog de geregelde aanslagen in Noord-Ierland, de Cellules Communistes Combattantes (CCC) in België, de Rote Armee Fraktion in Duitsland en meer recent, in 1995, de aanslagen op de metro in Parijs. En toch heeft dat er niet toe geleid dat Parijs sindsdien als een gevaarlijke stad wordt gezien. Als de terreuraanslagen zich zouden bestendigen en uitbreiden over heel Europa, krijgt alles uiteraard een andere dimensie, maar zover is het nog niet.”

Hoe voorkom je dat je paranoïde wordt? Angst kan een goede raadgever zijn, maar te veel angst kan ook verlammen?

Erik de Soir: Probeer te rationaliseren. Wat belangrijk is, is dat mensen het verschil leren inzien tussen ‘gevaar’ en ‘risico’. In risico zit een factor ‘kans’ of ‘probabiliteit’. Het terreurgevaar is momenteel reëel, maar toch blijft je persoonlijke risico beperkt. Dagelijks worden we geconfronteerd met de gevaren van het verkeer, maar we lijken dat zo niet aan te voelen. Het gevaar is nochtans groot als je meer dan 80km per uur rijdt in een wagen. Een klapband kan dan meteen dodelijk zijn. Het volstaat om naar het gedrag van chauffeurs op de weg te kijken om te merken dat ze dit niet beseffen.

Alles moet dus terug tot de juiste proporties worden herleid, zeker nadat we met z’n allen zijn wakker geschud, er overal meer veiligheid is en we waakzamer zijn geworden. Maar ook dat dooft weer vanzelf uit als er langere tijd geen incidenten zijn. Kijk wat er bijvoorbeeld gebeurde na de aanslag in een kinderdagverblijf door Kim De Gelder.

Aan mensen die momenteel niet alleen durven buitenkomen, zou ik zeggen: ga dan in groep buiten, ga de confrontatie aan met de angst, laat je niet thuis gijzelen. Angst is een goede raadgever zolang hij niet verlammend werkt. Ik heb lange tijd oorlogscorrespondenten begeleid en je merkt dat bij wie te lang in zo’n gebied werkt, de angst verdwijnt. Maar dan stompen ook onze reactiemechanismen en onze alertheid af.

Aan welke signalen kunnen we merken dat angst uit de hand loopt?

Pierre Philippot: Het wordt problematisch als je je gedachten niet langer onder controle hebt, als ze de hele tijd duister of onrustwekkend zijn. Een ander signaal is een terugtrekking uit het sociale leven – omdat je bang bent om de deur uit te gaan -, een breuk met je normale activiteiten. En dikwijls krijg je ook last van slaapproblemen: slapeloosheid, nachtmerries...

Hoe moet je op die alarmsignalen reageren?

Pierre Philippot: We mogen ons vooral niet blindstaren op de dreiging en de angst. Als je dat alleen niet aan kan, zijn er nog altijd psychologen en centra voor geestelijke gezondheid, die informatiesessies organiseren. De huisarts kan ook nuttig zijn. Maar geneesmiddelen spaar je beter voor ernstige gevallen, als niets anders helpt. En onthoud dat geregeld een fysieke activiteit doen (een goede inspanning, zoals flink stappen, ten minste 30 minuten en drie keer per week) een uitstekende remedie tegen angst is.

Hoe kunnen we op een meer persoonlijk vlak tot rust komen?

Pierre Philippot: Het is belangrijk om te begrijpen hoe de huidige situatie ons leven beïnvloedt, welke heel concrete impact ze op ons heeft. Realistisch bekeken is het heel onwaarschijnlijk dat het terreurgevaar onze manier van leven fundamenteel zal veranderen. In elk geval veel minder dan het huidige klimaat dat zal doen. We moeten dus proberen om een vicieuze cirkel te vermijden, door te blijven leven zoals we dat vroeger deden. We moeten ons sociale netwerk onderhouden en de dingen die we belangrijk vinden (sociaal engagement, hobby’s) niet opgeven. We kunnen zelfs nieuwe interesses zoeken in lijn met onze waarden.

We moeten ook ingaan tegen de drang om bijna onafgebroken het nieuws te volgen. Dat werkt verslavend en de meeste berichten maken ons bang in plaats van ons gerust te stellen. Ik zeg niet dat je het nieuws moet negeren, wel dat je moet proberen het te kanaliseren en trachten de stortvloed aan informatie een beetje structuur te geven. Dat kan bijvoorbeeld door slechts om de twee tot drie uur en niet vaker dan dat naar nieuwszenders te zappen.

Bij veel mensen nemen de vooroordelen en ook de angst voor allochtonen weer toe. Wat moet je doen als je ongerust wordt over je allochtone buren?

Erik de Soir: Ik denk dat je zeker de dialoog moet aangaan en vragen hoe zij met deze dreiging omgaan. Je zal snel merken dat zij deze aanslagen onmiddellijk veroordelen en je zullen uitleggen dat de islam in essentie vredelievend is. Laten we niet vergeten dat er in elke religie fanatici zijn. Onze inquisitie heeft ooit ook mensen op de brandstapel gebracht. Overigens, laten we niet uit het oog verliezen dat de meeste slachtoffers van de moslimterreur, moslims in moslimlanden zijn.

Hoe ervaren mensen die in het verleden al zware trauma’s opliepen de huidige terreurdreiging? Moeten ze bepaalde voorzorgen nemen?

Erik de Soir: Het is evident dat vroegere traumatische ervaringen de wijze kleuren waarop je met elke nieuwe schokkende ervaring omgaat. De huidige aanslagen zullen bij veel mensen oude trauma’s doen herleven. Indien je normale dagelijkse routine begint te lijden onder de aanhoudende stroom berichten in de media en je bekommernis over je veiligheid de bovenhand haalt, maak je best meteen schoon schip en laat je je hierin bijstaan door een professional.

Hoe praten we hierover met onze ouders in een rusthuis? Zij voelen de dreiging daarbuiten ook aan en voelen zich vaak extra kwetsbaar. Wat als dit bij hen oude oorlogsherinneringen oproept?

Erik de Soir: Als hoogbejaarde mensen door de huidige dreiging piekeren en zich zorgen maken, moet daarover worden gepraat. Sommige mensen op hoge leeftijd leven in een isolement waardoor ze de wereld vanuit een smaller en vaak negatiever perspectief bekijken. Daar kan je moeilijk tegen ingaan of je verzeilt in eindeloze discussies. Probeer zelf je kalmte en rust te bewaren. Of tracht naar hun vroegere ervaringen te peilen. Ik denk dat we nog heel wat kunnen leren van mensen die oorlogssituaties hebben meegemaakt. Daartoe reken ik ook de vluchtelingen die in ons land worden opgevangen en die ons wellicht erg nuttige raad kunnen geven.”

NICOLAS EVRARD – KARI VAN HOORICK

Roos (55): “Sinds de terreurdreiging heb ik continu het gevoel dat ik mijn kinderen dicht bij mij wil hebben. Natuurlijk weet ik dat dat niet kan. Zij werken allebei en wonen elders, maar toch bel ik hen nu vaker dan vroeger.”

Anny (68): “Via mijn kleinkinderen ontdekte ik het jeugdjournaal. Daar wordt hetzelfde nieuws op een zachtere, menselijkere manier gebracht. Het helpt mij relativeren.”

Henri (79): “Tijdens de Tweede Wereldoorlog heb ik ook bange momenten beleefd en moeten schuilen voor bombardementen. Sindsdien weet ik dat ik van elke dag het beste moet maken. Sommige dingen heb je nu eenmaal niet in de hand.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content